endi lgısı

Rousseau, insan doğasında temel gördüğü özgürlüğü de mümkün kılmış, Emile‟nin kendi kurallara uymasını sağlayarak onu özgürleştirmiştir.

Özgürlükle mutluluk arasındaki bu bağlantıyı Rousseau başka bir biçimde de ortaya koyar. Ona göre “özgürlüğümüzün huzuru birçok acıyı giderebilir”¹⁴⁵. Rousseau‟nun bu cümle ile ifade etmek istediği, özgürlüğün hem ruhsal hem de bedensel acıları dindirebileceğidir. Bedensel özgürlüğü kısıtlanan çocuk mutsuz olacaktır, çünkü hareket etme ihtiyacını karşılayamamaktadır. Aynı şekilde ruhsal açıdan da özgür bırakılmayan, kendisinden beklenen davranışlara göre yaşayan çocuk da çevrenin ona nakşettiği kuralları anlayıp ona göre davranmaya çalışacak, öngörü kazanmaya çalışacak önceden nasıl davranması gerektiğini kestirmeye çabalayacaktır. Oysa Rousseau‟ya göre öngörü de insanı mutsuzluğa iter ve şimdiki zamanı yaşamasına engel olur¹⁴⁶. Rousseau‟nun özgürlük ve mutluluk arasında kurduğu bu bağ ve Emile‟nin eğitiminde de bu bağı zedelememesi, onun insan doğası ve eğitim görüşleri arasındaki benzerliği tekrar gözler önüne sermektedir.

Kendini tanımanın eğitime yansımalarına gelince, Rousseau‟nun bu konuya ilk dokunuşunu Emile‟nin kendini tanımaya başladığı dönemde görürüz. Çocukluk döneminde tepkilerini dahi yansıtarak veren Emile, 16 yaşına kadar kendine dair bir algı geliştiremez¹⁵⁰. Bu da Rousseau‟nun gelişim özelliklerine göre insan hayatının ikinci bölümüne denk gelir ve Rousseau‟ya göre insanın asıl yaşamı bu bölümde başlar. Çünkü insan, ancak o zaman “kendi bilinci”ne varabilir¹⁵¹. Rousseau‟nun bu söylemine göre insan, kendi algısı olmadığında bir hiçtir, hayatı yok hükmündedir.

Rousseau da bu algıya varmadan önce ve sonra neler öğrenilmesi gerektiğini bildirir.

Rousseau, insan hayatının ikinci dönemine oldukça büyük bir önem vermektedir. Örneğin Rousseau‟ya göre çocuklar cinsiyetlerini 16 yaşından sonra öğrenmelidir¹⁵². Rousseau bu döneme kadar onların cinsiyet farkını öğrenmemeleri gerektiğini savunur. Fakat toplum içerisinde yaşandığı için eğer çocuğun bu yaştan önce bir farkındalığı gelişecekse, anne-babalara 10 yaşından önce bu farkın öğretilmesi gerektiğini söyler. Cinsiyet kavramının kendi bilincinin oluşmasıyla birlikte öğretilmesinin nedeni Emile‟de tam olarak açıklanmasa da, kitaptan Rousseau‟nun ergenlik dönemini bir çocuğun farkındalığının ve isteklerinin arttığı bir dönem olarak görmesi, bu dönemde tutkularına esir olması, 10 ile 16 yaşları arasında öğrenilecek bir cinsiyet farkındalığının çocuğu tutkularına esir edebileceği düşüncesi gelişir. Rousseau, eğer çocuk 10 yaşından önce, yani cinsi duyguları uyanmadan önce kendi cinsiyetini öğrenirse bu duruma alışmış olup aşırılığa gitmeyeceğini düşünmüştür. Hâlbuki araştırmalar, çocukların cinsiyet farkındalığının 5 yaşına kadar geliştiğini göstermektedir¹⁵³¹⁵⁴.

Rousseau için 16 yaşına erişmiş bir çocuk, artık öncekinden daha farklıdır. Bu yüzden öğretmen, bu yaştan sonra bir dost gibi davranmalı, söylemlerini ve tavrını değiştirmelidir. Artık öğretmenin karşısında bir çocuk değil, bir birey bulunmaktadır.

