Elektronik Belgelerin Telif Hakkına Yönelik Yasal Düzenlemeler

3.10.1. WIPO Sözleşmeleri

Tezin ilk bölümünde de bahsedilği gibi teknolojik gelişmeler sonucunda fikri mülkiyet haklarına yönelik ortaya çıkan sorunlara çözüm yolları bulmayı amaçlayan WIPO, internet anlaşmaları olarak da bilinen WCT ( Eser Sahibi Sözleşmesi) ve WPPT (İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi) sözleşmelerini hazırlamıştır.²⁰⁴

WIPO İnternet Anlaşmaları telif hakları konularında varolan uluslararası anlaşmalar olan Bern ve Roma Sözleşmelerini bilgi toplumunun ihtiyaçları doğrultusunda güncellemeyi hedeflemektedir.²⁰⁵

Bu sözleşmeler, sayısal ortamda hakkın tanımı ve kapsamı konuları ile on-line uygulamalar ve lisans verme hususlarına açıklık getirmektedir. Sözleşmelerde çoğaltma hakkı, dijital ortam göz önüne alınarak geniş olarak tanımlanmış, ayrıca eserin dijital formda bulundurulmasının çoğaltma olacağı kabul edilmiştir. Yine her iki sözleşmede, eserin internet ortamında bulundurulması özel bir hak kategorisi olarak düzenlenmiştir.

Bu husus sözleşmelerde (WCT m.8, WPTT m.10, 14) açık olarak ifade edilmiştir.²⁰⁶ Bu ifade şu şekildedir: “…eserlerinin kablo ile ya da telsiz ortamlarda, toplum üyelerinin kendileri tarafından seçilen bir yer ve zamanda bu eserlerden kişisel olarak yararlanacak biçimde topluma iletilmesine izin verme yetkisi yalnızca eser sahibine aittir..”

204 Copyright and Related Rights, (t.y.) http://www.wipo.int/copyright/en/ (28 Haziran 2010).

205 Helvacıoğlu, s.490.

206 Türkekul, s.568.

Sözleşmelerde yer alan bu hak ile, açık bir şekilde hak sahiplerinin eserlerinin dijital formda dağıtılmasının yasaklama yetkisi olduğu anlaşılmaktadır.²⁰⁷

Aynı ifade 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa da 2001 yılında alınmıştır.

WIPO Internet Anlaşmalarının telif hakları kanunlarına getirdiği en önemli katkı kuşkusuz WCT m.11, 12 ve WPPT. m.18, 19’uncu maddelerde yer alan iki hükümdür.

Teknolojik yöntemlere ilişkin yükümlülükler ve hak yönetim bilgilerine ilişkin yükümlülüklerdir²⁰⁸. Dijital hakların yönetimine yönelik teknolojiler günümüzde kimlik belirleme, dil, şifreleme, gizlilik ve ödeme gibi alanlarda kullanılmakta olup hak yönetimi bilgisi, telife konu ürünün ve sahibinin tanımlanması açısından büyük önem taşımaktadır. WIPO’nun dijital hak yönetimine yönelik hak yaklaşımı AB de benimsemiştir. Bu hükümler ile telif haklarına yasal koruma ile birlikte teknolojik olarak korunması gündeme gelmiştir ve teknolojik korumanın yasal çerçevesinin etkinliliğinin sağlanmasının çok daha güç olacağı internet ortamında meşrulaşmasını sağlamıştır.²⁰⁹

3.10.2. Avrupa Birliği Direktifleri

Avrupa Birliği’nde telif hakkı düzenlemeleri teknolojik gelişmeler göz önünde tutularak WIPO internet anlaşmaları temel alınarak hazırlanmıştır. 1990’lı yılların başından itibaren 91/250/EEC sayılı bilgisayar programlarının korunması, 96/9/EC veri tabanlarının kullanılması ve 2001/29/EC sayılı telif haklarının korunması direktifleri ile internet ortamında telif haklarının korunmasına ilişkin yasal çerçeveyi oluşturmuştur.²¹⁰

WIPO Sözleşmelerinde olduğu gibi bu direktifte, telif haklarına yönelik tüm eylemler hak ve muafiyetler dijital ortam gerçekleri ile uyumla hale getirerek, dijital hak yönetimi ve teknolojik önlemler konularındaki hükümleriyle öne çıkmaktadır.AB,

207Thomas Dillon, “Avrupada’ki Telif Hakları ve Uygulamalardaki Gelişmeler”, Ankara Barosu Uluslararası Hukuk Kurultayı 2002, Ankara: Ankara Barosu, 2002, s.573.

