Din Eğitimi

Rousseau‟nun din eğitimini incelemek için, öncelikle onun dini nasıl ele aldığını bilmek gerekir. Rousseau, diğer görüşlerinde de olduğu gibi ve Naturalizmin bir destekçisi olarak, doğal bir dinden bahsettiğini belirtir³³¹. İnsanı da doğal haliyle inceleyen Rousseau‟nun dini törenler ve ayinlerle kuşatılmış, Rousseau'nun vahşi hayat olarak bahsettiği hayattan farklı bir dinden bahsetmesi düşünülemezdi. Bu doğrultuda Rousseau, insanın yalnızca kalben inandığı, duygularını ve düşüncelerini

326 Age, 59-61.

327 Age, 61.

328 Age, 63

329 Age, 118.

330 Age, 119.

331 Age, 414-417.

etkileyen, bu yolla davranışlarında düzenleme yapmasını sağlayan; fakat bu düzenlemelerin de her birine inandığı bir din ortaya koyar ve bu dine doğal bir din der. Bu doğal dinde Tanrı akıl yoluyla bulunmuştur, yani insanın kendi düşünmesiyle keşfedilmiştir. Buna paralel olarak din eğitimi de, çocuğun kendi aklıyla Tanrı‟yı bulmasını sağlama ile olacaktır. Çünkü Rousseau Tanrı‟nın bulunmasını nasıl doğal bir yolla istiyorsa, insanın din eğitimini de öyle doğal bir yolla arzular ve insan aklına güvenir. Bunun için papazların iletilerine güvenmez. Çünkü eğer insan Tanrı‟yı kendi aklıyla bulabilecek kadar akıllı bir varlıksa, bunun için papazlara bir görev biçmeye gerek yoktur ve nitekim Tanrı tüm insanlardan daha bilgin olduğundan (Rousseau, 2014b, 398), insan aklını küçümsemeyecektir. Bu sebeple tekrar, papazlara dini anlatma görevini biçmek yanlış olur; bunun yerine insan aklıyla Tanrı‟yı bulmakla mükelleftir. “Asıl ibadet yürekten yapılan ibadettir”³³² ve din kurumlardan bağımsızdır³³³.

Din eğitimi ise, bir seçenekten ziyade, çocuğa verilmesi gereken bir eğitimdir³³⁴. Çünkü inanç yoksa, erdem de olmaz ve çocuğa vermek istenen ahlak eğitimi yarım kalmış olur. Diğer bir deyişle din eğitimi, insanın ahlak ve erdem eğitimi için gereklidir; inancı için değil. Bunun yanında Rousseau, din eğitiminden 15 yaşından küçüklerin muaf tutulması gerektiğini savunur³³⁵ ve bunun için Protestanlığı örnek gösterir. Çünkü Protestanlıkta, bir kimse bilmediği ve bilme imkanının olmadığı şeylerden sorumlu tutulmaz. İslamiyet‟de de mükellefiyet, akıl erdiremeyenlerden kaldırılmıştır ve bunu Hz. Muhammed (S.A.V.) şöyle buyurur:

“Üç kişiden sorumluluk kaldırılmıştır: Aklı olmayan deliden, uyanıncaya kadar uyuyan kimseden ve ergenlik çağına ulaşıncaya kadar çocuktan”³³⁶.

Örneğin çocuğun hiçbir dine mensup olmamasına karşı çıkar çünkü din, Rousseau için yalnızca bir inanç olmaktan öte insan için bir kontrol mekanizmasıdır:

“Her türlü dini unutmak, insanın görevlerini unutmasına yol açar”³³⁷. İnsan dinini unutursa, benimsediği ahlak ve erdem onun için önemsizleşir Rousseau'ya göre.

Emile, 15 yaşına gelene kadar din öğrenmemesinin üç sebebi vardır:, o yaşa kadar bir ruhunun olduğunu bilmemesi³³⁸, din seçiminin bireyin kendisinin yapması

332 Age, 437.

333 Age, 442.

334 Age, 443.

335 Age, 356.

336 Ebû Dâvud, Sünen, Hudûd, 16; Tirmizî, Sünen, Hudûd,2

337 Rousseau, mile a a ğitim zerine, 362.

338 Age, 355.

gerektiği³³⁹ ve 15 yaşından önce oluşan bir Tanrı figürünün yetişkinlik döneminde zararlı olması³⁴⁰. O yaşa kadar kendisini tanıyamamış olan Emile, farkına varmadığı ruhunu bir Tanrı inancına yönlendiremeyecektir. Bu yüzden inancı tam olamayacak, yalnızca görünüşte kalacaktır. Ayrıca Rousseau‟ya göre Emile, dinle ilgili kararını kendisi vermeli, neye inanacağını kendisi seçmelidir. Fakat Rousseau her ne kadar özgürlükçü ve bireyselci bir eğitim felsefesi gütse de, din eğitimi konusunda sınırları aileye veya öğretmene çizdirir³⁴¹. Bir çocuğun 15 yaşına kadar din eğitimi almasını engellerken, çocuğun kendi dinini değil, ancak kendi mezhebini seçmesine izin verir.

