2. YAZ KUR’AN KURSLARI
1.5. Din Eğitimi ve Dini Hayat
1330‟lu yıllarda Balıkesir‟i (Karesi) ziyaret eden Ġbn-i Battuta (1304-1369) burada bir caminin inĢaatının devam ettğini henüz içinde ibadet edilen bir cami (mescit) bulunmadığını, Müslümanların Cuma namazlarını ağaçların altında (gölgelikte) eda etmekte olduklarını ifade etmekte ve Ģehre varınca Ahi Sinan Zaviyesinde konakladığını anlatmaktadır. (Ġbn-i Battuta, t.y.: 223)
Genel Ġslam coğrafyasında olduğu gibi Fatih dönemine kadar Balıkesir‟de medrese olmadığı için eğitim-öğretim ev, cami, meccit, tekke, dergah, zaviye ve hankahlarda yapılıyordu. (Kazıcı, 1983: 13, 14) Fatih döneminden sonra medreseler yaygınlaĢınca eğitim ve öğretim daha çok medreselerde yapılmaya baĢladı. Çünkü Osmanlılar, âlimleri/ilim adamlarını korumuĢ ve eğitime çok önem vermiĢlerdir. (Çelebi, 1976: 77) 19. yy. ortalarına kadar bu eğitim-öğretim faaliyetleri artarak devam etmiĢtir. Karesi Salnamelerine göre 1840-1845 yıllarında Balıkesir‟de 25 medrese ve 13 müderrrisin adı geçmektedir.
Osmanlılarda Fatih döneminden itibaren eğitim-öğretimin ilk basamağını sıbyan mektepleri diğer adı ile mahalle mektepleri oluĢturmaktadır. Bu okullar 1862
149 Ziraat Mühendisi/BaĢ Pehlivan 150
yılında maarifte yapılan düzenleme ile ibtidai mekteplere (ilk beĢ sınıf) dönüĢtürülmüĢ sıbyan mektepleri cami bitiĢiğindeki odalarda devam etmiĢtir. Bu okullarda bir müslümanın bilmesi gerekli olan (Zarurat-i Diniyye) bilgiler öğretiliyordu. Yeni usulle eğitim yapan ibtidailerin yanında eski usulle eğitim yapan sıbyan mektepleri uzun yıllar faaliyetlerini sürdürmüĢtür. (AkkuĢ, 2001: 158, 159)
1907yılı Salnamesine göre kazalarıyla birlikte Karesi Sancağında 595 Sıbyan- Ġbtidai Mektep ve 25476 öğrenci olduğu ifade edilir. Bugünkü ortaokul seviyesindeki RüĢdiye Mektebi 1864 yulında açılmıĢ, günümüzde liselerin karĢılığı olan Ġdadi Mektep ise Kareside ilk defa 1886 yılında Mekteb-i Mülki Ġdadi adıyla açılmıĢtır. 1895 yılında kendi binasına taĢınmıĢ, öğrenci sayısı artmıĢ adı da Karesi Ġdadisi olarak değiĢmiĢtir. Balkan savaĢlarından sonra Karesi Ġdadi Sultanisi adıyla eğitim- öğretime devam eden okul 12. Sınıfa yükseltilmiĢtir. 1921‟den itibaren bugunkü adıyla eğitim-öğretime devam etmektedir. (Mutaf, 2003: 55-57) 2011-2012 eğitim- öğretim yılında ise Balıkesir merkez ilkokullarında 16.069, ortaokullarında 18.795, liselerde 21.366 olmak üzere toplam 56.230 öğrenci eğitim-öğretim görmüĢtür. (Balıkesir Ġl MEM 2001-2012 Ġstatisikleri, 18.01.2013; ayrıca bkz. Tablo: 13)
