Engelli Sporu

Engelli sporunun en önemli amacı rehabilitasyon ve sosyalizasyondur. Engelli sporu, rehabilitasyon amaçlarıyla birlikte kullanılan bir tıbbi modelden, elit atletlerin performansına odaklanan süreçte, zaman içinde sayısız organizasyon yapısına sahip dev bir ağ haline gelmiştir. Bu ağın ilk temeli 1888 yılında Almanya’da İşitme Engelliler Spor Kulübünün kurulması ile başladığı söylenebilir (Konar ve Pepe, 2009, s.165). Erken dönemde gelişim sağlayan İşitme Engelli Oyunları 1924 yılında Fransa’da dokuz ülkeden 148 sporcunun katılımıyla, altı dalda başlayarak günümüze kadar büyüyerek devam etmiştir (Deaflympics, 2017). İngiltere’de Ludwig Guttmann 1944 yılında askeri bir hastanede felçliler için rehabilitasyon merkezinde, tekerlekli sandalye sporlarının rehabilitatif etkilerinden faydalanmıştır. Tekerlekli sandalye sporlarının gelişmesi; gülle, cirit ve disk atma gibi teknik egzersizlerle başlamıştır. Bu merkezde bedensel engelli bireylerin (özellikle 2. Dünya Savaşı gazilerinin), fiziksel aktivitelerini artırarak tedavi yolları aranmasına yönelik faaliyetler engelliler arasında müsabakalara dönüşmüştür (Konar ve Pepe, 2009, s.163; Gütt, 2013, s.23; Güzel ve Kafa, 2015, s.7; IPC, 2016b). 1948 yılında 16 kişinin katılımı ile başlayan Stoke Mandevile Oyunları her yıl tekrarlanarak devam etmiştir. 1951 yılında Hollanda’dan gelen sporcuların katılımı ile ilk kez uluslararası boyut kazanmıştır (Cheri ve ark., 2012, s. 851). 1960 yılında Paralimpik Oyunları ile birlikte, dünyadaki ikinci en büyük çoklu spor olayı haline gelmiştir. Bu oyunlar engelli sporculara konulan hedeflerle, sporda doruk noktasına ulaşmalarını sağlamıştır (Silk ve ark., 2013).

Engelli sporu, engellilerin ve potansiyel engellilerin; rehabilitasyon sporu, hobi olarak yapılan aktiviteler, yarışmalara katılma ve her türlü sportif faaliyetlerini kapsamaktadır. Engelliler sporunun amacı; engellilerin topluma kazandırılması ve rehabilitasyonudur. Engelliler sporu, engellilerin ve engelliliğin tehdidi altında yaşayan insanların rekreasyonel faaliyetlerden, yarışma sporuna kadar olan her türlü sportif aktiviteleri içine almaktadır. Engelliler sporu bütünsel rehabilitasyon ve sosyal entegrasyon için önemli bir araçtır (Konar ve Pepe, 2009, s.165). Engelliler sporu engellilerin; hareket ihtiyaçlarını karşılamak, izole edilmiş yaşantılarından sıyırmak, başarma duygusunu geliştirmek, sosyalleşme fırsatları sunmak, ebeveynlerine çocuklarının neler yapabildiğini göstermek, dolayısıyla engelli çocuğu

37 olan ebeveynlerin umutsuzluk düzeylerini azaltmak, sağlıklı yaşam biçimi davranışları geliştirmek, çocukların özel eğitimlerine ve rehabilitasyon programlarına destek olmak, yetenekleri doğrultusunda seçilecek çocukları performans sporlarına yönlendirerek kendilerini gerçekleştirmelerini sağlamaktadır (Yetim, 2014, s.5).

