B. EVLİLİK DOYUMU
1. Evlilik Doyumu: Tanımlama
evlenmeden önce sivil bir evlilik hayatı yaşamanın gerekli olduğuna inandıklarına dair bulgular tespit edilmiştir.84
Modern dönemde her ne kadar ailenin yerini doldurmaya çalışan bir sürü kurum olsa da, ahlakın, toplumsal kuralların ve değerlerin en verimli bir şekilde aktarıldığı yegâne kurum ailedir. Bu sebeple Batılı ülkeler, aile kurumunun çökmesiyle toplumda meydana gelen dejenerasyonu önleyebilmek için 1994 yılını “aile yılı” ilan etmişlerdir.85 Bu durum, ailenin değişim ve dönüşümündeki olumsuzlukları engelleyemese de, ailenin önemini vurgulamak ve toplumda olumlu bir algı yaratmak açısından önemlidir.86
Günümüz toplumlarında aile sistemi değişme halindedir. Bu bağlamda ailenin kriz içinde olduğu da söylenebilir. Modernleşmenin ortaya çıkardığı manevi boşluk, aile sisteminin mana etrafındaki bütünlüğünü ortadan kaldırmıştır.87 Geleneksel toplumlardan endüstri toplumları ve modern topluma geçişte ortaya çıkan en önemli aile problemlerinden biri, aile ruh sağlığı konusunda olmuştur. Aile terapisi konusundaki uzmanların artışı, arabulucu kriz merkezleri ve özelleşmiş yardım faaliyetlerinin artışı, aile ruh sağlığı konusunda ciddi problemler olduğunun göstergesidir. Bu da evlilik, aile ve ailenin sağlıklı bir şekilde devamı için toplumların ve devletlerin daha fazla çaba harcaması gerektiğini göstermektedir.
tanımlamak için kullanılan kavramlardır. Evlilik kalitesi kavramı ise, evlilik doyumu, evlilik uyumu ve evlilik bütünlüğünü de kapsayan genel bir kavramdır.89
Evlilikteki başarı ve başarısızlığın ortaya konduğu iki temel yaklaşım vardır. İlk yaklaşım evlilik sürekliliği/marital stabilite üzerine odaklanır. Evlilik sürekliliği, evliliğin devam edip etmeyeceğini, yani bir evliliğin, ölüm, boşanma veya ayrılmayla bitip bitmediğini ifade eder. İkinci yaklaşım ise, eşler beraberkenki evlilik ilişkilerinin niteliğine, yani evlilik kalitesine odaklanır. Bu kavram evlilik süresince evlilik ilişkisinin nasıl olduğu, eşlerin bu konuda ne hissettiği ve bu durumdan nasıl etkilendiği ile doğrudan ilişkilidir. Evlilik kalitesi, eşin ilişkiye ya da evliliğe ilişkin genel değerlendirmesidir. Bu değerlendirmeyi kişinin bu ilişkiden doyum elde edip edememesi belirler. Bu sebeple evlilik kalitesinin çok sıklıkla kullanılan bileşenlerinden biri, evlilik doyumudur.90 Evlilik sürekliliği ve evlilik doyumu farklı kavramlar olarak tanımlanır. Evlilik sürekliliği, çiftlerin durumu ile ilgili objektif bir özellik iken, evlilik doyumu sübjektiftir ve kişilerin evliliklerini nasıl değerlendirdiklerine karşılık gelir.91 Evlilik doyumunun, evliliğin devamı ile aynı şey olmamasının yanısıra evlilik doyumu, boşanma riskini azaltan en önemli etkenlerdendir denilebilir.92
Evlilik kalitesi ile ilgili bir diğer önemli kavram da “evliliğe bağlılık/marital commitment” kavramıdır. Bağlılık (commitment)” kavramının önemi, birçok evlilik töreni içine yerleştirilmiş olup, bu kavram ile evliliğin ancak ölümle sonlanacak bir ilişki olduğu vurgulanır.93 Pekçok araştırmacıya göre bağlılık, ilişkinin devamı üzerinde evlilik doyumundan daha önemli bir etkendir. Nitekim bazı aile yapılarının uzun süreli beraberliklerinde, evlilik doyumundan ziyade bağlılığın ön planda olduğu düşünülebilir.94
Evlilik doyumu, evlilik ilişkisinin sürdürülmesini sağlayan önemli unsurlardan biri olarak düşünülür. Doyum, bir mutluluk düzeyi ve iyi oluş halinin sürekli olarak devam etmesi olarak tanımlanmaktadır.95 Doyum, romantik ilişkinin en önemli öğesidir.96
89 E. Erbek, vd., “Evlilik Uyumu”, Düşünen Adam, 2005, 18 (1): 39-47, s.40.
90 Güngör, a.g.t., s.15; Erbek, vd., a.g.m., s.40; Tarık Solmuş, Çift, Evlilik ve Aile Terapisi, İstanbul, Doruk yay., 2011, s.29.