Kendinin farkına varan genç, başkalarını da anlamlandırmaya başlayacaktır. Eğer bu

150 Age, 299.

151 Age, 67.

152 Age, 290.

153 Lorein Nadelman. “Sex Identity in American Children: Memory, Knowledge, and Preference Tests”.

Developmental Psychology. c.10 s.3, 1974: 415.

154 Marsha Weinraub, & L. Brown, “Crushing Realities: Development of Children's Sex Role Knowledge”, The Stereotyping of Women: Its Effects on Mental Health, ed. V. Franks & E. Rothblum, (New York: Springer, 1983)‟den aktaran Marsha Weinraub, , Lynda Pritchard Clemens, Alan Sockloff, Teresa Ethridge, Edward Gracely, and Barbara Myers, "The Development of Sex Role Stereotypes in the Third Year: Relationships to Gender Labeling, Gender Identity, Sex-Types Toy Preference, and Family Characteristics", Child Development, c.55 s. 4 (1984): 1496.

dönemde gence hala çocuk gibi davranılırsa, genç öğretmenden uzaklaşacaktır ve öğretmenine yakın hissetmeyecektir.

Rousseau‟nun kendi bilincine erişen çocuğa artık farklı davranması şaşırtıcı değildir. Çünkü o çocuk, artık kendini hissetmeye ve çözümlemeye başlamış, hayatının ikinci dönemine adım atmıştır. Rousseau‟nun insan doğası felsefesinde oldukça önemli bir yer ayırdığı bireysellik, ancak kendi bilincine ulaşan bir birey tarafından kazanılabilecektir. Kendi bilincinin felsefede ulaştığı noktalar da göz önüne alınırsa, Rousseau‟nun bu davranışı ve öğüdü daha iyi anlaşılabilecektir.

Nitekim kendi bilinci ve bu yolla erişilen bireysellik, bilginin öznelliğine ve her insanın farklı olduğu görüşüne kadar uzanmaktadır. Rousseau‟dan yaklaşık yüz yıl sonra çeşitli görüşler öne sürmüş olan Wittgenstein, öznel bilgiden bahsederken kendi bilincine de atıfta bulunur. Wittgenstein‟a göre insanın sahip olduğu bilgi ve deneyimler yalnızca onun olmakla kalmaz, aynı bilgi ya da deneyime aynı anda ve şekilde ulaşan iki kişinin algılamaları da farklı olur¹⁵⁵. Çünkü kişinin kendi bilinci, etrafındakileri nasıl algıladığını da etkiler.

4.5. oplumsal ir arlık larak nsan oğası ve ğitimi 4.5.1. Hükmetme

Rousseau‟ya göre insan, ilk toplum oluşumlarında – ailede – baba tarafından, devletlerde ise yönetici tarafından idare edilir. Toplumun getirisi olan bu yönetme ve hükmetme, insanın da eğilimlerinden biridir ve Rousseau‟ya göre bu eğilimin önlemleri daha ilk yaşlarda alınmalıdır.

Rousseau‟ya göre çocuklar hükmetmeye çok kolay alışır¹⁵⁶. Buradan hareketle Rousseau, çocukların ebeveynlerine egemen olmaması için, yalnızca sevgiye ve ilgiye ihtiyaçları olduğunda sevip okşamak gerektiğini savunur. Rousseau‟nun insan doğası felsefesi göz önüne alındığında, sevgi konusunda ihtiyaç bazlı bir yol izlemesi şaşırtıcıdır. Çünkü ona göre insan, doğasında sevgiyi barındıran bir varlıktır ve onun doğasını bozan fazla sevgi değil, kötü deneyimler ve gözlemlerdir. Halbuki Rousseau, çocuklara gösterilen aşırı ilgi ve her istediklerinin yerine getirilmesinin onları hükmetmeye alıştıracağını savunur. Kötü ile karşılaşmanın veya kötünün bilgisine ulaşmanın insanı iyilikten ayıracak tek sebep olarak sunan Rousseau‟nun sevgi gibi bir iyilikten bu sonuca varması şaşırtıcıdır.

