Dijital Ortamdaki Elektronik Yayınların Telif Hakkı Sorunları

Bir eserin, sahibinin onayı olmaksızın İnternet ortamına taşınması ve umuma arz edilmesi şüphesiz eser sahibinin hem manevi, hem de mali haklarının, özellikle çoğaltma ve yayın haklarının ihlâli anlamını taşıyacaktır. ¹⁵⁰

Eserini, internet ortamında kullanıcıların hizmetine sunan veya buna muvafakat eden eser sahibi, en azından şahsi kullanım için bir müdahaleye de izin vermiş kabul edilebilir. FSEK 38. maddenin yanı sıra eser, kamuya sunulurken dijital ortamda kopyalama belirli şartlara, özellikle belirli bir ücret ödenmesi kaydına bağlanabileceği gibi, kopyalamayı önleyici teknolojik imkanlardan da yararlanılabilir.¹⁵¹

FSEK m.38’de ifade edildiği gibi, telif hakkı kapsamında olan elektronik kaynaklar her ne kadar sahibinin izniyle dijital ortama sunulabilse de, aynı zamanda eser sahiplerinin en azından şahsi kullanım için izin vermiş oldukları kabul edilmektedir. Söz konusu madde aynı zamanda teknolojik önlemlerin kullanılmasına yer vermesi açısından da önemlidir. Adil kullanım ve sınırlamalar konusu, “Elektronik yayınlar ve adil kullanım” ile “Elektronik kopyalama” başlıkları altında ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

Elektronik yayınların dijital ortamda hizmete sunulması için eser sahibinin izninin gerektiğiyle doğrudan ilgili olan, FSEK 52. maddeye göre eser sahibinin mali haklarından biri olan temsil (sunma) ve yayın; ancak konusu olan hakkı açıkça gösteren yazılı bir sözleşme veya tek taraflı bir izin tasarrufu ile sözkonusu olabilir. Bir eserin tüm yayın araçlarında yayınını amaçlayan bir sözleşmede genel bir ifade ile her tür çoğaltma, yayma veya yayın hakkı alınmışsa buna internette dahildir. ¹⁵² Bu açıklamadan anlaşılacağı üzere dijital ortamlarda elektronik yayınların sunulması için, belge üzerindeki telif hak sahiplerinin yazılı bir izni ya da tek taraflı bir tasarrufu söz konusu olmaktadır.

3.4.1. Dijital Ortamdaki Elektronik Yayınların Telif Hakkı Sorunları

149 Sait Güran ve diğerleri, İnternet ve Hukuk Superonline Workshop Metni, İstanbul, 2000, s.35.

150 Gürsel Öngören, “Fikri Haklar ve İnternet”, İnternet Hukuku, İstanbul: Öngören Hukuk Yayınevi, 2006, s.174.

151 Öngören, s.175.

152 Öngören, s.177.

Günümüzde telif haklarına yönelik en büyük sorunun internet ortamında dijital formattaki eserlerin korunması olduğu görülmektedir.¹⁵³ Dolayısıyla dijitalleştirilen ya da doğrudan dijital ortamda üretilen telif hakkı kapsamındaki belgelerin internet ortamında telif hakkıyla ilgili sorunlarla karşılaştığı anlaşılmaktadır. Aslında elektronik belgelerin internet ortamında sunulmasının bir takım avantajları bulunmaktadır.

İnternet kolay çoğaltım ve dağıtım gibi getirileri¹⁵⁴ elektronik belgeleri de doğrudan etkilemiştir. Kolay çoğaltma ve dağıtım başlığı altında bahsedildiği gibi kağıt ortamdaki belgelerin digitalleştirilerek, iletişim teknolojileri vasıtasıyla kullanıma sunulması geçmişle kıyaslandığında, söz konusu belgelerin kullanım sayısı oldukça artmıştır.

Özellikle de internet, belge hizmetleri için iyi bir tanıtım ve pazarlama aracı olmuştur.

Ancak elektronik belgelerin çoğaltma ve dağıtımının kolaylaşması, böylelikle de kullanımının artması, belgelerin telif hakkıyla ilgili sorunlarını da arttırmıştır.

Yukarıda bahsedilenlerden de anlaşıldığı üzere dijital ortamda eserlerin sunulması avantaj ve dezavantajlarını bir arada içermektedir. Bu ortamda eserin kolayca dağıtılabilmesi, eserin kullanımını dolayısıyla da telif hakkı ihlallerini arttırmaktadır.

Yine, ‘klasik eser’ tanımının ortadan kalkması, yeni eser türlerinin ortaya çıkmasi, etkileşimlilik ve degişkenlik, doğrusal olmama ve sınırlar üstü kapsam gibi özellikler aslında yazarlar için artı değer sayılırken, telif hakkı yasasına göre de bunlarin izinsiz kullanılması bir kayıp olarak değerlendirilmektedir.¹⁵⁵ Yani yazar için çoğaltma ve dağıtım avantaj olurken, aynı zamanda telif hakkı açısından dezavantaj olmaktadır.

