HUSUSUNDA ONLARDAN İZİN İSTEDİĞİNDE İZİN VERMELERİ VE KENDİ ETRAFINDA HANIMLARININ TOPLANIP
18. ERKEĞİN HANIMINA, OYUN OYNAYANLARA BAKMAYI MÜBAH GÖRMESİ
18. ERKEĞİN HANIMINA, OYUN OYNAYANLARA BAKMAYI MÜBAH GÖRMESİ
67. … Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem]’in hanımı Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] dedi ki:
“Habeşliler (bir gün) Mescid(-i Nebî’y)e girip (kendi yöresel oyunlarını) oynadılar. Bunun üzerine Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem] bana:
– ‘Ey Hümeyrâ! Onları izlemek ister misin?’ buyurdu. Ben de:
– ‘Evet (isterim)’ dedim.
Bunun üzerine Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] kapıda ayakta durdu. Ben de onun yanına geldim, çenemi omuzunun üzerine koydum ve yüzümü de yanağına dayadım. O gün onların söylediği sözlerden biri de, “Ebu’l-Kâsım tayyiben” (Ebu’l-Kâsım hoş bir kimsedir) sözüydü. Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] de:
– ‘Yetmez mi (ey Âişe?)’ buyurdu. Ben de:
– ‘Ey Allah’ın Resûlü! Acele Etme!’ dedim.
Bunun üzerine Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] benim için (bir müddet daha) ayakta durdu. Sonra yine (bana):
– ‘Yetmez mi (ey Âişe?)’ buyurdu. Ben de:
– ‘Ey Allah’ın Resûlü! Acele Etme!’ dedim.
Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] devamla der ki: Ben(im amacım), onlara bakmayı istemek değildi. Ben sadece benim yanımda Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem]’in makamının ve onun yanında benim makamımın kadınlara ulaşmasını istemiştim.”[559]
68. … Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] dedi ki:
“Ben, (yöresel halk oyunlarını) oynamakta olan Habeşlileri seyrederken Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem]’in beni ridasıyla/hırkasıyla örttüğünü gördüm. Bu sırada ben mescidde bir (genç) kız idim. Buna göre yaşça genç olan (genç) bir kızın durumunu siz takdir edin.”[560]
69. … Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] dedi ki:
“Vallahi, Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem]’i odamın kapısında ayakta durduğunu gördüm. Bu sırada Habeşliler Mescid(-i Nebî’)de kargılarıyla (yöresel oyunlarını) oynuyorlardı. Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem] de, onların oyunlarını seyredebilmem için beni ridasıyla/hırkasıyla örtüyordu. Ben, (onları izlemekten) bıkana kadar önümde ayakta duruyordu. Artık yaşça genç olan (genç) bir kızın, oyuna karşı hırsına dair durumunu siz takdir edin.”[561]
70. … Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] dedi ki:
“Habeşliler, kendilerine ait kargılarla (yöresel oyunlarını) oynuyorlardı. Bu sırada Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] ayağa kalktı. Ben de onun kulağı ile omuzu arasından bıkıncaya kadar (onları) izlemeye devam ettim.”[562]
71. … Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] dedi ki:
“Habeşliler (mescidde yöresel oyunlarını) oynadılar. Ben de Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem]’in arkasından geldim. Bu sırada Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem], (onların oyunlarını) izleyebilmem için sırtını öne doğru eğmeye başladı.”[563]
72. … Amr bin Hureys [radıyallahu anh] dedi ki:
“Zenciler Medine’de (yöresel oyunlarını) oynuyorlardı. Bu sırada Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] geldi ve çenesini Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem]’in omuzuna koyup onları seyretmeye başladı.”[564]
73. … Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] dedi ki:
“Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] (bir gün) oturmaktaydı. Derken bir gürültü ve çocukların seslerini işittik. Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] ayağa kalktı. Bir de baktı ki, Habeşli bir kadın oynuyor, çocuklar da onun etrafında (onu izliyordu). Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem]:
– ‘Ey Âişe! Gel de (oyun oynayan kadını) seyret!’ buyurdu.
