Emir Sultan Vakıfları Teşkilatı

Vakıflar genellikle vâkıfın adı ile anılırdı. Emir Sultan Vakıflarında olduğu gibi. Tahrir defterlerinde bu bilgilere rastlanmaktadır.102

Emir Sultan Vakıflarının zengin olduğu belgelerden anlaşılmaktadır. Buna örnek olan Emir Sultan tekkelerin yapımı kadar tamiriyle ilgili bilgiler de veren belgeler, de bunu gözler önüne sermektedir.

İstanbul‟da Başbakanlık Osmanlı Arşivi‟nde yer alan belgeler arasındaki 162/1 numaralı belgede muhtelif kimseler tarafından bu vakfiyenin tanzim edildiği tarihe kadar Emir Sultan adına vücuda getirilen vakıflar ve bu arada Fatih Sultan Mehmet‟in Emir Sultan vakfiyesi kayıtlı bulunmaktadır.103

Emir Sultan‟ın Bursa‟da yaptırmış olduğu vakıfların giderlerini karşılamak için birçok özel mülkünden ayırıp, vakıfların giderleri için kullanmaktaydı. Emir Sultan vakfiyesinde işletme hüviyetinde olan vakıfların nasıl işleyeceğini belirlemiştir. Böylece kendisinden sonraki mütevelliler aracılığı ile bu işler yürütülmüştür. Onun kurduğu vakıfların birçoğu günümüze kadar ulaşmıştır. Emir Sultan‟ın kendi vakıfları dışında başkaları da bu vakıflara ilave ilhaklar yapmışlardır. Bu ilave ilhakları yapanların başında Yıldırım Bayezid‟ın kızı Hundi Hatun ve Fatih Sultan Mehmet gelmektedir.104

101 _{Erginli, 202.}

102 _{Yediyıldız, Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları…, 17-33.}

103 _{BOA, Evkaf Vakfiyeler Evrakı, (EV. VKF), 19/1, 15 R. 874/18 Ocak 1470.} 104

56 Emir Sultan hayatta iken, şimdiki Cami‟nin bulunduğu mahallede bir zaviye tesis etmiştir. Bazı köylerle bahçe ve mezraları bu zaviyenin masraflarını karşılamak üzere vakıf ve tahsis etmiştir.

Emir Sultan‟ın vakfeylediği köyleri, bahçeleri ve mezraları sırasıyla şöyledir:

“İnegöl‟de Hüseyin Hisarı Köyü İnegöl‟de Zindancık Köyü

Yarhisar Nahiyesi‟nde Vermede Köyü Bursa‟da Gencelü Köyü (tuzlasıyla birlikte) Kocaeli Nahiyesi‟nde Nevrin Köyü

Bursa sahillerinde Eşkel Köyü (çayır yeri) denilen mezra ile birlikte Mihalıç‟a bağlı olan Karapürçek Köyü

Bursa‟da Sürme Köyü

Tonuzlu Nahiyesi‟nde Bozburun Köyü

Bursa civarında Haydar Bahçesi yanında bulunan arazi Bursa‟da Kalealtı Pazarı civarında bulunan kanara Bursa‟da Kanara civarında dükkânlardır.”105

Emir Sultan Vakfiyesinde adları geçen vâkıflar ise şunlardır:

“Emir Mehmed el-Buhârî

Mevlâna Süleyman b. Mehmed (mütevelli sıfatıyla)106 Murad Hanoğlu Sultan Bayezid Hanım kızı Hundi Hatun Ebü‟l- Fetih Sultan Mehmed b. Murad Han

Hacı İsa b. Oruz Mürsel oğlu Yusuf

Sultan Mehmed b. Bayezid Han‟ın ümm-i veledi Abdullah kızı Dilfüruz Hatun Mutasavvıf Hacı Bayezid

Keremüddin kızı Gül Hatun‟un azadlısı Abdullah oğlu Şahin. Nasuh

Abdullah oğlu Hacı Musa

105 _{Kunter, 44.}

106 _{Vakfiyede Mevlânâ Süleyman b. Mehmed Beyden “en azîz ve kerim, şerefli ve muhterem Emir} Sultan Vakfı‟na mütevelli idi” diye bahseder. Emir Sultan Vakfı‟na bahçeler, değirmenler, hamam, dükkânlar vakfetmiştir. Bu vakıflardan bazılarını kendi yaptırmış olup bazılarını da, satın almıştır.