İnternet üzerinde telif hakkı sorunları çeşitli etmenlere bağlıdır. Aynı zamanda elektronik belgelerin telif haklarını da doğrudan etkileyen bu etmenleri şunlardır;

 İnternet ortamında eser son derece kolay çoğaltılabilmekte ve dağıtılabilmektedir. Gerçekten de, herhangi bir eser, çok kısa bir zaman dilimi içinde binlerce hatta milyonlarca kişi tarafından kopyalanabilmektedir. Asıl

153 Aslı Deniz Helvacıoğlu, İ. Hakkı Eraslan, Melih Bulu. Dijitalleşen Dünyada Fikri Mülkiyet Haklarının (FMH Ülkeler Açısından Küresel Rekabet Avantajı Oluşturmadaki Yeri. http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/11-05.pdf (12 Haziran 2010).

154 Mustafa Sağsan, “Sanal Alemde Hak Arayışları: İnternet’te Telif Hakkı Sorununun Boyutlarına Kısa Bir Bakış”, ÜNAK'02: I. ÜNAK Genel Konferansı, Samsun: 19 Mayıs Üniverisitesi, 11 Ekim 2002. Hata! Köprü başvurusu geçerli değil. , s.57. (12 Haziran 2010).

155 Sağsan, s.59.

nüsha ile çoğaltma yapılan nüsha arasında hiçbir kalite farkı da bulunmamaktadır.

 Web sayfaları ya da içeriği ile ilgili korumanın sınırları tam olarak belirlenememektedir.

 İnternet etkilişimli yapısıyla ve sanal gerçeklik uygulamarı gibi teknolojik gelişmeler ile klasik eser tanımını zorlamaktadır.

 İnternetin hiçbir hukuki kişiliğe ya da kuruma ait olmayan bir yapıda bulunması ve bu şekilde gelişmesi yapılacak düzenlemeleri zorlamaktadır.

 İnternetin bir özgürlük ortamı olarak, fazladan yasal ya da teknik düzenlemelerle gelişiminin kısıtlanması istenmemektedir.

 İnternet üzerinde yapılan hak tecavüzlerinde, tecavüzü yapanın tesbiti ve bu ihlalin önlenmesi son derece güç olmaktadır.

 Uygulanacak hukukun tespiti, yani devletler hususi hukukuna ilişkin sorunlar bulunmaktadır.¹⁵⁶

Basılı eserlerin sayısal ortamlara aktarılması, söz konusu eserlerin çoğaltılabilmelerini kolaylaştırmaktadır. Her elektronik yayının, internet ortamında kolayca çoğaltılabilmesi, daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlamaktadır. Bu da yayının izin alınmadan sayıca çoğaltılması anlamına gelmektedir ki bu durum telif hakkı ihlalini açıkça ifade etmektedir. Elektronik ortam ile eserlerin gittikçe daha küresel bir ortamda hizmete sunulmaktadır. Yani, internet üzerinden yayınlanan her eser, daha geniş kitlelere ulaştığından, eserin izin alınmadan kullanımı/ihlal edilmesi artmaktadır. Ayrıca eser sahibi ve kullanıcının telif haklarının küresel ortamda farklı ulusal kanunlar ile yargılanması sorununda ne yapacaklarını bilmemektedir. Aslında bu etken, telif hakkı sorununun tek bir ülkeyle ilgisi olmadığı ve internette yayınlanan her eserin hangi ülkenin mevzuatına göre işlem göreceği ikilemini uluslar arası boyutunu oluşturmaktadır.¹⁵⁷

156Erdem Türkekul, “İnternet Ortamında Fikir ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, İnternet ve Hukuk, , İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2004, s.564.

157 Mustafa Sağsan, Sanal Alemde Hak Arayışları: İnternet’te Telif Hakkı Sorununun Boyutlarına Kısa Bir Bakış, (t.y.) http://www.baskent.edu.tr/~msagsan/downloads/copyrights.pdf (13 haziran 2010).

İnternet’te telif hakkına ilişkin bir diğer tartışma konusu da “Aslına Uygunluk ” başlığı altında ifade edilebilir. Bu kavrama göre, gerek yazarlar gerekse yayıncılar, elektronik yayınların aslına uygun olup olmadığının tartışmasını yapmaktadırlar.

Aslında, elektronik yayınların çoğu zaman aslının mükemmel kopyaları olduğu söylenir fakat aslına uygun olup olmadığı saptaması mümkün değildir. Aslına uygun olsa bile, elektronik yayınların erişilmek istenen özgün yayın olup olmadığı, yayının entelektüel tutarlılığının bulunup bulunmadığı tartışmalarını gündeme getirmekte ve tartışmalar bu şekilde devam etmektedir.¹⁵⁸