SANAYİ KÜMELENMELERİ ve KOBİ’LER
5. ESKİŞEHİR KÜMELENME DENEYİMİ
Eskişehir Sanayi Odası (ESO) ve Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi (EOSB) yönetim kurulları, dünya deneyimini ve bölgesel şartları dikkate alarak 2009 yılından başlamak üzere kümelenme çalışmalarına önem vermiştir. 2004 yılında başlayan stratejik planlama ve gelecek tasarımı çalışmalarının bu süreçte ciddi katkıları olmuştur. 2004-2005 döneminde yapılan çalışmalarla, bölgenin önemli sektörlerinin belirlenmesi, hangi alanlarda kümelenmenin şartlarının bulunduğuna ilişkin ipuçları vermiştir. Aynı zaman diliminde hükümetin ekonomik politikaları içinde kümelenme seçeneğinin yer alması ve Eskişehir – Bilecik – Kütahya bölgesinin ulusal seramik kümelenme alanı olarak tanımlanması, kümelerin örgütsel anlamda oluşum sürecini hızlandırmıştır.
Eskişehir’i merkez alan bölgede özellikle Arçelik ve Otosan firmaları çevresinde oluşmuş bir sanayi bulunmaktaydı. Bu firmalara girdi sağlayan firmalar aynı zamanda Eskişehir’de yaygınlaşan küçük beyaz eşya (fırın, ocak vb) sektörünün de tedarikçisi olduklarından, bazı yetenek ve yetkinlikler geliştirdiler. Diğer yandan bölgenin en ‘kıdemli’ kuruluşlarından olan Tülomsaş raylı sistemlerde ve Tusaş TEİ ve Hava İkmal Bakım Merkezi gibi kuruluşlar, havacılıkta pek çok yetkinliğin bölgede geliştirilmesini sağlamıştır.
Bu çerçevede Eskişehir – Bilecik ve Kütahya Seramik Kümelenmesi’ni (EBK) takiben katılımlı olarak ilgili kümelenme çalıştayları yapılarak, Raylı Sistemler Kümelenmesi (RSC) ve Eskişehir Havacılık Kümelenmesi (ESAC) örgütsel düzeyde peşpeşe oluşturuldular. Bu kümelerin örgütsel yapıları günümüzde dernek tüzel kişiliğindedir. Her üç küme de kendilerine ait stratejik planları hazırlamışlar ve yurt içi – dışı faaliyetlere başlamışlardır. Kümelerin ağırlıklı çalışmalarından birisi, yurt dışında işbirlikleri ve iş imkânları sağlamaktır.
Önümüzdeki dönemde makine imalat sanayi, mobilyacılık, gıda gibi sektörlerde kümelenme olanaklarının araştırılması ve başka KOBİ’ler olmak üzere sektör firmalarının işbirliğine yöneltilmeleri hedeflenmektedir. Kümelenme çalışmalarında Sanayi Geliştirme Merkezi (SANGEM) ve ABİGEM Eskişehir ciddi koordinasyon ve kolaylaştırıcılık hizmetleri vermektedir. Ekonomi Bakanlığı ile Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı’nın kümelenme konusunda geliştirmekte olduğu yeni politika ve programların da katkısıyla Eskişehir ekonomisinin yeni hedeflere ulaşması beklenmektedir.
Kümelenmelerin örgütsel olarak gerçekleşmesinden bu yana geçen sürede, KOBİ’lerin küme faaliyetlerinde yer almak için istekli oldukları gözlenmiştir. Bu sürecin KOBİ’lerin uluslararasılaşma sürecinde etkili olacağı öngörülmektedir. Uluslararası ilişkilerin yoğunlaşması çabaları sadece ulusal pazara üretim yapılması durumunda daha düşük düzeyli olan kurumsallaşma ve verimlileşmede izlenme gibi beklenen diğer sonuçları da doğurmaya başlamıştır.