Balıkesir Üniversitesinin tarihi ise 1910 yılında kurulan Karesi Muallim mektebine kadar uzanır. Okul, bugün Necatibey Eğitim Fakültesi olarak faaliyet gösteren binaya 1932 yılında taĢınmıĢ, eğitim-öğretime Necati Eğitim Enstitüsü (2-3 yıllık), Necatibey Yüksek öğretmen Okulu (4 yıllık) adı ile devam etmiĢtir. 1982 yılında Balıkesir‟deki diğer yüksek okullarla beraber Uludağ Üniversitesine bağlanmıĢ 1992 yılında kurulan Balıkesir Üniversitesinin de alt yapısını oluĢturmuĢtur. 2013-2014 eğitim-öğretim yılı itibariyle 38381 öğrenci ve 1015 akademik personeli mevcuttur.151 Üniversitede 11 fakülte, 5 enstitü, 6 yüksek okul, 16 meslek yüksek okulu, 13 araĢtırma merkezi, 1 merkezi araĢtırma laboratuarı ve 40 bine yakın kaynak esere sahip bir kütüphanesiyle eğitim-öğretime devam etmektedir. Ayrıca Üniversite bünyesinde kurulan Ġlahiyat Fakültesi152
, 9 öğretim üyesi ve 40
151
Balıkesir Üniveristesi 2013-2014 Ġstatistikleri, (27.12.2013) 152
Balıkesir Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi, 23 Haziran 2012 tarihli ve 28332 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 14/05/2012 tarihli ve 2012/3209 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuĢtur. Henüz
öğrencisi153
ile 2013-2014 eğitim-öğretim yılında tedrisata baĢlamıĢtır. (Balıkesir Üniversitesi, 20 Yıl Bülteni (1992-2012): 17; Balıkesir Üniversitesi 2011-2012‟de GerçekleĢenFaaliyetler;3;www.balikesir.edu.tr/balikesir.edu.tr/bau/fakulte/ilahiyat_f akultesi, (EriĢim Tarihi: 03.01.2014); Ayrıca Balıkesir Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi ile ilgili sayısal bilgiler için bkz. Tablo: 13)
Ülkemizde din eğitimi-öğretimi örgün ve yaygın olmak üzere iki Ģekilde devam etmektedir. Örgün din eğitimde ilkokullar 4. sınıfta, ortaokullar ve ortaöğretim kurumlarında DKAB ile seçmeli derslerle154
(Kur‟an-ı Kerim, Hz. Muhammed‟in Hayatı, Temel Dini Bilgiler) (Seçmeli derslerle ilgili sayısal bilgiler için bkz. Tablo: 12) ayrıca ĠHL ve ortaokullarında, açıköğretim fakültelerine bağlı ĠMYO, ĠLĠTAM ve ilahiyat fakültelerinde yapılır. Balıkesir‟deki örgün din eğitiminde de imam-hatip ortaokulu, lisesi (ĠHO-ĠHL)155
ve Balıkesir Üniversitesi
kendine ait binası olmayan fakülte geçici olarak Necatibey Eğitim Fakültesi bahçesindeki rektörlük eski binasında hizmet vermektedir. 2012 yılında kurulmasına rağmen kısa sürede idari ve akademik yapılanmasını önemli ölçüde tamamlayan Balıkesir Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi, 1 Profesör, 7 yardımcı doçent, 1 yabancı öğretim görevlisi, ÖYP kapsamında 6 araĢtırma görevlisi ve 40 öğrencisi ile 2013-2014 eğitim-öğretim yılına baĢlamıĢtır. Bunun yanı sıra akademik yayın faaliyetleri çerçevesinde Fakülte, 2014 Bahar döneminde yayın hayatına girecek olan “Balıkesir Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi” ile akademik camiayla buluĢmayı planlamaktadır.; http://www.balikesir.edu.tr/bau/fakulte/ilahiyat_fakultesi/icerik/tarihce;http://www.balikesir.edu.tr/bal ikesir.edu.tr/bau/fakulte/ilahiyat_fakultesi, (EriĢim Tarihi: 03.01.2014)
153
Bu öğrenci sayısı daha sonra 43‟e çıkmıĢtır.