Kaldı ki 15 yaşına kadar bekletirken daha sonrasında çocuğa bütün dinleri tanıtmaktan bahsetmez, bunu da pek mümkün bulmaz. Çünkü ona göre her insan dinleri araştırmaya ve en iyisini bulmaya gidemez, bunun için tüm dünyayı dolaşması gerekir³⁴². Çocukların 15 yaşından evvel din eğitimiyle ve Tanrı figürüyle tanıştırılmasının zararınıysa, Rousseau çocukların aklından yetişkinlik döneminde dahi çıkmayan Tanrı resmiyle açıklar³⁴³. Hele ki Tanrı çocukları korkutmak ve engellemek için kullanılan bir figür ise, yetişkinlik döneminde de insan bunu unutmamaktadır ve Tanrı‟yı hep korkutucu olarak algılamaktadır.

Dinin nasıl öğretilmesi gerektiği ile ilgili Rousseau, bir rahibin yoldan çıkmak üzere olan bir genç ile yaptığı bir konuşmadan alıntı yapar ve bu rahibin vaazı gibi bir konuşmanın gençlerin din eğitiminde faydalı olacağını ileri sürer³⁴⁴. Rahip, önce dünyayı çözümler, daha sonra da dine yönelir. Dünyayı çözümlemeye ise kendinden başlar. Rousseau, rahibin din öğretilerinden bahsederken Tanrı‟nın insan hayatındaki ve zihnindeki yerinden de bahsetmiş olur. Çünkü eğitim, insan doğasından bağımsız değildir ve Rousseau da bu yüzden insan doğasında dinin yerine değinme ihtiyacı duyar. Rousseau‟nun dini anlatmak için seçtiği bu yolu, kutsal ruhun gösterilmesi olarak yansıtan araştırmacılar vardır. Din ile ilgili konuşma yaptıkları rahip, dine dair bilgilendirmeyi yaptığından onun ruhunun kutsal olduğu düşünülmektedir³⁴⁵.

“... Tanrı‟ya karşı en büyük hakaret, onu hiç düşünmemek değil, onun hakkında düşünmektir”³⁴⁶ diyerek Rousseau, Tanrı‟nın insan zihninden bağımsız

339 Age, 441.

340 Age, 358.

341 Age, 359.

342 Age, 433.

343 Age, 358.

344 Age, 360-413.

345 Fritz Osterwalder, “The Modern Religious Language of Education: Rousseau‟s Emile”, Studies in Phlosophy of Education c.31 s.1 (2012): 444.

346 Rousseau, mile a a ğitim zerine, 386.

olarak var olduğunu belirtmiş olur. Ancak işin ilginç yanı, Rousseau‟nun Tanrı‟ya atfettiği bu varlık değil, insanın onun hakkında düşünmesinin Tanrı‟ya bir hakaret olduğuna inanmasıdır. Halbuki Rousseau, insanın düşünme becerisinin en önemli becerilerinden biri olduğunu savunur, ve skolastizmden uzak durduğunu iddia eder.

Yalnız onun Tanrı hakkındaki bu düşüncesi, skolastizmden hala kurtulamadığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Dinin nasıl öğretilmesi gerektiği noktasına geri dönülecek olursa, Rousseau‟nun burada 15 yaşını geçmiş ve benlik algısına sahip olan Emile‟ye söze dayalı bir yöntemle din öğretimi gerçekleştirdiği görülür. Bunun sebebi, daha önceki başlıklarda da belirtildiği gibi dinin uygulamaya yönelik bir eğitim alanı olmamasıdır. Bu yüzden Rousseau söz odaklı bir yöntemle Emile‟nin dikkatini dine çeker. Fakat Rousseau‟nun söz odaklı bu eğitimi dogmatik bir tarz da değildir.

Çünkü bu yolla Emile‟nin belli bilgileri edinerek düşünmesini sağlamayı amaçlar.

Çünkü Emile dünle ilgili kararını kendisi, düşünerek vermeli; tartışarak değil³⁴⁷. 4.7.3.11. Meslek Eğitimi

Rousseau, meslek eğitiminden bahsederken önce mesleğin insan doğasına ve insan doğasının mesleğe etkilerini çözümler. Rousseau‟ya göre meslek, zorunluluk için değil, insanın onuru için çalışması gereken bir alandır³⁴⁸. Diğer bir deyişle insanın bir meslek sahibi olmasına ihtiyacı vardır. Çünkü onuru, bu sayede yükselebilecektir. Mesleğin insan doğasına etkisi bu biçimdedir.