Ben de geldim ve çenemi Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem]’in omuzuna koydum. Bunun üzerine Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem]’in omuzu ile başı arasından o kadını seyretmeye başladım.
Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem] bana:
– ‘(Seyretmeye) doydun mu?’ diye sordu. Ben de onun yanındaki değerimi anlamak için:
– ‘Hayır!’ demeye başladım.
Derken Hz. Ömer [radıyallahu anh] çıkageldi. Bunun üzerine (orada bulunan) insanlar, o kadının etrafından dağıldılar. Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] de:
– ‘Doğrusu ben, (insanların Hz. Ömer’den) cin ve insan şeytanlarına doğru (koşuştuğunu) görüyorum! Çünkü insanlar Hz. Ömer’den kaçıyorlar!’ buyurdu.
Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] devamla der ki: Bunun üzerine ben de (o kadını seyretmekten) vazgeçtim.”[565]
74. … Hz. Âişe [radıyallahu anhâ] dedi ki:
“Habeşliler (yöresel oyunlarını) oynarlarken Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] çıktı. Ben de (mescide açılan) bana ait küçük kapıdan (onları) takip ediyordum. Bu sırada Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem]
bana yaklaştı. Ben de ellerimi onun omuzuna koydum ve (onları) seyretmeye başladım. Bunun üzerine Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem]:
– ‘Erfide kızları[566] alın!’ buyurdu.
Onlar (yöresel oyunlarını) oynuyorlar ve raks ediyorlardı. Ben de, geri içeri girene kadar (onları seyretmeye) devam ettim.”[567]
Açıklama:
67, 68, 69, 70, 71, 72, 73 ile 74 nolu hadisleri bir araya getirip topluca değerlendirecek olursak;
Türkçe’de “oyun” kelimesi; “vakit geçirmeye yarayan, belli kuralları olan eğlence, kumar, şaşkınlık uyandırıcı hüner, genellikle müzik eşliğinde yapılan hareketler bütünü, temsil, piyes, fizik gücünü ve zekâyı geliştirmek amacıyla yapılan yarışma, hile, düzen” gibi anlamlara gelmektedir. Arapça’da la’b ve laib, oyun kelimesine benzer anlamlar taşır. “Kişiyi oyalayan, ona başka şeyleri unutturan şey” anlamındaki “lehv” de
“la’b” karşılığında kullanılmakla birlikte daha kapsamlıdır. Çalgı vb. oyun aletlerine “melâhî” denir.
Kur’an’da yirmi âyette “la’b” ve türevleri geçmektedir.
İnsanı aldatması ve geçici olması sebebiyle dünya hayatı “bir oyun” (laib) ve “eğlence” (lehv) olarak tanımlanır.[568] İki âyette lâib “şakacı, oyunbaz” anlamında geçmektedir.[569] Ayrıca değişik âyetlerde
“oyun, eğlence, alay” manasında hüzüv[570] ve aynı kökten “oyuncak edinme, eğlenceye alma” anlamında istihzâ masdarından kelimeler yer almaktadır.[571]
Müzik eşliğinde oyun (raks) eski bir gelenektir. Eski Ahid’in çeşitli yerlerinde sevinç gösterisi olarak çalgı eşliğinde oynayanlardan söz edilir.[572]
Arap toplumunda telli ve üflemeli çalgılar bilinmekle beraber def daha yaygın biçimde kullanılmaktaydı.
Araplar düğün ve bayramlarda def çalıp oynarlardı; çalgı eşliğinde oynanan oyunlar için “raks, lü’b, zefn”
gibi tabirler kullanılmıştır. Ayrıca Araplar’ın kılıç, kalkan ve mızrakla yaptıkları ritmik hareketlerden oluşan
“kals” veya “dirkele” denilen oyunları vardı.