91 Orathinkal, Vansteenwegen, “The Effect of Forgiveness on Marital Satisfaction in Relation to Marital Stability”, s.252.
92 Wilson, Musick, a.g.m., s.31; Call, Heaton, a.g.m., s. 386.
93 Larson, a.g.m., s.286.
94 Canel, a.g.t., s.75.
95 Eyüp Çelik, “Evlilik Doyumu”, s.23.
Çiftlerin evliliklerine dair genel olarak öznel değerlendirmelerine dayanan evlilik doyumu ise, genel olarak hem kadın hem erkeğin evlilik yaşantısında doyum hissetmeleri ve çoğu zaman birbirlerinde huzur bularak mutlu olmaları şeklinde tanımlanır.97 Bir başka tanıma göre, evlilik doyumu, bir kişinin eşine ve evliliğin tüm yönlerine yönelik hissettiği nesnel bir doyum ve memnuniyet duygusudur.98 Evlilik doyumu bireyin kendi evlilik ilişkisindeki gereksinimlerini karşılama derecesine ilişkin algısı olarak da tanımlanmaktadır.99 Bazı araştırmacılar da evlilik doyumunu, kişinin evlilikten beklentisi ile mevcut evlilik hayatının ne kadar birbirine uyduğu ile orantılı bir kavram olarak tanımlamaktadır.100 Buna göre ise evlilik doyumu, yaşam doyumu kavramında olduğu gibi bir karşılaştırma sonucu ortaya çıkan memnuniyet duygusudur.
Evlilik doyumu, çiftlerin birbirleriyle anlaşmaları, birbirleriyle olan ilişkilerinden memnuniyet duymaları, boş zaman aktivitelerinden birlikte keyif almaları, zamanlarını ve ekonomik konuları yönetebilmeleri ile ilgili bir durumdur.101 Evlilik doyumu, ilişkide olmaktan duyulan mutluluğu, ilişkiye bağlılığı, eşe güven duymayı, çatışma oranının azalmasını, eşe yıkıcı davranışlarda bulunmamayı, onu korumayı, onun mutluluğu için çaba göstermeyi gerektirir.102 Evlilik doyumu yüksek çiftlerin stres seviyelerinin düşük, mutluluk düzeylerinin yüksek ve olumsuz yaşam koşullarına dayanıklılıklarının daha fazla olduğu ifade edilmektedir.103
Evlilik doyumu kavramı, evlilik ile ilgili en çok çalışılan kavramlardan biridir.
Bradbury ve arkadaşları da (2000), evlilikte doyum ve doyumsuzluk kavramlarını açıklamaya çalışmışlardır. Buna göre, doyumlu bir evlilik sadece doyumsuzluğun yokluğu ile açıklanmaz, doyumlu bir evlilik aynı zamanda sıkıntısız bir evlilik olarak da ifade edilmektedir. Evlilikte doyumsuzluk ise, içinde daha çok olumsuz özelliklerin dikkat çektiği, buna karşın olumlu özelliklerin göreceli olarak bulunmadığı evlilik durumlarıdır.
Yazarlar ayrıca, evlilik doyumunun sadece evliliğin herhangi bir dönemindeki algıları
96 Tarık Solmuş, “Giriş: Eş Seçiminden Boşanmaya Romantik İlişkiler, Evlilik ve Aile”, Romantik İlişkiler, Evlilik ve Ana-Baba-Çocuk İlişkileri, edt. Tarık Solmuş, Ankara, Nobel yayın dağıtım, 2010, s.12.