208 Türkekul, s.569.

209 Helvacıoğlu, s.491.

210 Helvacıoğlu, s.491.

teknolojik koruma önlemlerini ve djital hak yönetiminin telif haklarını düzenleyen yasal çerçevenin bir parçası olarak görmektedir. ²¹¹

WIPO İnternet Anlaşmalarının getirdiği dijital hakların yönetimine yönelik teknolojilerle, elektronik belgeler telif haklarının yasal korumasıyla birlikte teknolojik olarak korunmaktadır. Esasen her iki anlaşmada teknolojik gelişmeler sonucunda ortaya çıkan telif hakları sorunlarını, yasal önlemlerle birlikte yine teknolojik yöntemlerle çözmeye çalışmaktadır. WIPO sözleşmelerinin veri tabanlarının koruma getirmesi, özellikle elektronik belgeler açısından önem taşımaktadır. Tez konusu çerçevesinde savunulan diğer bir konu ise, telif hakkı kapsamında olmayan belgelere teknolojik gelişimlerin telif hakkı kazanımlarının olup olmadığı ile ilgilidir. “Bu belgeler telif hakkı koruma kapsamında olmadığından haksız erişimleri engellemek için WIPO İnternet Anlaşmalarının getirdiği dijital hakların yönetimine yönelik şifreleme, ödeme gibi teknolojiler önem taşımaktadır. WİPO Sözleşmeleri veri tabanlarına koruma getirmesi yanı sıra veri tabanlarının içerdiği materyale de koruma getirip getirmediği açısında da önemlidir. Veri tabanları başlığı altında bu konu ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.

Değinilmesi gereken başka bir konu ise bu söz konusu telif hakkı kanunlarının elektronik belgelerin telifini koruma da ne ölçüde yeterli olduğudur. Söz konusu telif hakkı kanunlarında teknolojik yöntemlerin yer alması, bu sorunun cevabını vermektedir.

Yani telif hakkı kanunları yeterli olmadığı için, teknolojinin getirdiği telif hakkı sorunları kanunlar çerçevesinde yine teknolojik yöntemlerle çözülmeye çalışılmaktadır.

Sadece kanunlar ya da sadece teknolojik yöntemler tek başına yeterli değildir. İkisinin de bir arada olması gerekmektedir. Buna en iyi örnek yukarıda bahsedilen WIPO internet anlaşmaları ve Avrupa Birliği direktifleridir. Ama bu anlaşmaların da tamamen yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir.

Yukarıda hasedilenleri destekleyecek şekilde Oppenheim,²¹² konuya şu şekilde bir açıklama getirmektedir. Yeni teknolojiler ile uyumlu bir yasal çerçevenin

211 Helvacıoğlu, s.492.

212 C. Oppenheim. “Does Copyright Have Any Future Internet ?”, Journal of Documentation, Vol.56, No.3, 2000, s.279-298.

oluşturulması zorunluluğu ortaya çıkarmaktadır. Ancak, yasal çerçevenin internetin sınır-ötesi doğası nedeniyle ve teknolojinin sürekli gelişmesinden dolayı etkin bir şekilde uygulanmasının imkansızlığı, telif haklarının geleceğine yönelik tartışmaları gündeme getirmektedir. İnternette telif haklarının geleceğine yönelik tartışmaların temelini dijital ortamdaki gelişmelerin, özellikle de internetin ulusal kanunlar ile düzenlenmesinin mümkün olmadığı tezi oluşturmaktadır Bu noktadan hareketle dijital ortamadaki telif hakları ihlallerinin engellenmesi için oluşturulan uluslararası düzenlemelerin yaratacağı temel çerçeve ile uyumlu olarak, ulusal kanunların oluşturulması ve yapılacak olan kanunlarda teknolojik korumalarla birlikte yasal sürecin uygulanmasına olanak tanınması, telif haklarının yakın gelecekte korunmasıda en etkin çözüm olarak görülmektedir.

Bu açıdan FSEK’e göz attığımızda uluslararası kanunlar çerçevesinde oluşturulduğunu anlayabiliriz. Veri tabanlarının ve bilgisayar programlarının koruma altına alınması verilebilecek en iyi örneklerdir. FSEK teknolojik gelişmelerden, uluslararası düzenlemelere duyarsız olsaydı, dijital ortamda belgeler telif hakkı açısından tamamen korunmasız kalacaktı. Bu yasaların ve teknolojik önlemlerin tamamen yeterli olup olmadığı konusu, özellikle hukukçuları ve bilgisayarcıları ilgilendirmektedir.

Kanaatimce bize düşen görev, bu mesleğin mensupları olan kütüphaneiler;

bilgisayarcılar, hukukçular gibi diğer meslek gruplarının mensuplarıyla işbirliği içinde, elektronik belgelerin telif hakkıyla ilgili sorunların gidirilmesine yönelik teknolojik ve yasal önlemleri üzerinde kafa yorarak çözüm yolları üretmektir. Bu ürettikleri çözümlerin de telif hakkı kanunlarında yer almasını sağlamaları gerekmektedir. Ayrıca üretilen çözümlerin uluslararası olması yanı sıra, o ülkenin kanunları ve kullandığı teknolojiyle de bütünleşmesi gerekmektedir.