Rivayete göre Habeşli veya Sudanlı bir grup, bayram günü Medine Mescidi’nin toprak zemini üzerinde kalkan ve kısa mızraklarıyla oyun oynamış, Hz. Peygamber de Âişe ile birlikte onları seyretmiştir.[573]
Resûlullah bunları oynamaya teşvik etmiş, yahudi ve hıristiyanların İslam’ın hayata bakışını görmelerini istemiştir.[574]
73 nolu hadiste de geçtiği üzere bir defasında Hz. Ömer oynayanlara müdahale etmek istemiş, fakat Resûl-i Ekrem ona izin vermemiştir.[575] Hz. Ömer halifeliği döneminde Suriye’yi ziyaret ederken oyunlu gösterilerle karşılanmıştı.[576]
Bayramlarda, düğünlerde, önemli kişileri karşılarken oynanan bu oyunların daha sonra ilgi görmediği anlaşılmaktadır. Rivayete göre sahabeden İyâz el-Eş’arî, Irak’taki Enbâr şehrinde bulunduğu sırada bir bayramın sönük geçmesine üzülmüş ve neden Resûlullah zamanındaki gibi oynanmadığını sormuştur.[577]
Bazı rivayetlerden Arap toplumunda düğün ve bayramlarda oynamayı meslek edinen kimselerin bulunduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Abdullah bin Abbâs’ın, oğullarını sünnet ettirirken halkı eğlendirmek için oyuncular getirttiği ve onlara ücret ödediği[578] rivayet edilir.[579]
Konumuzla ilgili hadislerin konuyla bağlantısı; “erkeğin hanımına, oyun oynayanlara bakmayı mübah görmesi” ile ilgilidir. Dolayısıyla bu bahiste yer alan hadisler; bir kocanın, gerektiğinde hanımına yöresel, çeşitli halk oyunları veya sportif faaliyet mahiyetindeki oyunları izlemesine ve bakmasına izin vermesinin caiz olduğunu ifade etmektedir.
Bu bahiste yer alan hadisler incelendiğinde Habeşliler veya Habeşli bir kadın ile çocuklar bir gün Mescid-i Nebî’nin içerisine girip orada kendi yöresel oyunlarını ellerindeki kargılarıyla oyun oynamışlar ve raks yapmışlar. Bu sırada Resûlullah [sallallahu aleyhi ve sellem] Hz. Âişe [radıyallahu anhâ]’nın yanına gelip ona ait kapının önünde ayakta durmuş ve Hz. Âişe [radıyallahu anhâ]’ya ‘Ey Hümeyrâ! Onları izlemek ister misin?’ diye sormuş, o da “evet” deyince yaklaşmış. Yaşça genç bir kadın olan Hz. Âişe [radıyallahu anhâ], çenesini Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem]’in omuzunun üzerine koyup yüzünü de onun yanağına dayayıp mescide açılan kendisine ait küçük kapıdan onları takip etmeye başlamış. Bu sırada Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem] bir taraftan Hz. Âişe [radıyallahu anhâ]’nın, onların oyunlarını izleyebilmesi için sırtını öne doğru eğmiş ve diğer taraftan ridasıyla/hırkasıyla onu örtmüştü. Habeşliler’in o gün söylediği sözlerden biri de “‘Ebu’l-Kâsım tayyiben’ (Ebu’l-Kâsım hoş bir kimsedir)” şeklinde idi.
Burada Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem]’in yaşça kendisinden küçük olan hanımına karşı yaklaşım tarzı ve onun eğlenmesine, mutlu olması için vakit geçirmesine izin verip zaman ayırması, bir koca olarak farklı bir yönünü ortaya koymaktadır. Resûl-i Ekrem [sallallahu aleyhi ve sellem] bu olayda anlayışın, inceliğin, hoşgörünün, sabrın, merhametin ve sorumluluk duygusunun en güzel uygulamasını fiilî olarak
göstermektedir. Bu olayda da Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi ve sellem], genç hanımı Hz. Âişe [radıyallahu anhâ]’ya karşı sorumluluk duygusu içerisinde ince bir davranış göstererek onun eğlenmesine yardımcı olmuş ve hoşça vakit geçirmesini anlayışla karşılamış, ‘Yetmez mi (ey Âişe?)’ buyurduğunda, ‘Ey Allah’ın
Günümüzün karı-koca arasındaki en temel problemlerinden biri, eşlerin birbirlerine karşı şükürsüz davranmaları. Yani teşekkürde bulunmamalarıdır. Nitekim yüce Allah konuyla ilgili olarak şöyle buyurmaktadır:
“Hani Rabbiniz (size) şöyle bildirmişti: “Eğer şükrü yerine getirirseniz, elbette size (nimetimi) artırırım.
Eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok çetindir.”[580]
Bu âyet-i kerîme ne büyük bir müjde ve ne büyük bir uyarıdır. Hiç aklımızdan çıkarmamamız gereken bir âyet. Kapitalist sistem içerisinde hep eksikliklere odaklanıyoruz, sahip olduklarımızı görmüyoruz. Oysa eksiğe odaklanmak şeytandandır. Cennette Allah Teâlâ, Hz. Âdem ve Hz. Havva’ya pek çok nimet vermiş fakat az bir de eksik bırakmıştı. Şeytan gitti ve onları eksik olanı almaya ikna etti. Her şey tam olsun derken sahip oldukları nimetleri de kaybettiler.
O günden bugüne şeytan aynı oyuna devam ediyor. Para, mal, mülk, kalite, marka, yüksek beklentiler…
Şuyum da olsun buyum da olsun… Herkeste olan bende de olsun, mümkünse bende olan da herkeste olmasın…
Oysa dinin aslı şükürdür. Kur’ân-ı Kerim’in ilk âyeti Fatiha hamd yani şükür ile başlar. İbadetler de bir şükürdür. Namaz ve oruç bedenin şükrü, zekât ve sadaka malın şükrüdür. Ne kadar severek ve istekle yaparsak o kadar makbuldür.
Nimete şükür ise elimizde olanın kıymetini bilmek, israf etmemek yani dilimizle ve halimizle Allah’a şükretmek ve nimete sebep olana teşekkür etmek. Göndereni ve getireni unutmamak.
Evlilik problemlerimizin temelinde de şükürsüzlük var. Eşler birbirlerini pek çok şeye mecbur görüyor.
Evet, karı-kocanın mecbur olarak yaptıkları vazifeleri var fakat bu teşekkür etmemeyi ve nankörlük etmeyi gerektirmiyor.
Kadın-erkek her insanın değerli olma isteği vardır. Teşekkür de değer vermenin ve değer bilmenin göstergesidir. Siz teşekkür ederken bir bakmışsınız eşiniz o sevmediğiniz huyundan kurtulmuş.
Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 8/182 (8905). Ayrıca bk. Müslim, Îdeyn (892); Ahmed bin Hanbel, el-Müsned, 43/115 (25960), 173 (26051).
Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 8/182 (8906). Ayrıca bk. Müslim, Îdeyn 20 (892); Ahmed bin Hanbel, el-Müsned, 40/338 (24296).
Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 8/182 (8907). Ayrıca bk. Ahmed bin Hanbel, el-Müsned, 41/802 (24533), 348 (24854).
Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 8/182 (8908). Ayrıca bk. Tirmizî, Menâkıb 18 (3691); Tayâlisî, el-Müsned, 3/57 (1545).
Erfide, Habeşlilerin lakabıdır. Erfide veya Erfede: “Habeşlilerin dedelerinin ismidir” diyenler de vardır.
Bazıları, “Erfide”nin, Habeşlilerden bir kabile olduğunu ve bu kabilenin oyun oynama ve raks etmekle şöhret bulduğunu söylerler. (ç)
Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 8/183 (8909). Ayrıca bk. Müslim, Îdeyn 19 (892); Ebu Ya’lâ, el-Müsned, 8/247 (4829).
İbn Ebi Şeybe, el-Musannef, 3/496; İbni Kuteybe, Uyûnü’l-ahbâr, 1/442.
Nebi Bozkurt, “Oyun”, 34/15.
. İbrâhîm suresi, 14/7.