ğrenci asıl lmalı?

Rousseau‟nun eğitim felsefesi, yaklaşımı ve yöntemlerine karşılık öğrenci nasıl olmalıdır? Rousseau bu soruya en güzel cevabı Emile‟yi resmederek vermiştir. Emile başı dik, korkmayan, yılmamış, kitaplardan usanmamış ve cinsiyetine uygun bir çehresi olan bir çocuktur³⁷³. Diğer bir deyişle korkmayan, hayal gücü ve zihni bozulmamış ve doğaya uygun bir çocuktur.

Emile çocukluğunun tadını çıkartır, doğal halini korur ve bu halden hiçbir şey kaybetmemiştir ³⁷⁴ . Açık sözlüdür ve boş konuşmaz ³⁷⁵ . Doğanın öğrencisi

369 Age, 200.

370 Age, 478.

371 Rousseau, nsanlar rasındaki şitsizliğin aynağı, 128.

372 Rousseau, mile a a ğitim zerine, 205.

373 Age, 200.

374 Age, 204-205.

olduğundan, başkaları tarafından yadırganma gibi bir endişesi yoktur ve onun için her sözü değerlidir. Bu yüzden ne fikirlerini saklar ne de boş yere konuşur. Gelenek ve göreneklere de bağımlı bir çocuk değildir. Çünkü doğa, ona gelenekleri değil hayatı verir. Onun için geçmişte yapılanlar bugünü etkilemez, her gün yeni bir maceradır ve her güne taze olarak başlar. Onun için ahlak kuralları kendi içindedir, ve onlara gelenek ve görenek öyle söylediği için değil kendisi öyle inandığı için davranışlarını düzenler.

Boş konuşmaması ise, sözlerinden çok davranışlarının önemli olduğundandır³⁷⁶. Örneğin, Emile teşekkür etmez, bunun yerine minnet duyar. Bunun yanı sıra Emile, kendisine ait her konuda erdem sahibidir ve kendine güvenir³⁷⁷. Rousseau bu konuda Emile‟nin hakkının da olduğunu savunur. Emile kendine güvenmekte hatadan münezzehtir, çünkü Emile hem doğaya uygun – tam anlamıyla bir insan - bir çocuktur, hem de “güven, ruhu yüceltir”³⁷⁸.

Kendine güvenen Emile her yerde başı çeker, lider konumundadır³⁷⁹. Ama bir o kadar da başkalarının düşüncelerinden kendini koruyan, başkalarıyla kendini kıyaslamayan bir çocuktur³⁸⁰. Rousseau‟ya göre böyle bir öğrenci, acı çeken bir öğrencidir ve bu kıyas duygusu onda doğduğu andan itibaren vardır. Maalesef bugün de bir okula girebilmek için birbirleriyle yarışan öğrenciler, Rousseau‟nun acıma duygusuna layık öğrencilerdir. Fakat her öğretmen Emile gibi çocuklar yetiştirirse bu durum bir kaos oluşturur. Öğretmeniyle beraberken liderliği tatmış çocuklar daha sonra da böyle davranmak isteyecektir. Eğer toplumun yalnızca bir kısmı bu şekilde eğitilirse, ki zaten Rousseau‟nun bu eğitim tarzını tüm topluma uygulamak mümkün değildir, bir problem olmayacaktır. Yalnız bu oranlamanın iyi yapılması gerekmektedir.

Emile zekidir ve amaçlarına göre hareket eder³⁸¹. Bu uğurda egemenliğin boyunduruğuna göre hareket etmez, kendi deneyimlerine ve yeteneklerine göre davranışlarda bulunur. Hayal gücüne gelince, Emile‟in hayal gücünün gelişmediğini, bu yüzden sadece var olanları görebildiğini belirtse de çocukların hayal güçleri oldukça gelişmiştir.