Engelliler sporu, engellilerin ve engelliliğin tehdidi altındakilerin rehabilitasyon sporu olsun, hobi olarak yapılan aktiviteler olsun veya yarışmalara katılma olsun her türlü sportif faaliyetlerini kapsamaktadır (Konar ve Yıldıran, 2012, s. 209). Ayrıca engelli sporlarının, engellilik hakları, inşa edilmiş çevrenin erişilebilirliği, toplumsal uyum, sağlığı ve sürekli iyi olma hali üzerinde ki katkıları göz ardı edilemez (Cheri, Stuart ve Willick, 2012, s.856). Engelli sporlarının gelişimi açıkçası uluslararası engelli hakları lobisinin etkisinin bir sonucu olarak; kalkınma ve yardım programlarının katkısıyla, engellilerin spor programlarını kullanacak uygun ortam oluşturmuştur (Levermore ve Beacom, 2009, s.98). AB’nde engelli sporları ile ilgili söylemlerin gelişimi, eğitim, bireysel sağlık, insan hakları, sosyal uyum ve eşit fırsatlar sağlamak gibi pek çok siyasi boyutu etkileyerek, AB düzeyinde kilit bir meseleyi temsil etmektedir (Avrupa Komisyonu, 2011e). Engelliler sporuna bakışın daha net anlaşılması için yetişkin engelli bir yazar olan Kaya’nın kitabının bir bölümünde; “Dünyanın farklı yerlerinden; etnik, dinsel, dilsel, fiziksel farklılıklarına rağmen “insan” olma suretinde birleşmiş, adları, yaşları farklı yüzlerce “engelli birey” sevginin dili ile barış şarkıları söylemektedir. Kolay gelinmedi bu günlere her adımında her nefesinde binlerce sıkıntı, tasa, gam var ama yılgınlık yok. Alışılagelen sporcu profiline uymuyorlardı. Tekerlekli sandalyede, olmayan kolları, protez bacakları ile koşuyor, basket atıyor, halter kaldırıyor, yüzüyorlardı yani ezberleri bozuyorlardı. Daha dün görülmeyen, kör, topal, sağır, sakat diye adlandırılan bu kişiler, bu gün insan haklarının yeniden yazılmasının öncülüğünü yapmaktadır”(Kaya, 2015, s.175) ifadeleri, spor ortamına aktif ve pasif katılım sağlayan engelli bireylerin yaşamlarında ki değeri göstermesi açısından önemlidir. Engellilerin sportif yarışmalara ve aktivitelere katılmaları, yaşamları boyunca aktif olmaları bakımından sağladığı desteğin yanı sıra disiplin, güven, rekabet ve arkadaşlık duygularını uyararak kişinin topluma uyumlu ve yararlı olabilme şansını da büyük ölçüde artırmaktadır (Yetim, 2014, s.5).

38

Engelli sporlarının çoğu, mevcut bulunan spor dallarının engelli kişiler tarafından yapılabilecek koşullara gelmesi ile oluşmaktadır. Fakat para-sporlar içinde tasarlanan oyunlar bulunmaktadır. Engelli sporlarının eşit şartlarda mücadele etmelerini sağlayan sınıflandırma sistemi bulunmaktadır. Bu sistem her spor dalını ve engel gurubunu kendi içerisinde değerlendirerek sınıflamaktadır. Her spor dalı için sınıf sayısı, sporun yapılması gereken özelliklere ve farklı engellere sahip sporcunun yapılması için gereken özel ihtiyaçlara göre belirlenmektedir (Güzel ve Kafa, 2016, s.4). Spor dallarının, engelli sporcuların yapabileceği standartlara ulaşması ya da spor dalının uyarlanması uluslararası kuruluşların onayı ile gerçekleşmektedir.

Engelli sporcuların Paralimpik Oyunlarda yarıştıkları müsabakalar yaz ve kış oyunları olarak ikiye ayrılmaktadır.

Yaz Oyunlarında; Ağırlık Kaldırma, Atıcılık, Atletizm, Badminton,

Binicilik, Bisiklet, Boccia, Dans, Futbol (5 Kişilik), Futbol (7 Kişilik ), Goalball, Judo, Kürek, Kano, Masa Tenisi, Okçuluk, Oturarak Voleybol, Tekerlekli Sandalye Basketbolu, Tekerlekli Sandalye, Tekerlekli Sandalye Eskrim, Tekerlekli Sandalye Rugby, Tekerlekli Sandalye Tenisi, Yüzme dallarından oluşmaktadır.

Kış Oyunlarında; Alp Kayağı, Kros Kayağı, Biatlon, Tekerlekli Sandalye

Curling, Buz hokeyi, Snowboard, dallarından oluşmaktadır (IPC, 2017).

Deafolimpik Oyunları da kış ve yaz olamak üzere iki katagoride yapılmaktadır.

Yaz Oyunları; Atıcılık, Atletizm, Badminton, Basketbol, Beach Voleybol,

Bowling, Bisiklet (Yol ve Dağ), Golf, Güreş, Hentbol, Futbol, Judo, Karate, Masa Tenisi, Teakwondo, Tenis, Voleybol, Yüzme dallarından oluşmaktadır.

Kış Oyunları; Alp Kayağı, Kros Kayağı, Curling, Buz Hokeyi, Snowboard

dallarında yapılmaktadır (Deaflympics, 2017).