İnsan doğasının mesleğe olan etkileri ise, yeteneğe değil cinsiyete, insanın amacı olan „yarar‟a ve yaşa bağlıdır. Rousseau kadın mesleklerini erkeklerin, erkek mesleklerini de kadınların yapmamasın gerektiğini, bunun insan doğasına aykırı olduğunu savunur. “Yetişkin bir adam için cinsiyetine, genç bir adam içinse yaşına göre bir meslek seçin”³⁴⁹. Ayrıca sabır, yeteneğin yerine geçebilecek bir özelliktir³⁵⁰. İnsan yeteneği olmadığı halde eğer sabreder ve çalışırsa başarılı olabilir. Bunun için meslek seçiminde de yetenek aramaya gerek yoktur. Yararlılık içinse Rousseau, insanın hayatta kalmasına yarayacak, onun işlerini kolaylaştıracak meslekleri tercih eder. Tahmin edileceği üzere filozofluk, hekimlik gibi meslekler Rousseau için insan

347 Age, 441.

348 Age, 259.

349 Age, 264.

350 Age, 263.

doğasına uygunsuzdur. Bu yüzden Emile zanaatkarlığı seçecektir, çünkü zanaatkarlık bir insanın kimseye zarar vermeyeceği bir meslektir³⁵¹

Rousseau, Emile‟ye meslek seçimi yaptırırken bazı meslekleri seçtirmeyeceğinden bahsediyor, çünkü bu meslekler Emile için yeterince iyi değildir³⁵². Yalnız burada Rousseau'nun üslubuna dikkat etmek gerekir. Çünkü Rousseau Emile‟ye bazı meslekleri “seçtirmeyeceğini” söyler ki bu bir yaptırımdır.

Oysa çocukların mesleklerini seçme konusunda kendi isteklerine göre hareket etmelidir, bunu da Rousseau kendisi söyler³⁵³.

Meslek edindirmenin nasıl olması gerektiğiyle ilgiliyse Rousseau, bir çocuğu meslek seçerken yönlendirmek gerekir. Fakat bu yönlendirmede dikkat edilecek şey hem mesleğin yararlı olması, hem de çocuğun istediği mesleği seçmesidir³⁵⁴. Kendisi için yaşayan insan, elbette meslek seçiminde de etkin rol oynamalıdır. Nitekim meslek, bir insanı çok mutlu ya da çok mutsuz kılabilir. İnsanın hayattaki amacı da mutsuzluk değil mutluluk olduğundan, Rousseau meslek seçimini öğrencisine bırakmıştır ki mutlu olabilsin.

Bunun yanında meslek edinim yaklaşımlarıyla ilgili, bir çocuğa meslek kazandırmak adına yetenek edindirmek yanlış bir davranış olduğunu belirtir³⁵⁵. Çünkü önemli olan yetenek değil, meslek edinmektir. Bir insanın çok iyi bir yeteneği varken işsiz kalıp acı çekebilir, fakat bir çocuğa meslek edindirdiğiniz zaman yeteneği olmasa da mutlu olacaktır. Halbuki bir insan, yetenekli olduğu mesleği yaptığında mutlu olabilir. Aksi taktirde yaptığı işte yetersiz olması yüksek bir ihtimaldir ve bu sebepten tekrar mutsuz olabilir. Bir çocuğu ve onun yeteneklerini tanımayı önemseyen Rousseau‟nun böyle bir yönlendirme yapmış olması şaşılacak bir durumdur.

Meslek edinimi yöntemleriyle ilgili ise Rousseau, katı bir eğitimden yana değildir. Meslek eğitimi sırasında Jean Jacques Rousseau, Emile‟nin daima yanında bulunur³⁵⁶. Bir marangozun yanında çıraklığa başlayan Emile, tüm günü marangozun yanında ve buyruğu altında geçirir. Rousseau da onunla beraberdir, Emile‟ye rehberlik eder ama marangozun hükmünü asla bozmaz, üstünlüğünü hissettirir. Emile izin alırken marangozdan alır, nitekim bu Sophie ile tanıştıktan sonra, Sophie ve

351 Age, 259.

352 Age, 266.

353 Age, 261.

354 Age, 261.

355 Age, 259.

356 Age, 267.

annesi Emile‟yi çağırdığında dahi böyle olmuştur³⁵⁷. Yalnız Emile‟nin marangoz yanındaki çıraklığı diğer çırakların eğitimine benzemez. Emile orada eğitim görmektedir ve asıl işi hala yaşamaktır. Bu yüzden de marangozluk eğitiminden başka işleri de vardır.