2. YAZ KUR’AN KURSLARI
1.4. Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Hayat
Haçlı seferleri ile bir sarsıntı geçiren Anadolu Selçukluları 14. Yüzyılda siyasi ve ekonomik bir canlanma göstermiĢtir. Anadolu‟nun dört bir yanındaki ahi teĢkilatları esnafın kendi aralarında ve halkla güzel ve sağlıklı iliĢki kurmasına ön ayak olmuĢtur.
Karesi Sancağı, batısında Kaz Dağı ve Madra Dağı, doğusundaki Alaçam Dağları ndaki kerestecilikle ve yanıbaĢındaki ovası ile tarımda geliĢme göstermiĢ ve daima kendi kendine yetmiĢtir. Ekonomisinin en önemli ayağını tarımın yanında ipekçilik ve ladin (reçine) oluĢturuyordu. Bu iki ürün Avrupa ülkelerine ihraç ediliyordu. Bizanslı ipek dokumacıları tarafından tercih edildiği için Rum ipeğine rakipti. Bergama çevresinde de denizcilikten dolayı köle ticareti geliĢmiĢti. Özet olarak Karesi Beyliğinin ekonomisinin ipekçiliğe, reçineye, tarıma ve köle ticaretine131 dayandığı ifade edilebilir. (Günal Öden, 1999: 82, 83)
131 Ġbn-i Batuta, yaklaĢık 1330‟lü yıllarda Balıkesir‟e yaptığı seyahati sırasında, Demirhan Bey‟in
kendisine ipek elbise hediye ettiğini, buradan bir Rum cariye satın aldığını ifade etmektedir. (Ġbn-i Batuta; t.y. 223) Ayrıca köle ticareti Osmanlılarda 19.yüzyıla kadar devam etmiĢtir. (Özdemir ve GüneĢ Yağcı, 2007; 90, 91)
Karesi, Osmanlı‟ya ilhakından sonra da duraklama dönemine kadar (16. Yy sonuna kadar) refah düzeyini korudu. Duraklama döneminde Osmanlıda idari düzensizlikler baĢlamıĢ, sancak beyleri padiĢahla savaĢlara katılınca sancaklarda (Karesi) da idari düzensizlikler kendini göstermiĢtir. Ġç düzen bozulunca bunu fırsat bilen ekĢiyalar (Celali, Suhte, Levent) hırsızlığa ve yağmaya baĢladı. Bu eĢkiyalık hareketleri halkın Balıkesir ve çevresine göçüne sebep oldu. Akabinde Ģehir nüfusu artmıĢ, gençler suhte132
olunca üretim azalmıĢ ve buna bağlı olarak da geçim sıkıntısı baĢ göstermiĢtir. Bu nedenle eĢkiyalık haeketleri yoğunlaĢmıĢtır. Bu hareketlerin oluĢmasında idarecilerin beceriksizliğini ve halka yaptığı zulmün etkili olduğu söylenebilir. Bunun yanında Milli mücadele döneminde milli kuvvetlerin düĢmanın yanında eĢkıya ve kaçakçılarla da mücadele ettiği görülmektedir. (Özdemir ve GüneĢ Yağcı, 2007: 69)
Diğer taraftan Balıkesir 1950‟li yıllara kadar içe dönük bir ekonomi yapısında olduğundan geliĢememiĢ, 1950 yılından sonra devletin çeĢitli desteğiyle canlanmıĢtır. (Çimento fabrikası, Susurluk ġeker Fabrikası, pamuklu dokuma vb.) 1980 yılından sonraekonomik geliĢme ivme kazanmıĢ, son on beĢ yıldaki atılımlarıyla seksen bir il içinde on beĢinci sıraya yükselmiĢtir.
Ġl arazisinin % 46,45‟inin orman, % 14,46‟sının mera, % 35,14‟ünün tarım arazisi olması yer altı ve yer üstü su kaynaklarının oldukça bol olmasından dolayı bir tarım ili statüsündedir. Ekonomisi ve sanayisi tarıma dayalıdır. Dünya çapında maden yataklarına sahiptir. Sanayi tesisleri belli bir alanda toplanmayıp sektörel olarak ilçelere133 dağılmıĢtır.