375 Age, 201.

376 Age, 202.

377 Age, 278.

378 Age, 642.

379 Age, 204.

380 Age, 308.

381 Age, 203.

Rousseau, Emile‟nin gençlik çağına kadar emin adımlarla gelmesini sağlar, gençlik çağında ise onun öğretmenine güvenmesini bekler³⁸². Emile, bu çağa geldiğinde, onda güven temellerini sağlam atmış olan öğretmenine güvenerek yanından ayrılmamasını ve ona rehberlik etmesini ister. Bu istek, öğrencinin yapması gereken bir yükümlülükten ziyade, iyi bir eğitimin doğal sonucu olarak karşımıza çıkar. Rousseau her ne kadar doğal eğitimi ve öğrencisinin kendi kendine şekillenmesini ister gibi görünse de, gençlik çağında öğrencinin öğretmene kendisini bırakmaması, eğiticinin hatası olarak görülür. Halbuki doğal eğitimi benimseyen Rousseau‟nun öğrenme sorumluluğunu öğrenciye bırakması beklenirdi.

Ergenlik çağını da bir değişim zamanı olarak kaydeden Rousseau, Emile‟nin ergenlik çağında da çok çeşitli eğlencelerin olmaması gerektiğini düşünür³⁸³. Çünkü böyle bir öğrenci, doyumsuzluğa itilecek, herkesi kıskanacak ve mutsuz olacaktır. Bu da demektir ki Emile mükemmel bir çocuk değildir, yalnızca eğitime uygun bir çocuktur. Rousseau‟nun eğitimiyle de tam bir doğa insanı olan Emile, eğitimin hedefini de gerçekleştirmiş olur.

4.8. Cinsi ir arlık larak nsan oğası ve ğitimi 4.8.1. adın

Rousseau, kadının doğasının erkekten farklı olduğuna inanır ve aynı amaca yönelseler de bu amaç için gerçekleştirmeleri gereken görevlerinin farklı olduğunu savunur³⁸⁴. Bu yüzden kadının eğitimi erkeğin eğitiminden farklı olmalıdır. Fakat ne yazık ki Rousseau, eğitim alanın çok önemli görüşler öne sürmüş olmakla beraber, ne yazık ki kadın eğitimi konusunda oldukça ayrımcı bir yol izlemiştir. İnsan doğası felsefesinde de değinildiği üzere Rousseau, kadının doğasını erkek gibi kabul etmez ve ona türlü görevler yükler. Ona göre kadın, erkek gibi doğada hayatını sürdürecek bir kimse değil, ailede, çocuğuyla, toplumda belli başlı görevleri olan ve bu görevleri layıkıyla yerine getirdiğine herkesi ikna etmesi gereken bir varlıktır. Rousseau‟nun kadın ve aile hakkındaki bu görüşleri feminist araştırmacılar tarafından da eleştirilmişi ve eşitlikçi bulunmamıştır³⁸⁵.

382 Age, 463.

383 Age, 311.

384 Age, 520.

385 Penny Weiss ve Anne Harper, “Rousseau‟s Political Defence of the Sex-Roled Family”, Feminist Interpretations of Jean Jacques Rousseau, ed. Lynda Lange (Pennsylvania: The Pennsylvania University Press, 2002), 44.

Kadınlara verilen eğitimin amacı, kadının mutlu olması değil; erkeğini mutlu etmesi olacaktır³⁸⁶. Rousseau kadını erkeğe kıyasla bir insan olarak gördüğünden, onun mutluluğunu da erkeğin mutluluğuna kıyas ederek tanımlaması anlaşılabilir.

Fakat Rousseau burada bir adım daha ileriye giderek kadının mutluluğunun ancak erkeğin mutluluğuyla olabileceğini savunur ve kadının tüm eğitiminin de salt erkeği mutlu etmeye yönelik olmasına neden olur. Bu bağlamda kadın tabii ki bilgi sahibi olmalıdır; fakat yalnızca uygun olan bilgileri öğrenmelidir. “Bilgiç bir kadın, kocası, çocukları, dostları, uşakları, herkes için bir felakettir”³⁸⁷. Bu yüzden sağduyulu erkekler, okumuş kadınlarla evlenmek istemezler³⁸⁸.