57

Oruz oğlu Hacı İsarî”107

Emir Sultan‟a ait olan vakfiye İstanbul‟da Başbakanlık Osmanlı Arşivi‟ndedir. Bu belgeye 108 daha sonra bazı kimseler tarafından ekler yapılmıştır. Bu eklerin başında Fatih Sultan Mehmet‟in Emir Sultan vakfiyesi bulunmaktadır.109

Fatih Sultan Mehmet‟in vakıfları ise daha önce kurulmuş olan Emir Sultan Vakfı‟na ek vakıf ve görevlilerin vazifelerini artırma şeklinde olmuştu. Vakfiye‟de Emir Sultan‟ın sağlığında vakfeylediği köyleri, bahçeleri ve mezraları yayınlamıştır. Emir Sultan hayatta iken ortaya koyduğu şartları, masrafları ve vakıfları yer almaktadır. Emir Sultan Vakfı‟na daha sonra mütevelli olan Mevlana Süleyman b. Mehmet‟in bu vakfa bahçe, hamam, dükkân, değirmen verdiği vakfiyenin bir kısmında yazılıdır.110 Emir Sultan‟ın hayatta iken belirlediği başlıca hizmet ve şartlar da şu şekilde sıralanmaktadır: “Cami, mektep, imaret, zaviye, devirhanlık, cüzhanlık ve ilah

hizmetleridir.”111

Emir Sultan gibi büyük ölçekli bir vakfın gelir ve giderleri de büyüktür. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi‟nde 619 numaralı yeni vakfiye defterinin 140. sahifesinde Tapu Kuyud-i Kademesi‟nden gelen Kayd-ı Hakanî suretinde vakfın gelirleri yer almaktadır. Bu belgede Emir Sultan Vakfı‟na ait kayıt örneklerini görmekteyiz. Belgede yer alan vakıfların gelirleri belirtilmiştir. Vakfa ait karyelerden gelen gelirleri tek tek görebilmekteyiz.112

Şimdiye kadar Emir Sultan Vakfı‟nın gelir ve giderleri ile ilgili bir çalışma yapan Kayhan Orbay, Emir Sultan Vakfı‟nın XVII. yüzyıl başındaki mali tarihini incelemektedir. Kayhan Orbay‟ın bu çalışmasında Emir Sultan Vakfının Celali isyanları nedeniyle 1608 ve 1609 yıllarında vakıf da önemli derecede mali sıkıntılar yaşanmıştır. Kayhan Orbay‟a göre bu vakıflar bu sıkıntıları ancak 1610 ve sonrasında aşabilmiştir. 1616 ve 1617 yılları ile 1620‟lerin

107 _{Kunter, 44.}

108 _{BOA, Evkaf Vakfiyeler Evrakı, (EV. VKF), 19/1, 15 R. 874/18 Ocak 1470.} 109

Bu vakfiyede Fatih Sultan Mehmet‟in Emir Sultan Vakfı ile ilgili vakıfnamesidir. Vakfiye Ali b. Yusuf Fenârî tarafından onaylanmıştır. Arapça bir vakfiyedir. 874 senesi Recep ayının on beşinci günü yazılmıştır.Kunter, 43.

110 _{Kunter, 44. Emir Sultan‟a ait vakıflarlarla ilgili bilgi veren ilk araştırmacı Halim Baki Kunter‟dir.} Onun “Emir Sultan Vakıfları ve Fatih‟in Emir Sultan Vakfiyesi” adlı çalışmasıdır. Emir Sultan Külliyesi‟nin temeli sayılan Emir Sultan vakıfları ve bu vakıflara ilave ve ilhak yaptıkları bilinen birçok kişi ile beraber Emir Sultan‟ın zevcesi olan Hundi Hatun‟la Fatih Sultan Mehmet‟in vakfiyelerini neşretmiştir.

111 _{Kunter, 44.} 112

58 başlarında Emir Sultan Vakıflarının mali problemlerle karşı karşıya kaldığını görmekteyiz. Makaleye göre mali sıkıntıların çoğu, vakfın artan giderlerinden kaynaklandığını bildirmektedir. Vakıfta yaşanan bu sıkıntıların çoğunu gecikmiş maaş ödemeleri, borçlanmalar ve birtakım alacaklar olarak görülmektedir.113

Kısaca Emir Sultan Vakfı‟nın bu yıllarında Celali isyanları sonucu ekonomik durumunun kötüye gittiğini söyleyebiliriz.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi‟nde 781 numaralı Haremeyn-i Şerifeyn muhasebe hüccet Defteri‟nin 22. sahifesinde Bursa‟da Emir Sultan Vakfı‟nın 1141H/1729M tarihli hudutnamesi, yer almaktadır.114

Bursa‟da vakıf kuran padişahlar; Orhan Gazi, I. Murat, Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmet, II. Murat ve Fatih Sultan Mehmet‟ti. Fatih Sultan Mehmet‟in vakıfları ise daha önce kurulmuş olan Emir Sultan Vakfı‟na yapılan ilave vakıflardan oluşarak bazı görevlilerin maaşlarını artırma şeklinde olmuştu.115

XVII. yüzyılda Bursa‟da en çok vakıf kurulan mahalledir Emir Sultan Mahallesi. Bursa‟da yer alan bu mahalle çok eskidir. Bu yüzyılda da Emir Sultan mahallesinde yirmi bir vakıf kurulmuş olduğunu görüyoruz. Bu sayı ile bu mahalle en ön sıralarda yer almaktadır.116

Bursa‟da yer alan önemli vakıf eserleri mescit ve camiler başta olmak üzere mektep ve medreseler, imaretler, tekke, hankah ve zaviyeler ve daha nice eserler hayır kurumlarının en önemli kurumlarıdır. Bu eserlerin sayesinde İslâm şehirleri her yönden bu yüzyıla damgalarını vurmuşlardır diyebiliriz.117