Cumhuriyet Dönemi

Genel olarak Ġslam eğitim tarihi boyunca Kur‟an‟ın öğretilip ezberletildiği, dini inanç, ibadet ve ahlak bilgilerinin verildiği “Küttab, Sıbyan Mektebi, Daru‟l- Huffaz, Daru‟l-Kur‟an ve Daru‟l-Kurra”60

gibi çeĢitli kurumlar Cumhuriyet dönemine61

Kur‟an Kursları adıyla intikal etmiĢlerdir. (Buyrukçu, 2001: 37; Öcal, 2001: 175; BaĢkurt, 2007: 123; Ürkmez, 2013: 295)

Cumhuriyetin ilanından sonra ise 3 Mart 1924 tarih ve 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile medreseler kapatılarak tüm eğitim kurumları Maarif vekaletine bağlanmıĢtır. (BaĢaran, 2007: 180-183; Akyüz, 2001: 299, 300; Buyrukçu, 2001: 35; Tevhid-i Tedrisat ile ilgili geniĢ bilgi için bkz. Parmaksızoğlu, 1966: 23-48; Öcal, 2000: 25, 26; Önal, 2000: 91; Öcal, 2011: 17-84) Öğretimde birliği sağlamayı hedeflemiĢ olmasına rağmen kanunun uygulanıĢ biçimi din eğitimi kurumlarının zarar görmesine sebep olmuĢ ve sonuçta gerek Daru‟l-Fünun Ġlahiyat Fakültesi ve gerekse sonradan açılan Ġmam-Hatip Mektepleri, öğrenci azlığı gerekçe gösterilerek kapatılmıĢtır. Bu iki kurumun kapatılmasıyla Kur‟an öğretimi yapılabilecek kurumlar olarak geriye sadece Kur‟an Kursları kalmıĢtır. Her ne kadar Maarif vekâleti 430 sayılı kanuna dayanarak bu kurumları da denetimi altına almak istemiĢse de o zamanki Diyanet ĠĢleri Reisi Rifat Börekçi, bu kurumların kendi emrinde kalmasını sağlamıĢtı. (Ġlk Diyanet ĠĢleri Reisi Rifat Börekçi‟nin gayreti ile Daru‟l-Kurra‟lar “Kur‟an Kursu” niteliğine büründürülerek Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟na62

60 _{“Kur‟an eğitim ve öğretimi yapılan yerler olması ve faaliyetlerini genelde eski Daru‟l Kurra}

binalarında, yürütmeleri nedeniyle Kur‟an kursları Dar‟ul Kurra‟ların devamı Ģeklinde gösteriliyorsa da, Daru‟l Kurra‟lar müfredat programları itibariyle daha yüksek seviyede Kur‟an öğretiminin yapıldığı ihtisas kurumlarıdır. (Buyrukçu, 2001: 37)

61 _{Cumhuriyet döneminde Kur‟an eğitim ve öğretiminin verildiği yerlerin baĢında Kur‟an kursları}

gelmektedir. Toplumu din konusunda aydınlatmakla yükümlü olan DĠB, din eğitimi faaliyetlerini öncelikle camiler ve Kur‟an kursları aracılığıyla yürütmektedir. Günümüzde ise üç tip Kur‟an kursundan söz edilebilir: 1. Ağırlıklı olarak ilköğretimi bitiren öğrencilere yüzünden Kur‟an-ı Kerim okuma usullerinin öğretildiği Kuran Kursları 2. Bu kursları baĢarıyla tamamlayan ve Kur‟an‟ı baĢtan sona ezberlemek isteyen öğrencilere hafızlık eğitimi veren Kur‟an Kursları 3. Ġlköğretim 5.. sınıfı tamamlayan öğrencilere tatil döneminde Kur‟an okumayı öğreten ve temel dini bilgiler veren Yaz Kur‟an Kursları. (Yaz Kur‟an Kursları Öğretim Programı, 2005: 7 8; Yaz Kur‟an Kursları Öğretim Programı, 2009: 7 8; Yaz Kur‟an Kursları Öğretici Kılavuzu, 2011: 8)