154 TBMM Milli Eğitim, Gençlik, Kültür ve Spor Komisyonunca zorunlu eğitim, kademelendirerek 12
yıla çıkartılmıĢ, kesintisiz eğitime son verilerek öğretim 4+4+4 Ģeklinde yapılandırmıĢ ve sistemde Kur‟an-ı Kerim, Hz. Muhammed‟in Hayatı, Temel Dini Bilgiler seçmeli ders uygulaması baĢlatılmıĢtır. (Aydın, 2013b: 51)
155 Balıkesir Yıldırım Cami Kur‟an-ı Kerim Öğretimini Koruma ve YaĢatma Derneği 13.05.1955 tarih
ve 4 nolu kararıyla Balıkesir il merkezinde bir Ġmam-hatip okulu yapılmasına karar vermiĢ ve 1958 yılında inĢaatın birinci bölümü tamamlanan binada 09.01.1959 tarihinde 6 öğretmen ve idaresi, 86 öğrenci ile eğitim-öğretime baĢlamıĢtır. 11616 m2
alanı kaplıyan okulun iki bloktan oluĢan 49 dersliği, 150 öğrenci kapasiteli devlet parasız yatılı öğrenciler için bir pansiyonu/yemekhanesi, kütüphanesi, laboratuarları ve 1984 yılında yapılan tatbikat camisi vardır. 2013-2014 eğitim-öğretim yılı itibariyle 21‟i meslek dersleri olmak üzere 62 erkek 23‟ü bayan toplam 85 öğretmen, 204 ortaokul öğrencisi olmak üzere 640 erkek, 598 kız, 1238 devamlı, 298 yüzyüze eğitim göre açık öğretim olmak üzere toplam 1536 öğrenci ile tedrisata devam etmektedir. (Balıkesir ĠHO ve AĠHL 2013-2014 eğitim- öğretim yılı istatistikleri; Mehmet Çam ile kiĢisel iletiĢim, 09 Ekim 2013; ayrıca bkz. tablo: 13) Balıkesir‟deki diğer Ġmam-hatip ortaokullarından, Merkez Karesi Ġmam-Hatip Ortaokulunda 2 idareci, 18 öğretmen, 183 öğrenci, Merkez Gazi Ġmam-Hatip Ortaokulunda ise 2 idareci, 18 öğretmen ve 248 öğrenci mevcuttur. (M. Emin Bodur ve Ersin Güçlü ile kiĢisel iletiĢim, 10.10.2013; Balıkesir ĠHL kuruluĢundan günümüze kadar birçok güzide insan yetiĢtirmiĢtir ve yetiĢtirmeye devam etmektedir. Bunlardan birkaç ismi Ģöyle sıralayabiliriz: Prof. Dr. Nevzat ÂĢık, Prof. Dr. Erol Ayyıldız, Prof. Hamdi Döndüren, Prof. Dr. Mehmet Bayyiğit, Prof. Dr. Nesimi Yazıcı, Prof. Dr. Saffet Köse, Prof.
Ġlahiyat Fakülütesi 156
önemli bir yere sahiptir. (Balıkesir‟deki ilkokul-ortaokul-lise öğrenci sayıları ile ilgili sayısal bilgiler için bkz. Tablo: 11)
Yaygın din eğitim ve öğretimi ise DĠB‟e bağlı Kur‟an kursları, yaz Kur‟an kursları, akĢam Kur‟an kursları ve HEM bünyesinde yapılmaktadır. 2013 yılı itibariyle Balıkesir il merkezinde Kur‟an kurlarında157
82 Kur‟an kursu, 100 öğretici, 1558 öğrenci, yaz Kur‟an kurslarında da 442 kurs, 479 görevli öğretici ve 9046 öğrenci mevcuttur. Ayrıca Balıkesir‟de 2013 yılında camilerde Kur‟an öğretimi programı adı altında il merkezinde 49 kurs açılmıĢ ve bu kurslara 659 erkek ve 143 kadın toplam 802 öğrenci katılmıĢtır. Ayrıca il genelinde de 209 kursa 2969 erkek, 514 kadın toplam 3483 öğrenci iĢtirak etmiĢtir. (Balıkesir Ġl Müftülüğü 2013 yılı Kur‟an/Yaz Kur‟an Kursu/Camilerdeki Kur‟an öğretimi Ġstatistikleri,
