Türkçe El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde‟ler üzerine ilk çalıĢmayı Antoine Galland yapmıĢtır. Galland, “Ġstanbul‟a Ait Günlük Hatıraları” isimli çalıĢmasında 1673‟te kendisine “Ferecü Ba‟de‟Ģ-ġiddet” isimli bir kitap getirildiğini ve bu kitabın kırk iki masaldan oluĢtuğunu belirtir. Bu çalıĢmasına “Benna Hikâyesi”nin özetini koymuĢtur.58
Batı‟da Ferec hikâyeleri hakkında ilk ciddi bilgileri Victor Chauvin verir. Chauvin‟in belirttiğine göre Mocles isimli bir mutasavvuf gençken Hint masallarını Farsça‟ya tercüme ederken esere kaynaklık eden El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde‟yi “Hezar-
57 Boratav, age., s.83.
58 Mustafa Koç, “El-Ferecü Ba’de’Ģ-ġidde”, I.Cilt, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul
yek ruz” adıyla çevirir. Daha sonra eserin bir kopyasını samimi dostu Petits-De la Croix‟e verir.59
Herman Wambery 1901 yılında neĢrettiği “Alt-Osmannishche Sprachstudien” de en erken istinsah tarihli Ferec nüshasını tanıtıp ikinci hikâyenin Arap harfli ve latinize metnini, Almanca çevirisini ve Ferec‟in bütününde tespit ettiği Türkçe kökenli kelimelerin etimolojisini vermiĢtir.60
Türkçe El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde hikâyeleri üzerine Türkiye‟deki ilk önemli çalıĢmayı ġükrü Kurgan yapmıĢtır. Kurgan, “Osmanlı Devrinde Mensur Hikâyeciliğimize Ait Bir Eser” isimli makalesinde El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde‟ler hakkında genel bilgiler verdikten sonra hikâyeler üzerine kendi tahlillerini sunmuĢtur. Daha sonra Türkçe Ferec hikâyelerinin kaynağını tespit etmeye çalıĢan Kurgan, Vambery ile aynı fikirde olduğunu belirterek bu hikâyelerin Farsçadan tercüme edildiğini söyler. Ferec hikâyelerini Türkçeye çeviren mütercimin belirlenmesi noktasında, nüshaların kayıtlı olduğu kiĢilerin bu hikâyelerin mütercimi olmasının mümkün olmadığını, kesin sonucun yeni yazmaların ele geçmesiyle ortaya çıkacağını belirtir. Kurgan, makalesinin sonuna Vambery‟deki nüshadan ikinci hikâyenin Latin harfli metnini vermiĢtir.61
Andreas Tietze 1951 yılında yapılan “22. Milletlerarası Oryantalistler Kongresi”nde Ferec ile ilgili bir tebliğ sunar. Bu tebliğde Türkçe Ferec hikâyelerinin Arapça ve Farsça olanlarıyla sadece ismen benzediğini, hikâyelerin 14. yüzyıla ait anonim toplamalardan oluĢtuğunu belirtir.62
Fahir Ġz “Eski Türk Edebiyatında Nesir” isimli çalıĢmasında Ferec‟in Üniversite 284 nüshasının 250a-250b arasını matbaa harfleriyle sunmuĢtur.63
Türkiye‟de Türkçe Ferec hikâyeleriyle ilgili kitap formatında ilk çalıĢmayı “Güçlükten Kolaylığa Kederden Sevince” ismiyle Bilge Seyidoğlu ve Orhan Yavuz yapmıĢtır. Bu çalıĢmada öncelikle Ferec‟in Hamidiye, Fatih, Ayasofya ve Özege nüshaları tanıtılmıĢtır. Daha sonra hikâyelere dair yapılan tespitler belirtilip, tanıtılan