62_{* Türkiye‟de yaygın din eğitiminin neredeyse tamamının resmen DĠB‟in yetki ve sorumluluğu}

içersinde olduğu görülmektedir. Anayasal bir kurum olan DĠB Anayasa‟nın 136. maddesi gereğince kendisine vermiĢ olduğu görevleri yerine getirir. Ġlgili madde: “Genel Ġdare içersinde yer alan DĠB,

bağlanmıĢtır. (bkz. Parmaksızoğlu, 1966: 25; Ertan ve Küçük, 1976: 19; Bilgin, 1980: 45-74; Kazıcı, 1983: 102; Demir, 1988: 439; Bolay ve Türköne, 1995: 5, 6, 30, 123, 124; Dinçer, 1998: 50-68, 196, 197; Baltacı, 2000: 16; Öztürk, 2000: 178; Ay, 2005: 5; Buyrukçu, 2006: 104; BaĢkurt, 2007: 123, 124; Aydın, 2008: 50; BaĢkurt, 2010: 68; Keyifli; 2010: 195, 51, 109, 110; ErbaĢ, 2012: 14; Zengin, 2013b: 16; http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/59/562.pdf, EriĢim Tarihi: 18.01.2013; ayrıca medreselerin düzenlenmesi ile ilgili bilgi için Jachke; 1972: 72-79; ve Kur‟an kursları ve tarihsel süreçleri ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Öcal, 1994: 25-36; Ayhan, 2002: 101-103; Genç, 2007a: 52) Cumhuriyet döneminde Kur‟an öğretiminin yaygın ve kesintisiz olarak verildiği yerlerin baĢında, yönetim ve denetimi DĠB‟e bağlı olan bu kurslar gelmektedir. (Buyrukçu, 2010: 215) 1924 yılından itibaren Kur‟an öğretimi bu kurs merkezlerinde devam ettirilmiĢtir. Kur‟an Kurslarının olmadığı yerleĢim merkezlerinde ise camilerde, eski medrese binalarında veya özel evlerde verilmeye devam etmiĢtir.) 1932 yılında 9 kurs binasında, 9 öğretmen ve 232 öğrencisi ile Kur‟an öğretiminin yapıldığı Kur‟an Kurslarının sayısı her geçen yıl artıĢ göstermiĢ, ancak tek parti döneminde bu artıĢ fazla görülerek 1941-1942 yılında 65‟e ulaĢan kurs sayısı, 1943-1944 yılında 38‟e düĢürülmüĢtür. Çok partili sisteme geçilmesiyle birlikte halkın arzu ve istekleri doğrultusunda belirlenen politikalar sonucunda, Kur‟an Kurslarının sayısı yeniden büyük bir hızla artmaya baĢlamıĢ, 1949-1950 yıllarında 127‟ye ulaĢmıĢtır. 1950‟den sonra da kurs sayısı hızla yükselmiĢltir (Jachke; 1972: 75, 76; Parmaksızoğlu, 1966: 25; Bolay, Türköne, 1995: 123, 124; Baltacı, 2000: 16; Çağrıcı, 2002: 424; BaĢkurt, 2007: 24, 26, 124; Önder,

laiklik ilkesi doğrultusunda bütün siyasi görüĢ ve düĢüncelerin dıĢında kalmak ve milletçe dayanıĢma ve bütünleĢmeyi amaç edinerek, özel kanununda gösterilen görevleri yerine getirir.” demektedir. (Kaymakcan, 2003: 54)

* Günümüzde DĠB dinle ilgili alakalı çok farklı alanlarda hizmet yürüten bir kuruluĢtur. Bu hizmetlerin en önemli ayağını, Diyanetin halkı din konusunda aydınlatma görevi doğrultusunda kurulan Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü birimleri oluĢturur. Kur‟an kursları Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü‟ne bağlı olarak hizmet vermektedir. Bayan kurs çalıĢanların görev yaptığı Kur‟an kursları önceleri DĠB‟e bağlı Din Eğitimi Dairesince idare edilmekte idi. 2011 yılında gerçekleĢtirilen yeni yapılanmada bu dairenin adı Eğitim Hizmetleri Müdürlüğüne bağlı olarak Yaygın Din eğitimi Dairesi olarak değiĢtirilmiĢtir. Yaygın Din Eğitimi Dairesi, Kur‟an kurslarının ve eğitim merkezlerinin açılıĢ, eğitim, öğretim, denetim ve yönetimiyle ilgili iĢleri yürütür Din eğitimi (Kur‟an kursları), Hizmet içi Eğitim ve Program geliĢtirme Ģube müdürlüklerinden oluĢmaktadır. (Arslan, 2013a: 38)