155 Peter M. S. Hacker, Wittgenstein: On Human Nature (London: Phoenix, 1997), 24-25.

156 Rousseau, mile a a ğitim zerine, 53–54.

Rousseau‟nun felsefesinde hükmetme, çocukluktan başlayan bir arzudur. Ona göre çocuklar, istediklerini elde etmek için ağlamaya da teşebbüs edebilirler ve bu, çocuğu yetiştirenlerin suçudur ¹⁵⁷ . Çünkü çocuk, kelimelerle kendini ifade edebilecekken kendisine daha kolay yoldan fayda sağlayan bir yönteme, ağlamaya başvurmuştur. Bu yolla ebeveynlerine ya da öğretmenine söz geçirebileceğini fark etmiş olan çocuk bunu kullanmaktan çekinmeyecektir. Rousseau‟nun bu noktadaki tavsiyesi, ebeveynin veya öğretmenin tepkilerine dairdir. Bu durumda yapılması gereken, çocuğun istediği şeye gerçekten ihtiyacı olup olmamasına bakarak tepki vermektir.

Çocukların konuşmayı öğrenmeden önceki ağlamaları ise Rousseau‟ya göre normal ve olağandır¹⁵⁸. O zaman da onları korkutarak sindirmenin yanlış olduğunu, bunun çocukları onları köleliğe veya hükmetmeye iteceğini belirtir. Burada ebeveyn, bakıcı veya öğretmenin yapması gereken çocuğun ihtiyaçlarını karşılamak ve bu ilk iletişimi sağlıklı bir biçimde yönlendirmektir. Çünkü çocukların ağlaması,

“toplumsal zincirin ilk halkasını” ¹⁵⁹ oluşturur ve çocukla toplum (anne, baba, süt anne, hizmetçi, bakıcı, vs) arasında bir bağ oluşmasını sağlar: minnet bağı. Fakat hükmetmeyi öğrenen çocuk, bu duyguyu doğadan değil, onun ihtiyacını karşılamayan bakıcı/ebeveynden almış olur. Fakat çocukların doğasında hükmetmek yoktur; doğa onları boyun eğilsinler diye değil, sevilsinler diye yaratmıştır¹⁶⁰.

Çocukların istediklerini anlatması, Rousseau‟ya göre konuşma becerisi gelişmeden önce de gerçekleşebilecek bir olaydır¹⁶¹. Ona göre çocuklar, konuşmayı öğrenmeden de kendilerini anlatmayı öğrenmelidirler. Bunun için de ebeveynin yapması gereken, çocuğun bile her dediği anlamamaktır. Rousseau bu konuda çok daha erkenden önlem almaya çalışır, çocuklara her söylediklerinin dinlendiğini hissettirmenin onlara hükmedebildiklerini hissettireceğine inanır. Çocuğun asla söz geçirdiğini hissetmemesi gerektiğinden, ebeveyne önerisi çocuğun her dediğini anlamamak olur. Böylece konuşmayı öğrenen çocuk onu anlamak için çırpınan ebeveynden daha fazla gayret içinde olacak, ancak isteklerini ifade edebildiğinde onlara ulaşacağı çocuğa hissettirilebilecektir. Eğitim içerisinde ihtiyacı ön plana alan Rousseau‟nun konuşmayı öğrenen çocuğun ihtiyaçlarından evvel konuşmayı

157 Age, 65.

158 Age, 49-51.

159 Age, 49.

160 Age, 83.

161 Age, 62.

öğrenmesini düşünmesi onun felsefesi ile çelişmektedir. Ayrıca konuşmanın öğrenilmesi ile ilgili yapılan araştırmalarda çocukların söylediklerinin anlaşılmasının onların dil öğrenimine olumsuz etki edeceğinden hiç bahsedilmemiştir. Stoner‟ın insan doğası görüşlerinde de çocukların dil gelişiminde bebek taklitlerine, düzgün cümlelere dikkat edilmesi gerektiğinden bahsedilmiş; fakat çocukların anlaşılmasının kötü etkilerine hiç değinilmemiştir¹⁶².

Rousseau‟nun hükmetme konusunda aldığı bir diğer önlem de, çocuğun kendi başına ulaşabileceği şeyleri de onlara vermemektir¹⁶³. Bu sayede çocuk yapabileceği şeyler için hükmetmeyecek, kendisinin ulaşması sağlanarak bireyselliği de kazandırılmış olacaktır. Rousseau‟nun görüşleri çocukların konuşarak istekte bulunması ve kendi başlarına ulaşabilecekleri şeylerin onlara sağlanmaması konularında aşırı gibi görünse de, onun insan doğası felsefesiyle uyum içerisindedir.

