Sosyo-Ekonomik Yönden Ağ Toplumu

87

DijitalleĢmeyle gerçekleĢen küresel ölçekte iletiĢim aynı zamanda küresel ekonominin temelini oluĢturmasıyla beraber, bu alanda kendini güçlü bir Ģekilde hissettiren ağ toplumu ilk olarak daha çok ticari iliĢkilerde görülmüĢtür. Bireyleri daha kolay bir yoldan daha fazla tüketime yöneltmenin aracı olarak görülen sosyal ağlar, bu alanda sanal/elektronik ticaretin de geleneksel ticaret kadar tercih sebebi olmasına sebep olmuĢtur (Tapscott, 1996: 58-59). Sosyal ağ veri tabanları üzerinden tüketicilerle iletiĢim içinde olmak tüketimin ağlarının yaygınlaĢmasına zemin hazırlamıĢ sosyal ağlar üzerinden tüketim, haz sağlayan bir yaĢam biçimine dönüĢmüĢtür (Qualman, 2009: 53). Schiller, sosyal ağların kapitalist ekonominin sosyal ve kültürel geniĢlemesini yönlendiren önemli aracılardan biri konumuna geldiğini savunur. Bu bağlamda günümüzde enformasyon teknolojileri tüm ülkelerdeki ekonomileri küresel olarak birbirine bağımlı hale getirmiĢtir. Böylece, dünya çapında ekonomiler karĢılıklı bağımlılığa dayalı bir sistem içerisine girmiĢtir (Schiller, 1999).

Toplumsal değiĢimle ilgili olarak teknolojinin özellikle iletiĢim teknolojilerindeki geliĢmenin boyutunu Castells, içinde bulunduğumuz toplumun enformasyona bağlı ağ toplumu olarak ifade eder (Castells, 2013). Castells, toplumsal zemindeki değiĢimi açıklamak üzere üretim tarzının tarihsel süreçteki değiĢiminin enformasyon teknolojileri ile birlikte geldiği savunur. Castells‘e göre, üretim sürecinin verimliliğini belirleyen baĢat element, toplumun içinde bulunduğu dönemdeki geliĢim evresini karakterize etmektedir. Buna göre, tarım toplumunda üretimdeki verimliliğin bağlı olduğu elementler, temel olarak toprak olmak üzere buna bağlı olarak iĢgücü ve doğal kaynaklardır. Sanayi toplumuna gelindiğinde, üretimde verimliliğin temeli fabrikalara bağlı, yeni enerji kaynakları ve onların üretimde ve dolaĢımda dağıtımlı Ģekilde kullanımıdır. Castells‘e göre, sanayi toplumu enerjiye dayalı bir toplumdur; “ucuz, erişilebilir, seyyar enerji kaynaklarına ulaşıldıkça,

insan bedeninin enerjisi de artmış ve aklın gelişim süreci başlamıştır” (Castells,

2008: 203). Günümüzde ağ toplumu ise Castells‘e göre, üretimin merkezindeki temel element enformasyon oluĢturma, enformasyon iĢleme ve sembolik iletiĢim teknolojileridir bu nedenle telekomünikasyon ve bilgisayar teknolojilerine dayalı bir toplumdur; “(…) enformasyon teknolojisi devrimi, yeni ve küresel ekonominin

88

Bu bağlamda ağ toplumunda, bilgi ve enformasyon ağı teknolojileri ekonomik büyümede önemli rol oynarlar. Castells‘ göre, 20. Yüzyılın son çeyreğinde,

“enformasyonel”, küresel ve ağ örgütlenmesine dayalı dünya çapında yeni bir

ekonomi ortaya çıkmıĢtır. Bu ekonomi enformasyoneldir, çünkü bu ekonomide birimlerinin temelinde verimli bir biçimde bilgiye dayalı enformasyon üretme, iĢleme ve uygulama kapasitesi bulunur. Küreseldir, çünkü üretimin, tüketimin ve dolaĢımın bileĢenleri (sermaye, emek, hammadde, yönetim, enformasyon, teknoloji, piyasalar) kadar kilit faaliyetleri de ya doğrudan ya da ekonomik ajanlar arasındaki bir bağlantılar ağı üzerinden küresel bir ölçekte örgütlenmiĢtir. Bu yeni ekonomi, ağ örgütlenmesine dayalıdır çünkü yeni tarihsel koĢullarda, üretim küresel bir giriĢim ağları arasındaki etkileĢim ağı üzerinden gerçekleĢir, rekabet burada yaĢanır (Castells, 2013: 99).