Kız çocuklarının bilmesi uygun olan bilgiler ise süs, terzilik gibi estetik odaklı bilgilerdir³⁸⁹. Rousseau‟ya göre kız çocukları bu alanlara düşkündür ve onların doğasında bunlar vardır. Buna bağlı olarak da onlara terzilik eğitimi, zarafet eğitimi verilmesi uygun olacaktır. Rousseau kadınların süse ve estetiğe ne kadar düşkün olduğunu göstermek için yazmayı öğrenen bir kız çocuğunu örnek verir. Çocuk, aynada güzel görünmediğinden dolayı “O” harfini çizmeyi bırakmak ister. Çünkü yazı yazan kız aynadaki görünümünü beğenmemiştir ve onun için görünüş, yapılan işten daha önemlidir. Aynadaki çirkin görüntüsü de bu yüzden yazmayı öğrenmesine engel olur.

Rousseau‟nun kadınlar hakkındaki görüşleri Hristiyan doktriniyle de benzerlik gösterir. Rousseau, kadınların erkeklere zarar verdiklerini savunur ³⁹⁰. Bunun karşılığında onlara biçilmiş ceza ise kendileriyle savaşmak zorunda kalması, doğasındaki kötü özellikleri törpülemesinin gerekmesidir. Bu yüzden de kız çocuklarının eğitiminde üzerlerinde daha fazla otorite kurulması gerektiğini savunur.

Doğal olarak aldatıcı bir kimliğe sahip olduğu düşünülen kız çocuklarının aylak ve asi olmaları engellenmelidir. Çünkü, Rousseau‟ya göre, kız çocukları erkek çocukları gibi doğal olarak iyiliğe yönelmezler ve kurnazdırlar. Bu kurnazlık, kadınlara doğadan verilmiştir ve Rousseau bunu kötü olarak ele almaz. Hatta bu kurnazlıklarının tamamen yok olmaması için kız çocuklarına uygulanan otoritenin fazla olmaması gerektiğini savunur. Fakat maalesef bu kurnazlığı kadının kendisi için değil, erkeğin hoşuna gitmesi için elinden alınmaz. Çünkü güzelliği için kadına

386 Rousseau, mile a a ğitim zerine, 521-524.

387 Age, 599.

388 Age, 600.

389 Age, 524.

390 Age, 529-535.

meyletmiş olan erkeğin seçtiği kadın, yıllar sonra çirkinleşecektir. Yine kadının hayattaki amacı erkeği mutlu etmektir ve bu yüzden ona zarar veren özelliği de alınmamıştır. Çünkü erkeğin kadına bağlı kalması için kadının zekâsını kullanması, ona boyun eğerek onu yönetmesi gerekir. Rousseau‟nun kadın eğitimi, kadın doğasına göre değil, kadının nasıl olması gerektiğine göredir. Örneğin kadınlar yumuşak olmalıdır, çünkü öyle olması için yaratılmıştır. Bunun yanında bir de kadına verilen “aile toparlayıcısı” görevi eklenince, kadının yumuşak olup olmamasını bir de eşi tarafından değerlendirme gerekliliği doğar. Rousseau bunu da şöyle değerlendirir: Kadın yumuşak olmadığında, bu sadece eşini daha çok kızdırmaya yarayacaktır. Bunun yanında kadının bu eğitimin sonucunda kazandıkları oldukça değerlidir³⁹¹. Kadınlara sevmeyi öğretince sevilecekler, sevimli olmayı öğretince mutlu olacaklar, saygın olmayı öğretince boyun eğileceklerdir.

Kız çocukları doğal olarak kandırmaya meyilli olduklarından, iyi bir kişiliğe sahip olmak için kendileriyle savaşmak zorunda kalırlar³⁹². Rousseau, bunun için kız çocuklarının zor durumlara alıştırılması gerektiğini ve eğitimlerinin de bu doğrultuda olduğunu savunur. Zor durumlara alışmak, erkek çocukları için de eğitime dahil edilmiş bir durumdur. Fakat erkek çocuklarında böylesi bir eğitime gitmenin amacı, onları ileride karşılaşacakları zorluklara hazırlamak içindir. Ama kız çocukları için zor durumlara alışmak, onların doğasında bulunan kötü özellikleri törpülemek içindir. Rousseau bunun için kız çocuklarının oyunların ortasında çağırılmasını, bu sayede asi olmalarının engellenmesinin sağlanacağını savunur. Aynı zamanda bu sayede, ileride eşinin ona yapacağı haksızlıklara katlanmayı da öğrenir.