Rousseau‟ya göre (“Yöneten ve Yönetilen İnsan” başlığında da belirtildiği gibi) insan zorunluluğu olmadıkça hükmetmez ve hükmedilmez. İnsan doğasının bu durumunda Rousseau‟nun aldığı önlemler kısmen aşırıya kaçsa da anlaşılabilirdir.

Hükmetmeye alıştırılmayan çocuk, aynı zamanda boyunduruk altında olmaya da alıştırılmamalıdır. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin sözlerinin dinlenmesini istemesi, çocuğun ne durumda olursa olsun onların dediklerini yapmalarını beklemeleri Rousseau‟ya göre yanlıştır. Çocuklar anne-babanın veya öğretmenlerin sözüyle bir davranışta bulunmaz¹⁶⁴. Nasıl onların isteklerini yerine getirmek için gerçek sebepler gerekiyorsa, yetişkinlerin sözünü dinlemesi için de çocukların sebeplere ihtiyaçları vardır. Rousseau‟nun istediği sebepse, çocuğun ebeveyne veya öğretmene güven duyması ve olayları deneyimlemesidir. Çocuk öğretmenine veya ebeveynine güvenirse, yapması istenen bir şeyin ona fayda sağlayacağını, yapmaması istenen bir şeyin de ona zarar vereceğini bilir. Bu güven de ancak deneyimle kurulur.

Çocuğun sıcak tencereye yalnızca baba dokunmamasını söylediği için dokunmaması, Rousseau‟ya göre çocuğa faydalı olmayacaktır. Çocuğun tencerenin sıcak olduğunu anlaması, buradan hareketle de bir daha sıcak maddelere dokunduğunda canının yanacağını tahmin etmesi gerekir. Çocukları bu şekilde yönetmek, onların öngörü sahibi olmalarını engeller ve yönetilmeye alıştırır.

162 Winfred S. Stoner, Natural Education, ed. M. V. O‟Shea (Brooklyn: The Bobbs-Meryl Company, 1914), 34.

163 Roussaeu, mile a a ğitim zerine, 50-51.

164 Age, 229.

Çocuklar akıl okuma ve hükmetme konusunda oldukça iyi, hatta öğretmenden çok daha iyilerdir. Öğretmen baskısından kurtulmak için onun aklını okur ve davranışlarını buna göre düzenler. Bu durumda elbette ki kazanan hep çocuk olacaktır ve öğretmen ona hükmettiğini düşünse dahi hükmedilen olacaktır. Asıl olması gereken senaryoda ise çocuk kendisini efendi sanmalı, fakat esas efendi öğretmen olmalı¹⁶⁵. Eğer bu senaryo gerçekleştirilebilirse, çocuk kendini rahat hissettirecek ve kendini gerçekleştirebildiği için beklenenden fazlasını verecektir.

Ayrıca yalan söylemek veya kandırmak zorunda kalmadığı için öğretmeni aldatmaz, ona karşı yalın ve dürüst olacaktır. Böyle bir durumda çocuk ne hükmetmediği ve hüküm altında olmadığından ne isyankar ya da kıskanç, ne de aldatıcı ve intikamcı olur¹⁶⁶.

Peki, hükmetmeye alışmış çocuklar için ne yapılabilir? Rousseau, bu sorunun da cevabını vermektedir. Kitabında her istediği yapılan bir çocuğun durumundan bahseder ve bu her istediği yapılan küçük varis, etrafındaki herkese hükmetmektedir.

Rousseau bu çocuğa mürebbilik yaptığı dönemde çocuğun her istediğini yapmaz.

Hatta düzmece bir oyunla yanında kimsenin olmamasına rağmen sırf kendi isteğini gerçekleştirebilmek için gezmeye çıkan küçük varis kendisine zarar gelebileceğini zanneder. Böylelikle uzlaşmayı öğrenen varis, Jean Jacques‟ın kurallarına uymanın gerekliliğine de inanır¹⁶⁷. Rousseau‟ya göre bu küçük varisin kaprisleri doğasından değil, ona uygulanan kötü disiplinden ileri gelmektedir¹⁶⁸. Şımartılmış çocukları eğitmek için şatafatlarından arındırmak, süslerinin eğlencelerine engel olduğuna onları inandırmak gereklidir¹⁶⁹.