Dr. Mehmet Eren, Yrd. Doç. Dr. Lütfü Cengiz, Hafız Âdem Kemaneci (Güzel Kur‟an-ı Kerim okuma Türkiye birincisi)
156
Balıkesir Ġlahiyat Fakültesinin etkilnlikleri Ģöyle sıralanabilir: 1. Balıkesir MEM ile birlikte “Yeni Eğitim Sistemi ve Din-Ahlak-Değerler Öğretiminde Yöntem” Semineri 2. 739. Vuslat Yıldönümünde
Mevlana Paneli 3. Türk Tasavvuf Müziği Konseri
(http://www.balikesir.edu.tr/bau/fakulte/ilahiyat_fakultesi/birim_ozel_menu_icerik_alt/36, (EriĢim Tarihi: 03.01.2014)
157 Ülke genelinde olduğundaki gibi Balıkesir‟de de 1940‟lı yıllara kadar sağlıklı din eğitimi
yapılamıyordu. Halk bunun eksikliğini yaĢıyordu. Balıkesir eĢrafından bir grup Ġstanbul‟da Gönenli Mehmet (Öğütçü) Efendi‟den Balıkesir‟e hem imamlık yapacak hem de Kur‟an-ı Kerim öğretecek yetkin bir kiĢi göndermesini istediler. Gönenli Mehmet Efendi de hemĢehrisi ve talebesi aynı zamanda hocasının oğlu hafız Mehmet Karatoprakrak‟ı Ocak 1948‟de Balıkesir‟e gönderdi. Karatoprak hocaefendi, Merkez YeĢilli Camiinde imam-hatip olarak görevlendirildi. Cami bitiĢiğindeki odalarda Kur‟an-ı Kerim eğitim-öğretimi yapmaya baĢladı. Bu eğitim-öğretim YeĢilli Camii yetersiz gelince, önce Karaoğlan Camiine sonrada 22.07.1952 yılında onarımı biten Yıldırım Cami Külliyesinde devam etti. Hocaefendi, kursun hem öğreticisiydi hem de öğrencilerin iaĢe/ibate, temizlik gibi bütün iĢleriyle ilgilenirdi. 17.07.1973 tarihinde emekli oluncaya kadar binlerce öğrenciye Kur‟an-ı Kerim öğretmiĢ, beĢ yüzün üzerinde hafız öğrenci yetiĢtirmiĢtir. 1972 yılında kurs kayıtları DĠB‟e gönderildiği için kesin rakamlar verilememektedir. Ġyi bir hatip olan ve çok güzel Kur‟an-ı Kerim okuyan hocaefendi entellektüel bir birikime sahiptir. Ġmam-hatip okulunun açıldığı sene ilkokul diploması olmamasına rağmen valilik görevlendirilmesiyle imam-hatip okulunda Kur‟an-ı Kerim derslerine girmiĢtir. Karatoprak Hocaefendi 28.07.2008 tarihinde vefat edinceye kadar Kur‟an kursları ve ĠHL ile diyalogunu devam ettirmiĢ, bunun yanında çeĢitli vakıf ve derneklerde gönüllü olarak hayır iĢleriyle meĢgul olmuĢtur. (Örnek: Balsu Derneği ve Balıkesir Diyanet Vakfı ġubesi) Tüm bu özellikleriyle Hafız Mehmet Karaptoprak hocaefendinin Balıkesir‟de din eğitim ve öğretim faaliyetlerinin temel taĢı olduğu söylenebilir. (Çaksu, 2008: 12, 15, 17, 47, 51) Karatoprak Hocaefendi‟nin 1948 yılında baĢladığı 1952 yılında Yıldırım Camii Kur‟an Kursu olarak isimlendirilen Kur‟an kursu, günümüzde Balıkesir il müftülüğünün yeni binasında hizmete devam etmektedir. Bu arada 1965‟li yıllarda Kur‟an kursu öğreticisi olarak görev yapan Abdullah Aldır (Hafız Mustafa Çatal ile kiĢisel iletiĢim, 11 Ekim 2013) ile 1990‟lı yıllarda görev yapan hafız Mustafa Temel‟i diyanet teĢkilatına çok güzide hafızlar yetiĢtirdiği için saygıyla anmak bir borçtur. (Hafız Âdem Kemaneci ile kiĢisel iletiĢim, 03.Ocak 2014)