Rousseau, kadınların fiziksel özelliklerinin de farklı olduğunu belirtir ve bu durum onların hayatlarını da etkileyecektir. Kadınların fiziksel anlamda daha az güce ihtiyacı olduğunundan, fazla yiyeceğe gereksinimlerinin olmadığına inanır Rousseau³⁹³. Ayrıca kadınlar, görünüşlerine dikkat etmelidir ki yaratılışından gelen kendini beğendirme isteği gerçekleşebilsin³⁹⁴. Bu yüzden Sophie‟nin oburluk alışkanlığı düzenlenmelidir ve Sophie mutfaktan bonbon çaldığı için Emile‟nin hiç görmediği bir uygulamayla karşılaşır: ceza. Rousseau kadın fıtratının asiliğe elverişli

391 Age, 568.

392 Age, 531-532.

393 Age, 577.

394 Age, 524.

olduğunu düşündüğünden³⁹⁵ ceza gibi bir uygulama seçmiş olması anlaşılabilir.

Çünkü ceza, ancak engellenmesi zorunlu olan durumlarda kullanılır.

Fiziksel özelliklerden bahseden Rousseau, Emile Ya Da Eğitim Üzerine adlı kitabının dördüncü bölümünde ergenlikten bahsederken, tamamen bir erkeğin ergenlik dönemindeki değişikliklerinden bahseder. Kadınları bu döneme dâhil etmez³⁹⁶. Örneğin ses değişiminden bahsedilir, fakat kadınlara özgü bir değişimden bahsedilmez. Bu konuda kadınların gelişimsel özelliklerini atlamış, onları bu anlamda yok saymıştır.

Rousseau, mesleklerde cinsiyet ayrımı yapmaktan da geri durmaz. Terziliğin bir kadın mesleği olduğunu, tehlikeli işlerin erkeklere göre olduğunu ³⁹⁷ ve yetişkinlerin cinsiyetlerine göre meslekler seçmeleri gerektiğini belirtir. Kadınlar erkeklerin mesleklerine girişmezler onun döneminde, ancak erkekler terzilik gibi kadın mesleklerine doğru yönelmeye başlamışlardır. Rousseau bu durumu epeyce yadırgar ve erkeklerin bu durumdan utanması gerektiğini belirtir. Oysa meslekler, toplum tarafından cinsiyetleştirilmiş işlerdir ve Rousseau‟nun bu düşüncesi doğal düzene oldukça aykırıdır. Doğal hayatta yetişmiş bir kimse terzilik yapan bir erkeği gördüğünde utanmayacağı gibi, Spartalıların kadınlara askerlik eğitimi vermesinin ne kadar iyi olduğunu belirten Rousseau da bu durumdan rahatsız olmamalıydı. Burada görülüyor ki ne yazık ki Rousseau, kadın ve erkek arasında kalın bir çizgi çizmiştir ve onları doğada ayırmadığını söylemesine rağmen, doğal eğitim diye yansıttığı eğitimde kadın ve erkeği ayrıştırarak doğada olmayan bir ayrımcılığı doğaya atfetmiştir. Bu durumda ne yazık ki Rousseau‟nun bu görüşü yalnızca kadınlara ve erkeklere yapılan bir zarar değil, doğaya da yapıştırılmış bir hatadır.

Kadınların eğitimi ayrı olurken öğretmenlerinin cinsiyetinin ne olması gerektiği konusunda ise Rousseau, radikal bir yanıt verir³⁹⁸. Rousseau‟ya göre kız çocuklarının öğretmenleri ne kadın ne de erkek olmalıdır, kız çocukları daha ziyade kendi kendilerini yetiştirmelidirler. Burada da onların rehberi anneler olmalıdır³⁹⁹. Örneğin kız çocuklarına ahlak eğitimi vermek için, onların düşünmelerini sağlamak gerekir⁴⁰⁰. Rousseau bunun için onlara sorular yöneltilip onları konuşturmanın iyi bir yöntem olduğunu belirtir. Zaten konuşmak, kadınların doğası gereği erkeklerden