Balıkesir ili kırmızı ve beyaz et ile yumurta üretiminde Türkiye ikincisi, süt üretiminde Türkiye birincisidir.134
Ayrıca zeytin ve zeytin yağı üretiminde (Ayvalık,
132 Suhte: Mederese/üniversite öğrenci (Özdemir ve GüneĢ Yağcı, 2007: 69)
133 Örnek: Tarım makinaları, çimento, sentetik çuval, mermer, un ve yem: merkez ilçeye, zeytin yağı,
sabun: Edremit, Ayvalık; beyaz et, yumurta, ;yem ve gübre:Bandırma; deri, süt ve mermer: Gönen, Susurluk, Manyas ve Merkez ilçe; orman ürünleri: Dursunbey ve merkez ilçe; madencilikve mermer: Bigadiç, Sındırgı, Bandırma ve Merkez ilçede yoğunlaĢmıĢtır. (Yırcalı, 2006: 2011: 17)
134 Bunların yanında, Türkiye‟deki rüzgâr enerjisinin % 30‟u Balıkesir‟de üretilmektedir. Tarım
makinalarında da önemli bir yere sahip olan Balıkesir kabin yapımında Türkiye‟de ilk akla gelen illerin baĢındadır. (Ekrem ÖzĢen ve Osman Erol Ġnce ile kiĢisel iletiĢim, 31 Ocak 2014)
Edremit, Burhaniye, Havran135) Türkiye ikincisi, sızma zeytinyağı üretiminde (% 80) Türkiye‟de ilk sıradadır. (Yırcalı, 2006: 2011: 17, 18) Madencilik açısından önemli bir konuma sahiptir. % 1,3 milyon m3, mermer, 7,5 milyon m3, kireçtaĢı, rezervine sahiptir. Ülkemizin en zengin kaolin rezervi Sındırga‟ dadır. Dünya Bor rezervinin % 72‟si ülkemizde, bu rezervin % 37‟si de Bigadiç‟tedir. (GMKA, 2011b: 9-17) Yine dünyada ticareti yapılan doksan çeĢit minarelin otuz yedi çeĢiti Balıkesir‟de bulunur. (Zaman “Balıkesir KurtuluĢ Eki”, 6 (06 Eylül 2013).)
Ayrıca turizm Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Gelirleri toplam ihracat gelirlerinin % 25-30‟unu oluĢturur. Ġstihdam açısından da önemli bir paya sahiptir. Emek yoğun bir yapıya sahip olan turizmin çalıĢanları direk olarak konaklama, iaĢe, çevre gezileri düzenleme, tur operatörleri, seyahat acenteleri, ulaĢtırma sektörü, en direk olarak, tarım, sanayi, finansman, pazarlama ve sigortacılık alanlarında istihdam oluĢturmaktadır. Dolayısıyla ekonomiye olan katkısı önemlidir.
Balıkesir‟de turizmin her çeĢidini görne imkanı vardır. Kıyı turizmi (Bandırma, Erdek, Marmara Adaları, Altınoluk, Akçay, Ayvalık), kamp turizmi (Alibey Adası/Cunda, Ören, Erdek, Kaz Dağı, Alaçam), av turizmi (Kaz Dağı, Alaçam ve ovalar, (keklik, bıldırcın, yaban ördeği, tilki, yaban domuzu), sağlık turizmi (Kaz Dağları136
Edremit, Sındırgı, Bigadiç, Balya, Gönen, Pamukçu Kaplıcaları ve Ġçmeleri) (GMKA, 2011b: 132, 133; Sağlık Ġçin Termal Kaplıcalarıyla Balıkesir, 2013: 36)
Balkesir‟in ĢehirleĢme oranı (% 53,66), Türkiye ortalamasının (% 64,90) altındadır. Bunun yanında hane halkı büyüklüğü yönünden Marmara bölgesi ortalaması (3,85 kiĢi iken) Türkiye ortalamasından ( 4,50 kiĢi) küçüktür. Balıkesir‟in verdiği göç, aldığı göçten daha az olduğu için göç alan bir Ģehir konumundadır. Genellikle emekliler Ģehir merkezine yerleĢmektedir. Eğitimin her alanında (ilk-orta- lise-yüksek öğrenim) Türkiye ortalamasının üzerindedir. (Ġncekara ve Aslan, 2006.