59 Koç, age., s.4. 60 age., s.5. 61 Bkz. Kurgan, agm. 62 Koç, age., s.6. 63 age., s.6.
dört nüshadan istifade edilerek son kısımda orijinal metnin 1., 5., 11., 15., 19., 21., 26., 27., 31., 32. ve 35. hikâyeleri günümüz Türkçesiyle verilmiĢtir.64
Orhan Yavuz bu çalıĢmadan baĢka “Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde‟den Ġki Hikâye Üzerinde Bir Gramer Denemesi” isimli makale çalıĢması yapmıĢtır. Bu çalıĢmada Hamidiye nüshasının 27. ve 28. hikâyeleri gramer açısından incelenmiĢtir.65
Mustafa Koç tarafından “El-Ferecü Ba‟de‟Ģ-ġidde” isminde bir doktora çalıĢması yapılmıĢtır. ÇalıĢmanın giriĢinde El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde hakkında genel bilgiler verilip Ferec üzerine yapılan çalıĢmalardan bahsedilmektedir. Daha sonra tespit edilen Türkçe Ferec nüshaları sıralanmıĢtır. Birinci ciltte hikâyelerin dil özellikleri üzerinde durulup metnin latinize edilmiĢ Ģekli verilmiĢtir. Ġkinci ciltte ise hikâyelerde geçen kelimeler üzerine sözlük çalıĢması yapılmıĢtır.66
Hasan Kavruk, Süleyman Çaldak ve Kazım YoldaĢ El-Ferec Ba‟de‟Ģ- ġidde‟nin çevriyazılı metnini yayımlamıĢlardır. Bu çalıĢmanın giriĢ kısmında edebi tür olarak El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde‟nin ortaya çıkıĢı ve yazılan El-Ferec Ba‟de‟Ģ- ġidde‟lere dair bilgiler verilmiĢtir. Daha sonra Türkçe El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde‟lerin mütercimi, konusu, nüshaları, dil ve üslup özelliklerinden bahsedilip karĢılaĢtırmalı metin verilmiĢtir. 67
György Hazai ve Andreas Tietze 2006 yılında Macar Bilimler Akademisinde bulunan Ferec‟in BudapeĢte nüshasını Fatih, Hamidiye ve Laleli nüshalarıyla karĢılaĢtırarak “Ferec ba‟d eĢ-Ģidde: Freud nach Leid” ismiyle kitap formatında yayımlamıĢtır.68
MenĢure Deveci tarafından “Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde” isminde bir yüksek lisans tezi hazırlanmıĢtır. Ferec‟in Hamidiye nüshasının ilk sekiz hikâyesi üzerine yapılan bu çalıĢmanın giriĢ kısmında Ferec hakkında bilgiler verildikten sonra adıgeçen nüsha esas alınarak ilk sekiz hikâyenin trankripsiyonlu metni verilmiĢtir. Metinden sonra dilbilgisi çalıĢması yapılıp son kısma Türkçe kelimeler sözlüğü konulmuĢtur.69
64 Bkz. Seyidoğlu, Yavuz, age. 65 Koç, age., s.7.
66 Bkz. Koç, age. 67
Bkz. Kavruk, Çaldak, YoldaĢ, age.
68 Bkz. György Hazai, Andreas Tietze, Ferec ba’d eĢ-Ģidde:Freud nach Leid, Berlin, Klaus Schwarz
Verlag, 2006.
69 Bkz. MenĢure Deveci, “Ferec Ba’de’Ģ-ġidde: (1b-54a), Metin-Gramer-Sözlük”, YayımlanmamıĢ
2008 yılında Ali Akyol tarafından “Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde” adıyla bir yüksek lisans tezi hazırlanmıĢtır. Tezde Ferec‟in Özege nüshasının üç hikâyesi üzerine dilbilgisi çalıĢması yapılmıĢtır.70
Son olarak, Emine Yılmaz‟ın György Hazai ve Andreas Tietze‟nin çalıĢmasını esas alarak hazırladığı ve Bilig dergisinde yayımlanan bir makalesi vardır. Makalede Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde hakkında genel bilgiler verilip Hazai ve Tietze‟nin çalıĢması tanıtılmıĢtır.71
7. EL-FEREC BA’DE’ġ-ġĠDDE’DEKĠ HĠKÂYELERĠN ÖZETLERĠ (ĠLK