Bilgisayar yapılı bu enformasyona dayalı ekonomi sisteminde insanın bilgisi imajlar, ideolojiler, semboller, kültürler tüm bunlar dijital ortamda data ve enformasyon formunda metalaĢmıĢtır. Özellikle, internetle bütünleĢen iletiĢim teknolojilerindeki geliĢmeler, “sayısal / dijital çağ” olarak adlandırılan sürecin temelini oluĢturarak aynı zamanda küresel ekonominin temelini de oluĢturur (Tapscott, 1996: 58-59). Bu durum, yazılı metin dıĢında ses, video görüntüleriyle iletilmesiyle sayısallaĢan iletiĢimle birlikte teknolojik geliĢmelerin ürünü olan internetin geliĢimi ve sunduğu sınırsız pazar, elektronik ticaretin hızlı ve yaygın olarak geliĢmesine neden olmaktadır.

Bu noktadan bakıldığında, enformasyona bağlı ekonomide, bilginin merkezde olduğu toplumsal ve ekonomik bir zeminde, bu zeminin Ģartlarının gerektirdiği bir toplum yapısı geliĢmiĢtir. Enformasyon teknolojilerinin yayılması iĢçi sınıfını kitlesel bir iĢsizliğe sürüklemiĢ, sermaye ile emek arasındaki iliĢki köklü bir değiĢime uğramıĢtır. Castells‘e göre, artık sermaye özünde küreselleĢmiĢtir. Emek ise kural olarak yereldir ancak performansı itibarıyla bütünlüğünü yitirmiĢ, örgütlenmesi itibarıyla parçalanmıĢ, varoluĢ itibarıyla çeĢitlilik gösterir hale gelmiĢtir. Emeğin kolektif kimliğini yitirmesi, kapasitesi, çalıĢma koĢulları ve çıkarları gereği giderek bireyselleĢmesine neden olmuĢtur. Diğer yandan, mülkiyet sahibinin kim olduğu ise ekip çalıĢmasına, ağlar oluĢturmaya, dıĢarıya iĢ vermeye ve sözleĢmeli olarak çalıĢmaya dayalı bir üretim sistemi içinde girmiĢ ve belirsizleĢmiĢtir (Castells, 2013: 628-629). Castells, 1980‘lerde küreselleĢen kapitalist üretim biçiminin aynı zamanda

89

toplumsal sınıfların varlığını ve toplumsal iliĢkileri de belirlediğini savunur. Castells‘e göre, “enformasyonel kapitalizm ”“endüstriyel kapitalizmden” farklı yeni sınıfların ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Enformasyon teknolojilerini kullanabilen, onları dönüĢtürebilen bir eğitimli bireylerin oluĢturduğu bu yeni sınıflar, devamlı değiĢen enformasyon ekonomisinin ve teknolojisinin karakteriyle uyum içinde ayak uydurmak ve devamlı kendilerini yenilemek zorundadırlar (Castells, 2007: 141-143).

Dijital ortamda oluĢan ağı birbiriyle bağlantılı düğümler dizisi olarak tanımlayan Castells, bu ağların küresel finans sektöründen, siyasal yapılanmaya, Avrupa Birliği bakanlar konseyinden, medya sistemindeki ağlara kadar hayatımızın her alanında var olduğunu savunur. Bu ağa dayalı toplumsal yapılar, sınırsız biçimde geniĢleyebilen dinamik ve yeniliğe, küreselleĢmeye açık, merkezsiz yapılardır. Ağ‘ın bu nitelikleri hem “küresel kapitalist ekonomi sistemi” ve hem de yeni değerlerin ve kamunun ruh halinin iĢlenmesi bağlamında politika için oldukça uygun yapılardır. Dolayısıyla, ağlara bağlı küresel kapitalist ekonomi sistemi yapısı içinde örgütlenmiĢ global Ģirketler, gerek sermaye akıĢlarını ve gerekse üretim, yönetim, dağıtım etkinliklerini böylece bu ağlar üzerinden yaparlar (Castells, 2013: 622- 626).