135Havran kaliteli bal üretiminde önemli bir merkez haline geldi ve 2012 yılında 650 bin kg bal
üretimiyle bir rekora imz atıldı. (Balıkesir Çanakkale Güney Marmara Dergisi, 2013: 24)
93) Ayrıca Balıkesir halkında milli değerlere bağlılık devam etmektedir. Bu milli değerlerin bazıları Ģunlardır:
Hıdrellez: 6 Mayıs gününde Ģehre yakın su kenarlarında (değirmen boğazı, tepecik deresi, ovaköy deresi vb.) eğlenilir. Genelde bugünde salıncaklar kurulur, kuzular çevrilir, höĢmerim tatlıları yapılır, bazı köylerde (Ovaköy) akĢamdan bir dağarcığa yüzük, küpe, bilezik gibi özel eĢyalar konur, akĢamdan bir ağaç dibine gömülür. Hıdrellez günü bir araya gelen köyün genç kızları, manilerle (küçük bir kız tarafından) dağarcıktan özel eĢyalar kısmetler çekilir. (Ramazan Ülker137
ve Sami Aydın138
ile kiĢisel iletiĢim, 15 Ekim 2013)
Genelde mayıs, haziran aylarında Balıkesir‟in köylerinde komĢu köylülerin de iĢtirakı ile büyük köy hayırları tertiplenir. Burada kazanlarda yöresel yemekler (tirit, pilav, kuru fasulye, turĢu, ayran, höĢmerim, zerde) piĢirilir ve ikram edilir. Bu arada mevlitler okutulur, yağmur dualarına çıkılır. (Mutlu Aslan139
ve Mehmet Sevcan140 ile kiĢisel iletiĢim, 18 Ekim 2013) Ayrıca Ramazan ve kurban bayramlarında, genelde bayram namazından sonra bütün cemaat mezarlık ziyareti yapar, bayramlaĢmadan sonra Kur‟an-ı Kerim okunur, dualar edilir, kabirler ziyaret edilir. Bazı yerlerde (il merkezinde) bayramlaĢma camilerde yapılır. (Ahmet Aydın141, Süreyya Çanakcı142
ve ġadi Yıldız143 ile kiĢisel iletiĢim, 14 Ekim 2013) Bayramlarda ve düğünlerde gençler çeĢitli yöresel oyunlar (bengi (pamukçu kasabası), az da olda kalkan144
oynar. (Duymaz, 2003: 233; Mustafa Öztürk145 ile kiĢisel iletiĢim, 31 Aralık 2013) Cirit ve değnek oyunları (Günümüzde halen Sındırgı‟da devam etmektedir.) ve deve güreĢleri de (Burhaniye)yöresel oyunlardan bazılarıdır. Bunun yanında azda olsa devam eden halk mesleklerinden dabaklık,
137 Ovaköy Eski Muhtarı 138 DKAB Öğretmeni 139 Tarih Öğretmeni 140
Aslıhantepecik Eski Muhtarı
141
Emekli Meslek Dersleri Öğretmeni
142 Emekli DKAB Öğretmeni 143
Çiftçi
144Kalkan oyunu; köken itibariyle Balıkesir‟e ait olan bu oyun Bursa‟ya ait görünmektedir. Hâlbuki
Karaisa oğlu Acun Bey‟in Balıkesir‟in doğusundaki Uzunca ovada bu oyunları oynandığı bilinmektedir. (Duymaz, 2003: 233)
145
pabuççuluk, saraççılık, keçecilik, yurtdıĢına da ihraç edilen doğal boya/ kök boya ve yün iplikle dokunan yağcı bedir halıları (Sındırgı, Bigadiç), Ġvrindi/Kayapa çömlekçilik, bardakçılık, Korucu tahta kaĢık, Gönen iğne oyaları ile meĢhurdur. (Zafer Ġslimye146
