1. Çalışmanın tanıtımı ve gönüllü olur formunun imzalanması 2. Standardize mini mental test uygulaması
3. Tanısal değerlendirme açısından SCID‐I ve SCID‐II yapılandırılmış görüşmelerinin uygulanması ve olgu rapor formunun ilgili kısımlarının doldurulması.
4. Çalışma süresince kullanılan ölçeklerin tanıtımı, çalışma basamaklarının açıklanması, formlardaki terimlerin gereği halinde açıklanması ve katılımcının sorularının yanıtlanması.
5. İlk basamaklar sonrasında çalışmaya alınmaya uygun olan katılımcılara çalışmamızın içeriğindeki PANSS, EBDÖ, CŞDÖ, CTQ‐28, ADÖ, BPSÖ, BDÖ, İÖ ve ASÖ uygulanması.
6. Bilgisayar programı kullanılarak hazırlanmış olan yüz testinde (yüz resimleri) katılımcıların en az %80 oranında başarı sağlamış olmaları (katılımcılara gösterilen yüzlerin cinsiyet ve yaş aralıklarını belirlemeleri istenmiştir) Bu basamaklar sonrasında hastalara aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmış olan Emosyonları Tanıma Testi ve Emosyonları Ayırt Etme Testleri uygulanmıştır.
37
4.3.2. Emosyonları Tanıma Testi
Bu test sırasında bireylerin temel 6 (üzüntü, öfke, tiksinti, şaşırma, mutluluk, korku) emosyon ve nötral emosyonu gösteren yüzlerdeki emosyonları tanımaları istenecektir. Bu amaç için Ekman öncülüğünde oluşturulan ve profesyonel artistler tarafından canlandırılan yüz ifadeleri kullanılmıştır. Yukarıdaki emosyonları ifade eden toplam 125 resim 100 sağlıklı bireye bir bilgisayar programı ile deneklere gösterilmiştir. Her resim ekranın sağ kenarında 5 sn süresince kalmıştır. Bu süre içinde veya sonrasında deneğin emosyonları belirten seçeneklerden birini seçmesi istenmiştir ve resimler ekrana rastgele gelecek şekilde ayarlanmıştır. Test yaklaşık 10 dk sürmüştür ve sonucunda her bireyin emosyonları ne oranda ve ne kadar sürede tanıdığı ile ilgili bilgi elde edilmiştir.
Bu resimler her emosyon için % 80‐100 tanınanlar, % 60‐80 tanınanlar, %40‐60 tanınlar, %0‐40 tanınlar şeklinde ayrılmıştır. Bu şekilde kendi toplumumuz için tanınma oranlarını tespit edilmiştir. Bu oranları dikkate alarak her aralıktan 2 veya 3 resim olmak üzere her emosyon için 10 resim (toplam 70 resim) seçilmiş; bu şekilde her emosyona yönelik yüksek oranda tanınabilirliği olan resimler yanında tanınma olasılığı daha düşük resimlerinde bulunduğu desteler elde edilmiştir. Elde edilen 70 resim yukarıda belirtilen bilgisayar programı ile çalışmanın hasta ve kontrol gruplarına 4 sn süresince gösterilmiş, bu süre içinde veya sonrasında resimlerdeki emosyonları belirten seçeneklerden birini seçmesi istenmiştir. Aynı emosyondan 5 resimin arka arkaya gelmemesine dikkat edilmiştir.
Şekil 3: Emosyonları tanıma testi içeriğindeki öfkeli yüz ifadesi örneği (Birazdan size dört saniye süre ile çeşitli duyguları yansıtan yüzler göstereceğiz. Bu yüzlerdeki duyguyu aşağıda belirtilen seçeneklerden işaretleyiniz… üzüntü, öfke, tiksinti, şaşırma, mutluluk, korku, nötr)
38
4.3.3. Emosyonları Ayırt Etme Testi
Bu testin amacı kişinin emosyonları eşleştirebilme kabiliyetini test etmektir. Bu amaç için bir bilgisayar programı kişiye yüksek oranda tanınmış olan bir yüz ifadesi ekranın üstünde 4 sn süresince gösterilmiş ve bu süre içinde veya sonrasında altta yer alan yüz ifadesinden benzer olanı seçmesi istenmiştir. Bu şekilde yüz ifadesinin açık (explicit) olarak ifade etmeden de yani örtük (implicit) tanınması test edilmiştir. Bu testte her emosyon için tanınma oranı yüksek 5 resim seçilmiş ve allta yer alan resimlerin her emosyon için %60‐80 tanınabilir oranlardan olmasına dikkat edilmiştir.
Şekil 4: Emosyonları ayırt etme testi (Birazdan size dört saniye süre ile çeşitli duyguları yansıtan yüzler göztereceğiz. Bu yüzlerdeki duyguyla eşleşen alttaki görüntnün üzerine tıklayınız…)
Hastalar taburculuklarından 2 hafta sonra tekrar çağırılmış ve PANSS, EBDÖ, CŞDÖ, BPSÖ,
BDÖl, İÖ, ASÖ, ADÖ, Emosyonları Tanıma ve Ayırt Etme Testleri tekrar uygulanmıştır.
4.3.4. Kontrol Grubunun Değerlendirilmesi
39
Çalışmaya katılmayı kabul eden hasta grubunun yaş, cinsiyet ve eğitim süreleri göz önüne alınarak seçilen kontrol grubunun görüşme basamakları tamamlandıktan sonra Emosyonları Tanıma ve Ayırt Etme Testleri uygulanmıştır.