2007: 5; BaĢkurt, 2010: 68; Keyifli; 2010: 195; Bahçekapılı, 2012: 79; Zengin, 2013b: 16)

Bununla birlikte 1924 yılında 29 Ġmam-Hatip mektebiyle uygulamaya konulan yeni sistemde, okulların sayısı 1925‟de 26‟ya 1926‟da 20‟ye, 1928-1930 yılları arasında ise 2‟ye düĢmüĢ, 1930‟da ise tamamen kapatılmıĢtır. 1923-1924 öğretim yılı baĢında 29 Ġmam-Hatip okulunda 2258/2268 öğrenci kayıtlı bulunuyorken, ders yılı sonunda bu okullardaki öğrenci sayısı 1822‟ye düĢmüĢ, 1924-1925 öğretim yılında bu sayı 1442‟ye, 1925-1926‟da 1009‟a, 1926-1927‟da ise öğrenci sayısı 278‟e inmiĢtir.63

Aynı durumu Dar‟ul-Funun‟da açılan Ġlahiyat Fakültesinde de görmek mümkündür. Bu fakültede öğrenci sayıları 285, 205, 201 gibi gittikçe ufalan rakamlar gösterirken, aynı yıllarda öğrenci sayıları Fen Fakültesinde 137, 633, 466, 918, Hukuk fakültesinde 428, 509, 469, 482, Tıp Fakültesinde 300, 412, 325, 335 gibi daimi bir artıĢ göstermektedir. Bu ilgisizlik Türkiye‟de din eğitiminin resmi alanda kendiliğinden sönmesine neden olmuĢtur. (Parmaksızoğlu, 1966: 25; Zengin, 2010: 16, 17; BaĢkurt, 2010: 68; Aydın, 2008: 51; Bilgin, 1980: 59,60, 61; Ertan ve Küçük, 1976: 24-26; Dinçer, 1998: 30-32, 57-68; Öcal, 1994: 32-34; Öcal, 2011: 49-54; Türkiye‟de ĠHL‟lerin tarihsel süreciyle ve sayısal geliĢmeler ile ilgili geniĢ bilgi için bkz. Ertan ve Küçük, 1976: 24-42; Öcal, 1994: 32-34, 59-69; Bolay, Türköne, 1995: 34-45, 131-168; BaĢaran, 2007: 180-183) Ayrıca bu dönemde Kur‟an Kursları için 19. 07. 1943‟de Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı tarafından bir talimat çıkarılarak (Kur‟an Öğretici Kursu Hakkında Özel Talimat) öğretim esasları da belirlenmiĢtir. 1950‟den sonra sayıları hızla artan Kur‟an Kursları; 1965‟te çıkarılan 633 sayılı Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı KuruluĢ ve Görevleri Hakkındaki Kanunla BaĢkanlık bünyesinde hukiki statüye kavuĢturulmuĢtur. 633 sayılı kanuna 1982 sayılı kanunla getirilen değiĢiklikle Kur‟an Kurslarının yönetim, eğitim ve öğretim iĢlerini Milli Eğitim Bakanlığı ile iĢbirliği

63

Okullardaki din dersleri ile ilgili geliĢmeler için bkz. BaĢkurt, 2010: 68 (1924: Din dersleri lise programlarından çıkarıldı. 1926: Kur‟an-ı Kerim ve din dersleri, ilkokulların 2, 3, 4 ve 5. sınıflardan kaldırıldı. 1927: Din dersleri, ortaokulların bir ve ikinci sınıflarından kaldırıldı. 1930: Velilerin talebi üzerine okutulan din dersleri, ilkokulların 5. sınıflardan kaldırıldı. 1939: Din dersleri köy ilkokullarından tamamen kaldırıldı.)

yaparak yürütme görevi yine DĠB‟e verilmiĢtir. 17 Ekim 1971 tarihli Kur‟an Kursları Yönetmeliği ile bu kursların açılıĢı, yönetimi, kontrolü ve çalıĢma usulleri belirlenmiĢtir. (Bolay, Türköne, 1995: 124; Öcal, 1994: 161; Baltacı, 2000: 17; Buyrukçu, 2001: 45; Kaymakcan, 2003: 54; Bahçekapılı, 2012: 79; Zengin, 2013b: 18, 19)