97 Ahmadi, Hossein-abadi, a.g.m., s.212; Mahoney, vd., a.g.m., s.568.
98 Dowlatabadi, Saadat, Jahangiri, a.g.m., sf.608.
99 Canel, a.g.t., s.32; Ersanlı, Kalkan, a.g.e., s.2.
100 Hosseinkhanzadeh, Niyazi, a.g.m., s.506.
101 Dowlatabadi, Saadat, Jahangiri, a.g.m., sf.609.
102 Solmuş, a.g.e., s.29.
103 Eyüp Çelik, “Evlilik Doyumu”, s.23.
kapsamaması gerektiği, zaman içerisindeki evlilik doyumu ile ilgili algılardaki düzensiz değişmelerin yönünü de ifade etmesi gerektiğini vurgulamaktadırlar.104
Evlilik doyumu esasen, evlilikten, yaşam doyumunun merkezine dek uzanan bir konudur. Bir başka ifadeyle, toplum ve aile sağlığı, insanların evlilik hayatlarından memnuniyetleri ile ilgili olarak görülebilir. Evlilik doyumunun artmasının, insanların psikolojik, sosyal ve akademik durumlarının daha iyiye gitmesine sebep olacağı tahmin edilmektedir.105
Evlilik uyumu ve evlilik doyumu çok sık birbirine karıştırılan, aralarında yüksek korelasyon olması nedeniyle çoğunlukla birbirlerinin yerine de kullanılan iki farklı kavramdır.106 Genel olarak, birbiri ile etkileşen, evlilik ve aileyi ilgilendiren konularda fikir birliği yapabilen ve sorunlarını olumlu bir sekilde çözebilen çiftlerin evliliği uyumlu bir evlilik olarak tanımlanır. Evlilik uyumu ayrıca çiftlerin uyumlu birlikteliklerinin sonucu olarak evlilik hayatındaki memnuniyeti ve mutluluğu da tanımlar. Bu noktada evlilik doyumu ile karışır. Doyumlu çiftlerin aynı zamanda uyumlu oldukları ifade edilerek bu iki kavramın farklı kavramlar olmadığı kabul görmektedir.107 Nitekim evlilikte mutluluk, doyum ve beklentilerin gerçekleşmesi ve evlilikteki karşılıklı uyum ile mümkündür.108 Ancak evlilikteki mutluluk/doyum, evlilik başarısı ve evlilik uyumu her ne kadar aile ve evlilik ilişkilerinin niteliği ile ilgili yapılan ilk çalışmalarda birbirinin yerine kullanılan kavramlar olsa da, daha sonra aralarındaki farklar netleştirilerek ayrı değişkenler olarak da ele alınmıştır. 109
Evlilik uyumu, eşler arasında, evliliklerinden doyum almaya götüren hayata dair ortak amaçları paylaşmadaki uyum ve sempati olarak tanımlanır. Evlilik uyumu, eşleri
104 N.B. Bradbury, F.D. Fincham, S.R. Beach, “Research On The Nature and Determinants of Marital Satisfaction:
A Decade in Review”, Journal of Marriage and The Family, 2000, 62: 964-980, s.973-974.
105 Dowlatabadi, Saadat, Jahangiri, a.g.m., sf.609.
106 Erbek, vd., a.g.m., s.40; Canel, a.g.t., s.71.
107 Lütfiye Çınar, “Evlilik Doyumu: Cinsiyet Rolleri Ve Yardım Arama Tutumu”, G.Ü. Eğitim Bil. Ens.
Eğitim Bil. Anabilim Dalı Reh. Ve Psk. Dan. Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2008, s.11; Hüdayar. C. Güngör, A. Özer, “Yükleme Tarzları, Bağlanma Stilleri ve Kişilik Özelliklerine Göre Evlilik Uyumu”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, Ağustos 2012, ss.11-24, s.11.
108 Nilgün Öngider, “Romantik İlişki ve Evlilik Sorunları ile Başa Çıkma”, Romantik İlişkiler, Evlilik ve Ana-Baba-Çocuk İlişkileri, edt. Tarık Solmuş, Nobel yayın dağıtım, Ankara 2010, s.91.
109 Ersanlı, Kalkan, a.g.e., s.2.
çatışmalı durumları ihmal etmeye veya problemleri uygun yöntemlerle çözmeye yönlendirirken olumlu duyguların artmasını da sağlar.110
Evlilikte yaşanan uyum, insan yaşamında önemli bir rol oynamakta ve bu da bireylerin ruh sağlığını etkilemektedir. Evlilikte yaşanan sorunların yıkıcı etkileri ise fiziksel ve psikolojik sağlık üzerinde son derece önemli sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.111 Genel olarak ailenin huzurlu olmasının ilk koşulu, eşler arasındaki uyum ve anlaşma olarak görülebilir. Eş seçmede, evlenecek kişilerin benzer yönlerinin çok olmasının, evlilikte başarı şansını artıracağına inanılır. Bu sebeple evlilikte ekonomik durum, dinî inanç, ırk, eğitim, yaş, sosyal değerler açısından eşlerin önemli ölçüde birbirlerine yakın ve benzer olmaları istenir.112 Eşlerin benzerliği, onların uyumunu ve dolayısı ile evlilik doyumunu da artıran bir etken olacaktır.