ile kiĢisel iletiĢim, 20 Ekim 2013) Ayrıca Balıkesir‟de türbe ve yatır ziyaretleri de revaçtadır/meĢhurdur. Bu ziyaretler özellikle Cuma/Cumartesi günü yapılır. Dualar edilir. Bunların meĢhurları; Hasan Baba, ġeyh Lütfullah, Zağnos PaĢa, Kız Dedesi, Balım Sultan, Üçpınarlıoğlu, Pir Ali Efendi, Karamani Ġbrahim Efendi, Ali ġuri Efendi, Salih Dede, Çırpılı Dede vb. türbeleridir. (Akpınarlı, 1973: 7-45)
Balıkesir halkı beylikler döneminden beri ibadethaneler konusunda hassas olmuĢtur. Buna göre Balıkesir il merkezinde yer alan 121 camiden bazıları Ģunlardır: Karesi Beyliği döneminde inĢa edildiği tahmin edilen Karaoğlan Camii, Yıldırım/Eski Cami ve külliyesi (1402), Zağnos PaĢa Camii ve Külliyesi (1461), ġeyh Lütfullah Camii (1429), Umurbey Camii (1410), Zağnos PaĢanın torunlarından Nefise Hatun ve oğulları tarafından 15 yüzyıln sonlarında yaptırılan ve Kuvay-ı Milliye TeĢkilatının ilk toplantılarının yapıldığı Alaca Mescid camii, son dönemde de Ġmam-Hatip Lisesi Camii (1984), Ġmam Birgivi Camii (1992) (YaĢanacak ġehir Balıkesir, 2010: 36-42; Yüksel Aydın147
ile kiĢisel iletiĢim, 10 Eylül 2013)
Müslümanlar ibadethanelerini inĢa ederken öncelikle maddi ve manevi temizliğin üzerinde durmuĢlardır. Camiden önce hamam ve tuvalet inĢa etmiĢlerdir. Yıldırım camii yanına Yıldırım hamamı, Zağnos PaĢa Camii yanına PaĢa hamamı, YeĢilli Camii yanına YeĢilli Hamamı, Ġbrahim Bey Camii yanına ÇarĢı hamamı yapılması. (Zülfer Ġdigli148
ile kiĢisel iletiĢim; 21 Aralık 2013)
Balıkesir‟de halkın hafta sonları dinleneceği piknik alanları/yeĢil alanlar yeterli olmamakla beraber Değirmen boğazı, Asri Mezarlık Ģehitler parkı, Atatürk parkı ve yetmiĢ beĢinci yıl parkının yanında son üç yılda ikiyüz elli iki bin m2 yeĢil alan yapılmıĢtır. (Balıkesir Belediyesi Büyük DeğiĢimin 4. Yılı, 2013)
146 Sınıf Öğretmeni
147 Bailkesir Ġl Müftülüğü Teberrukat Saymanı 148
Ata sporumuzun büyük ustası, cihan pehlinvanı Kurtdereli Mehmet Pehlivan (1864-1939) (Yeni Tük Ansiklopedisi/6, 1985: 2001) yaĢadığı Kurtdere köyünde her sene haziran ayında adına geleneksel yağlı güreĢler düzenlenmektedir. (Fevzi Çakır149
ile kiĢisel iletiĢim, 28 Aralık 2013) Balıkesir belediyesi spor tesislerinde her alanda spor yapılmaktadır. (Balıkesir Belediyesi Büyük DeğiĢimin 4. Yılı: 2013.
Balıkesir‟in Marmara denizi ve Edremit körfezine yakın olması ve çevresinde çok sayıda termal kaplıcanın bulunması, halk tarafından sağlıklı yaĢamak için değerlendirilmektedir. Yine Ģöhreti ülke sathına yayılan beyaz zamba ve zeytin kolonyaları yanında, Balıkesir kaymaklısı, tirit, keĢkek, höĢmerim, zerde ve börülce ekĢilemesi (börülce sallaması) aranılan yöresel yemeklerdir. (Mustafa Sabah150
ile kiĢisel iletiĢim, 27 Eylül 2013)