395 Age, 530.

396 Age, 282.

397 Age, 264-265.

398 Age, 540.

399 Age, 521.

400 Age, 543-544.

daha önce öğrendikleri ve oldukça sevdikleri bir eylemdir. Kadınların konuşmaya duydukları bu sevgi de onlara ahlak eğitimlerini sevdirmeye yetecektir. Rousseau, erkek çocuklarının ahlak eğitiminde de onların düşünmelerini sağlama yoluna gider ve bu sayede içlerinde bulunan edebi ve erdemi ortaya çıkarmalarını bekler⁴⁰¹. Amaçlar farklı olsa da, Rousseau‟nun ahlak eğitiminde kadın ve erkek için seçtiği yollar birbirine benzerdir. Erkeğe dış dünya gösterilerek ve gözlem yapması sağlanarak nasıl erdemli olması gerektiği öğretiliyorsa⁴⁰², kadına da kent eğlenceleri evlenmeden önce gösterilmelidir ki, kadın bu şatafatlı dünyanın cezbine aldanmasın⁴⁰³ . Çünkü Rousseau‟ya göre kadınların ahlakı küçümsenecek bir durumdadır.

Rousseau‟nun kadını erkek gibi algılamadığı oldukça açıktır. Bunun yanında Rousseau, kadının dininin de başka birinin kararında olduğunu belirtir⁴⁰⁴. Bu karar kadın evleninceye kadar ailesinde, evlendikten sonra da eşindedir. Üstüne, nasıl akıl hastaları ve aklı ermeyen çocuklar inançlarından muaflarsa, kadın da aynı şekilde muaftır. Bir nevi kadın da akıl sağlığı yerinde olmayan insanlar gibi, veya aklı yetmeyen çocuklar gibi görülüp; düşünme acizliğinden ötürü inançlarından mükellef tutulmamışlardır.

Bahsedilenler göz önüne alındığında, Emile‟ye eş olarak seçen Sophie‟nin de bu özelliklere uygun olması beklenir. Daha önceki bölümlerde bir erkek öğrencinin nasıl olması gerektiği belirtilmişti. Kız öğrencinin nasıl olması gerektiği ise, Sophie üzerinden anlatılır. Emile için hayal edilen ve ideal eş olarak seçilen Sophie, org çalmayı öğrenmiştir, dantela örmeyi öğrenmiştir, hesap tutmayı bilir ve oldukça titizdir⁴⁰⁵. Oysa bunların hiçbiri Emile‟ye öğretilmemiştir; çünkü doğal eğitimde bunların hiçbirine ihtiyaç yoktur. Sophie için ise bu bilgiler, başka insanlar tarafından iyi anılmasına ve eşinin onu beğenmesine yarar. Halbuki insan için başkalarının ne düşündüğü önemsizdir⁴⁰⁶.

Bunun yanında Rousseau, kız çocuklarının eğitiminde tümüyle yanlı değildir.

Kız çocuklarının eğitiminde de, erkek çocuklarınınkine benzer olarak sevgi kullanılır⁴⁰⁷. Rousseau kız çocuklarının annelerini veya mürebbiyelerini sevdikleri

401 Age, 291.

402 Age, 295.

403 Age, 565-569.

404 Age, 544.

405 Age, 575.

406 Age, 194.

407 Age, 531-532.

taktirde tüm gün seve seve çalışacaklarını; ancak bu sevginin zorla olmaması gerektiğini savunur. Çünkü sevme duygusu insanda zorla ve baskıyla yeşermez.

Rousseau, eğitiminde erkek odaklı olduğunun farkına varmamış değildir.

Nitekim Emile için verdiği örneklerden bahsederken bu örneklere bağlı kalınmak zorunda olunmadığını, yasalara ve cinsiyete göre örneklerin değiştirilebileceğini belirtir ⁴⁰⁸ . Rousseau‟nun içinde yaşadığı dönem ve toplumla bugünkü aynı olmadığından, bugün onun kız öğrencilerin eğitimi ile ilgili söylediklerinin geçersiz olması gerekmektedir. Bunu da yapacak olan, günümüz eğitimcileri ve akademisyenlerdir.