Emosyon Testleri Öncesi Görüşme Basamakları
1.Çalışmanın tanıtımı ve gönüllü olur formunun imzalanması 2.Standardize Mini Mental Test uygulaması
3.Tanısal değerlendirme açısından SCID‐I ve SCID‐II yapılandırılmış görüşmelerinin uygulanması ve olgu rapor formunun ilgili kısımlarının doldurulması.
4.Çalışma süresince kullanılan ölçeklerin tanıtımı, çalışma basamaklarının açıklanması, formlardaki terimlerin gereği halinde açıklanması ve katılımcının sorularının yanıtlanması.
5.Bu basamaklar sonrasında çalışmaya alınmaya uygun olan katılımcılara çalışmanın içeriğindeki CTQ‐ 28, BPSÖ, BDÖ, ADÖ İÖ uygulanması.
6. Bilgisayar programı kullanılarak hazırlanmış olan yüz testinde (yüz resimleri) katılımcıların en az %80 oranında başarı sağlamış olmaları (katılımcılara gösterilen yüzlerin cinsiyet ve yaş aralıklarını belirlemeleri istenmiştir)
Bu basamaklar sonrasında katılımcılara emosyon tanıma ve ayırt etme testleri uygulanmıştır.
4.4. Sonuçların Yorumlanması ve İstatistiksel Yöntem
Verilerin analizi SPSS (Statistical Package fort the Social Science) 21.0 paket programı kullanılarak yapılmıştır. İstatistiksel anlamlılık için alfa: 0.05 olarak belirlenmiş; %95 güç ile yapılan çalışmaya 72 birey dahil edilmiştir (Şizofreni grubu:36 Sağlıklı kontrol grubu:36). (Tablo 1) Tablo 1: Çalışmanın güç analizi
40
Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu görsel (histogram ve olasılık grafikleri) ve analitik yöntemler (Kolmogoorov‐Smirnov/Shapiro Wilk Testi) kullanılarak incelenmiştir.
Tanımlayıcı analizler normal dağılan değişkenler için ortalama ve standart sapma hesaplanmıştır. Yaş normal dağılım özelliği göstermediğinden logaritmik dönüşüm uygulanarak analizlere dahil edilmiştir. Gruplar arası karşılaştırmalar Bağımsız Gruplar T Testi (Independent Samples T Test) kullanılarak yapılmıştır. Örneklemde cinsiyet dağılımı ve grupların ailelerinde psikiyatrik öykü varlığı‐cezaevine girme öyküsü ve bireylerin cezaevine girme öyküsü karşılaştırmaları için Ki‐Kare Testi (Chi‐Square
Test) uygulanmıştır.
Örneklemin saldırganlık düzeyini belirlemek için birden fazla saldırganlık ölçeği kullanılmıştır. İrritabilite Ölçeği'nin son iki hafta içindeki saldırganlık düzeyini sorguluyor olması açısından çalışmanın desenine daha uygun olduğu düşünülmüştür. İrritabilite Ölçeği ve diğer saldırganlık ölçekleri arasındaki ilişki derecesinin belirlenmesi ve birbirleri yerine kullanılabilirliğinin araştırılması için
Pearson Bağıntı Analizi (Pearson Correlation Analysis) kullanılmış; korelasyon katsayıları ve
istatistiksel anlamlılıklar hesaplanmıştır. Gruplar arası İrritabilite Ölçeği puanları karşılaştırılmasında
Genel Lineer Model (çok değişkenli varyans analizi ‐ Multivariate Analysis Of Variance; MANOVA)
uygulanmıştır. Bu ölçeğin bakım verenler tarafından doldurulan alt ölçek puanları (İÖ‐BV) logaritmik dönüşüm uygulanarak analize dahil edilmiştir.
Örneklemin Emosyonları Tanıma Testi performanslarının değerlendirilmesi için her bir emosyonun kaçar kez doğru ve yanlış yanıtlandığı ve toplam doğru‐yanlış yanıt sayıları hesaplanmıştır. Doğru yanıtların gruplar arası karşılaştırması Genel Lineer Model (çok değişkenli varyans analizi ‐
Multivariate Analysis Of Variance; MANOVA) kullanılarak yapılmıştır. Yanlış yanıtların
karşılaştırılması için Mann Whitney U Testi, toplam yanlış yanıt sayılarının karşılaştırılması için ise
Bağımsız Gruplar T Testi (Independent Samples T Test) kullanılmıştır. Örneklemin Emosyonları Ayırt
Etme Testi performansının değerlendirilmesi için toplam doğru yanıt sayısı hesaplanmış; gruplar arası karşılaştırma Bağımsız Gruplar T Testi (Independent Samples T Test) kullanılarak yapılmıştır. Grupların emosyon testleri reaksiyon sürelerinin karşılaştırılmasında Mann Whitney U Testi kullanılmıştır.
Çalışmada kullanılan diğer psikometrik testlerden Çocukluk Çağı Travmaları Ölçeği ve Aile Değerlendirme Ölçeği alt ölçek ve toplam puanları hesaplanmış; gruplar arası ADÖ puanlarının karşılaştırması Genel Lineer Model (çok değişkenli varyans analizi ‐ Multivariate Analysis Of
Variance; MANOVA) kullanılarak, CTQ‐28 alt ölçek puanları karşılaştırması Mann Whitney U Testi