6. SONUÇ
Kümelenme; genelde yakın yerlerde, benzer ya da bağlantılı iş kollarında, aynı ya da benzer değer zincirinde faaliyet gösteren, birbiriyle dayanışma ve işbirliğinde bulunabilen ve rekabet içinde de olabilen, işletmelerin ve onları destekleyici kurumların bir araya gelmesi olarak tanımlanmaktadır. Sektörlerde pazar fırsatlarından yararlanmak için ortak çözümler geliştirmeyi ve kaynakları birleştirmeyi düşünen firmalar ile hammadde, ara ürün, yedek parça ve destekleyici hizmetler sağlayan kurum ve kuruluşların bir araya gelmesidir. Tedarik zinciri kümelenmeleri yanında inovasyon ve insan kaynağı eksenli küme türleri de görülmektedir.
Bir kümenin varlığı için ilk neden, tamamı tek bir işletme tarafından (kendi kaynaklarıyla) yapılamayan işlerin bir işbölümü ve işbirliği ortamında yapılmasıdır. İkincisi; kümelenme yapısı içinde rekabet gücü kazandıracak maliyet avantajları elde edildiği görülmektedir. Üçüncüsü, kümelenme ile ar- ge, ür-ge, inovasyon ve tasarım desteklerinin alınması daha kolay olmaktadır. Dördüncüsü; kümelenme, işletmelerin kapasite gelişimlerine ve iyileştirme hızlandırıcı olumlu katkılar yapmaktadır.
Kümelenme, bölgesel gelişimin yeni araçlarından birisi olarak her geçen gün daha fazla ilgi görmektedir. Bu olgu, sadece sanayi sektörlerine de ait değildir. Ekonomik ve sosyal yaşamın her alanında kümelenme aracından yararlanmak mümkündür. Devlet de tüm dünyada ilgi gören bu olguya daha fazla dikkat gösterme ve katkı verme çabası içinde bulunmaktadır. Bu amaçla, bakanlıklardan bölgesel kalkınma ajanslarına kadar kamu kurum ve kuruluşları destek programları düzenlemektedirler.
Eskişehir bölgesinde Raylı Sistemler Kümelenmesi (RSC), Eskişehir Havacılık Kümelenmesi (ESAC) ve Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik Kümelenmesi (EBK) olmak üzere üç küme girişimi yola çıkmış durumdadır. Bu kümelerin çalışmaları, geleceğe dair ümit verici gelişmeler sağlamaya başlamıştır.
Türkiye’de işletmelerin çok büyük bölümünü KOBİ’ler oluşturmaktadır. Kümelenme potansiyeline sahip çok sayıda bölgesel sektör mevcuttur. KOBİ’leri küme yapılarında bir araya getirmek, ciddi işbirliği fırsatları yaratarak yeni katma değer imkânları meydana getirebilir. Bu konuda kamunun ilgili birimlerine, meslek odalarına, yerel yönetimlere, üniversitelere ve kurumsal danışmanlık kuruluşlarına görevler düşmektedir.
KAYNAKLAR
Avrupa Yenilikçi Bölge Ağı (2009). İnoovasyonu Yönlendiren Bölgesel Kümelenme ve Ağ
Oluşturma Kılavuzu, IRE Network, Türkiye.
Brandenburger, Adam M.; Nalebuff, Barry J. (1998). Ortaklaşa Rekabet, İstanbul: Scala Yayıncılık. Choe, KyeongAe; Roberts, Brian (2011). Competitive Cities in the 21st Century: Cluster Based Local
Economic Development, Asian Development Bank: Manila, Philippines.
İlgüner, Muhterem; Asplund, Christer (2011). Marka Şehir, İstanbul: Markating Yayınları.
Kılınçaslan, İsmet (2010). Kent Ekonomisi: Sektörlerin Gelişimi, Ekonomik Coğrafya, Arazi
Ekonomisi, Yapısal Analiz, İstanbul: Ninova Yayıncılık.
Musterd, Sako; Murie, Alan (2010). Making Competitive Cities, Wiley –Blackwell: Malaysia.
Porter, Michael E. (2003). Rekabet Stratejisi: Sektör ve Rakip Analizi Teknikleri, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Porter, Michael (2008). Rekabet Üzerine,: İstanbul: Optimist Yayınları.
Scheer, Günter; Zallinger, Lucas von. (2007). Cluster Management (2 Volumes), GTZ GmbH: Eschborn, Germany.
Shahid, Yusuf; Nabeshima, Kaoru; Yamashita, Shoichi (2008). Growing Industrial Clusters in Asia, The World Bank.
World Bank (2009). Clusters For Competitiveness, International Trade Department World Bank: Washington, USA.