(30.12.2013/03.01.2014; Ayrıca bkz Tablo: 8-10; 2008-2012 yılları arası istatistiki bilgiler için bkz. Tablo: 6, 7; Ek 1.13, 1.14, 1.15)
Diğer yandan günümüzde Balıkesir‟deki yaygın din eğitimi üzerine yapılmıĢ müstakil çalıĢmalar oldukça yetersizdir. Konu hakkında en kapsamlı veri kaynağının bu çalıĢmanın amprik bulguları olduğu söylenebilir. Ayırca bu bölümde Balıkesir‟deki dini hayata dair bazı önemli bulgulara da yer verilmiĢtir. Burada, Balıkesir‟e ait yaygın din eğitimi/yaz Kur‟an kursları bulgularının Türkiye‟deki bazı yerleĢim birimlerinin verileri ile karĢılaĢtırılması, bu ilin yaygın din eğitimi/yaz Kur‟an kursları profilinin ortaya çıkması açısından yararlı olacaktır.
Balıkesir’deki Eğitim ve Din Eğitimi ile İlgili Sayısal Bilgiler/İstatistikler
Tablo 6: Balıkesir Merkez ve Merkez Köylerindeki Yaz Kur‟an Kurslarına Ait Öğretici-Öğrenci Sayısal Bilgileri (2008-2012)
Yıl Öğretici Sayısı Öğrenci Sayısı
2008 85 4712
2009 332 7435
2010 301 5391
2011 371 4716
2012 381 9032
Kaynak: Balıkesir Ġl Müftülüğü, 2008-2012 Ġstatistikleri (14.01.2013)
Tablo 7: Balıkesir Ġl Genelindeki Yaz Kur‟an Kurlarına Ait Öğretici-Öğrenci Sayısal Bilgileri (2008-2012)158
Yıl Öğretici Sayısı Öğrenci Sayısı
2008 1468 31330
2009 1451 31657
2010 2021 19660
2011 1480 20394
2012 1403 33968
Kaynak: Balıkesir Ġl Müftülüğü, 2008-2012 Ġstatistikleri (10.01.2013); Yaz Kur‟an Kursları Raporu (2012), 2012: 14, 15, 18.
158 Yaz Kur‟an kurslarının Türkiye geneli ve illere ait istatistikî bilgilerinde ortaya çıkan/çıkabilecek
farklılılkların yaz Kur‟an kurslarına devam eden öğrencilerin sayılarının kurs dönemlerine göre farklılık arz etmesinden kaynaklandığı söylenebilir.
Tablo 8: Balıkesir‟deki Yaz Kur‟an Kurslarına Ait Kurs-Öğretici-Öğrenci Sayısal Bilgileri (2013)
Kurs Yeri Kurs Sayısı Öğretici Sayısı Öğrenci Sayısı
Ġl Merkezi 442 479 9046
Ġlçeler 1547 2151 28066
Ġl Geneli 1989 2630 37112
Kaynak: Balıkesir Ġl Müftülüğü, 2013 Yaz Kur‟an Kursu Ġstatistikleri (27.12.2013)
Tablo 9: Balıkesir‟deki Kur‟an Kurslarına Ait Kurs-Öğretici-Öğrenci Sayısal Bilgileri (2013)
Kurs Yeri Kurs Sayısı Öğretici Sayısı Öğrenci Sayısı
Ġl Merkezi 82 100 1558
Ġlçeler 372 423 13560
Ġl Geneli 454 523 15118
Kaynak: Balıkesir Ġl Müftülüğü, 2013 Kur‟an Kursu Ġstatistikleri (27.12.2013)
Tablo 10: Balıkesir‟deki Camilerde Kur‟an Öğretim Kursuna Ait Kurs-Öğrenci Sayısal Bilgileri (2013) Kurs Yeri Açılan Kurs Sayısı Öğrenci Sayıları
Erkek Kadın Toplam
Ġl Merkezi 49 659 143 802
Ġl Geneli 209 2969 514 3483
Tablo 11: Ġlkokul-Ortaokul-Lise Öğrenci Sayısal Bilgileri (2010-2012)
Dönem
Ġlkokul Ortaokul Lise
2010 2011 2011 2012 2010 2011 2011 2012 2010 2011 2011 2012 Balıkesir Ġl Merkezi 16.436 16.069 19.197 18.795 20.329 21.366 Balıkesir Ġl Geneli 57.088 55.438 71.027 63.725 64.590 55.217 Türkiye Geneli 5.217.154 5.089.523 5.745.405 5.260.930 4.748.610 3.816.018
Kaynak: Balıkesir Ġl MEM 2001-2012 Ġstatisikleri (18.01.2013)
Tablo 12: Balıkesir Ġli Ortaokul Öğrencilerinin Seçmeli Ders Sayısal Bilgileri (2013-2014)
Seçmeli Ders Adı
5. Sınıflar 6. Sınıflar Seçen Öğrenci Sayısı Yüzde (%) Seçen Öğrenci Sayısı Yüzde (%) Hz. Muhammed‟in Hayatı 1.500 % 5.52 1.002 % 4,31 Kur‟an-ı Kerim 2.800 % 10,30 2.234 % 9,61 Temel Dini Bilgiler 861 % 3,17 750 % 3,22
Kaynak: Balıkesir Ġl MEM 2012-2013 Ġstatistikleri (27.12.2013)
Tablo: 13: Balıkesir Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi ve Öğrencilerinin Sayısal Bilgileri (2013)
Akademik Personel Öğrenci
AraĢ. Gör. Öğr. Üyesi Toplam Kız Erkek Toplam
6 9 15 34 9 43
Tablo 14: Balıkesir Ġl Müftülüğü ve Gençlik Hizmetleri Spor Ġl Müdürlüğü ĠĢbirliği ile Yaz Kur‟an Kursu Öğrencileri Ġçin Düzenlenen Sportif Faaliyetlerin/Kursların Sayısal Bilgileri
Faaliyet/Kurs
Adı Öğrenci Sayısı Yıl Faaliyet/Kurs Adı Öğrenci Sayısı Yıl
Basketbol 63 2012 Basketbol 77 2013
Futbol 150 2012 Futbol 171 2013
GüreĢ 48 2012 GüreĢ 4 2013
Judo 27 2012 Judo 40 2013
Masa Tenisi 18 2012 Masa Tenisi 50 2013
Voleybol 52 2012 Voleybol 37 2013 ___ ___ ___ Fitnes 25 2013 ___ ___ ___ Yüzme 73 2013 ___ ___ ___ Boks 3 2013 ___ ___ ___ Tekwando 61 2013 ___ ___ ___ Karete 57 2013 ___ ___ ___ Atletizm 20 2013 ___ ___ ___ Badminton 67 2013 Toplam: 358 Toplam: 685
Kaynak: Balıkesir Gençlik Hizmetleri ve Spor Ġl Müdürlüğü 2012-2013 Ġstatistikleri; Adem Özalp159
ve Bilal Gölen160 ile kiĢisel iletiĢim: 31.01.2014.
159 Balıkesir Gençlik Hizmetleri ve Spor Ġl Müdürlüğü Spor ġube Müdürü. 160
Tablo 15: Balıkesir Merkez ĠHO ve AĠHL Öğrenci Sayısal Bilgileri (2013-2014)
Öğrenci Sayısı
Sınıflar Kız Erkek Toplam
5. Sınıf 46 46 92 6. Sınıf 60 52 112 9. Sınıf 188 217 405 10. Sınıf 131 104 235 11. Sınıf 86 119 205 12. Sınıf 94 93 187 Toplam 598 640 1238
Kaynak: ĠHO ve AĠHL 2013-2014 Eğitim-Öğretim Yılı Ġstatistikleri; Mehmet Çam161 ile kiĢisel iletiĢim
(09.10. 2013)
2. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