HZ EBÛ BEKİR DÖNEMİ FETİHLERİ
B) Hz Ebû Bekir Dönemi Suriye Fetihler
Hz. Ebû Bekir, Sâsânî hâkimiyetinde bulunan Irak topraklarında fetih- lerin devam ettiği sırada Suriye bölgesine de ordu göndermeyi düşündü. Bunun için Mekke, Tâif, Yemen, Necid ve Hicazʼdaki bütün Araplara mek- tuplar yazdı ve onları Bizansʼla yapılacak olan savaşa teşvik etti. Hz. Ebû Bekirʼin davetine icabet eden kimseler Medineʼye geldiler. Daha sonra Hz. Ebû Bekir, ʿAmr b. ʿÂsʼı Eyle yolunu takip ederek Filistinʼe, Yezîd b. Ebû Süfyânʼı Dımaşkʼa, Ebû ʿUbeydeʼyi Humusʼa ve Şürahbîl b. Haseneʼyi de Ürdünʼe gönderdi.27 Yezîd b. Ebû Süfyân, Bizans topraklarına ulaştığında
Ölüdenizʼin kuzeyinde ʿAkabe körfezinin güneyindeki ʿArabe vadisinde düşman askerlerinin toplandığından haberdar oldu. Bunun üzerine Ebû Ümâme el-Bâhilî komutasında bir orduyu onların üzerine sevketti. Müca- dele sonunda bozguna uğrayan Bizans ordusu, Gazze yakınlarındaki Dâsinʼe çekilmek zorunda kaldı. Gelişmelerden haberdar olan Bizans İmpa- ratoru Herakleios, Humusʼa geldi ve askerlerini savaşa hazırladı. Onun he- defi, Müslümanların hücumlarını durdurabilmek ve onları Bizans toprakla- rından çıkarmaktı. Nitekim kardeşi Theodoros kumandasındaki bir orduyu Filistinʼe, ʿAmr b. ʿÂsʼın üzerine sevketti. Bu ordunun gelişinden haberdar olan ʿAmr b. ʿÂs, Hz. Ebû Bekirʼe durumu bildirerek ondan yardım istedi. Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir, Irak topraklarında bulunan Hâlid b. Velîdʼe mektup yazdı ve ondan Suriyeʼye gitmesini istedi.28
Irak cephesinde savaşan Hâlid b. Velîd, halifenin emri üzerine Mü- sennâ b. Hâriseʼyi yerine vekil bıraktıktan sonra bölgeden ayrıldı.
26 Taberî, Târîh, 3: 376-377; İbnüʼl-Esîr, el-Kâmil, 2: 365-366.
27 İbnüʼl-Esîr, el-Kâmil, 2: 402-407; Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, el-Bidâye veʼn-nihâye, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî (Cîze: Dâru Hicr, 1417-1419/1997-1999), 7: 3.
28 Belâzürî, Fütûh, 156-159; Taberî, Târîh, 3: 387-393, 392-393, 405-406; Kelpetin, Hulefâ-yi
Râşidîn, 177-184; Mustafa Fayda, Hulefâ-yı Râşidîn Devri (Dört Halîfe Dönemi) (İstanbul: Kub- bealtı Neşriyat, 2014), 206; Kelpetin, Hulefâ-yi Râşidîn, 177-184.
İlk olarak Dûmetülcendelʼe giden Hâlid burada Hz. Peygamberʼin vefatından sonra zekât vermeyerek irtidad eden Ükeydir ile savaştı. Sa- vaşta Ükeydir öldürüldü ve Dûmetülcendel ikinci kez fethedildi. Bu sıra- da Hâlid b. Velîd, Hz. Ebû Bekirʼden Suriye bölgesindeki seferine devam etmesini emreden ikinci bir mektup daha aldı. Bunun üzerine hemen or- dusuyla birlikte harekete geçti ve Kelb kabilesinin suyu olan Kurâkırʼa geldi. Hâlid, Suriyeʼye giderken düşmanın fark etmeyeceği ve bilinmeyen
farklı bir rotayı kullanmak istedi. Nitekim seyahat süresince kendilerine yardımcı olması için Râfiʿ b. ʿUmeyreʼyi rehber olarak tuttu. Müslüman- lar, sıkıntılı geçmesi beklenen çöl yolculuğunu rehberin kılavuzluğunda beş günde tamamladılar ve Süvâʼya ulaştılar.29
Hâlid b. Velîd, Süvâʼdan ayrıldıktan sonra Gassânilerʼin kontrolünde olan Mercirâhitʼe yöneldi. Hâlid, Dımaşkʼın güneyinde yer alan bu nok- taya paskalya gününde baskın düzenledi ve kontrolü altına aldı. Ardın- dan güneye yönelerek Kanât-ı Busrâʼya geldi. Burada Ebû ʿUbeyde, Şü- rahbîl ve Yezîd ile buluştu. Hâlid kumandasındaki İslâm ordusu, kısa bir muhasaranın ardından Busrâʼyı ele geçirdi (13/634). Müslümanlar şehir halkıyla canları, malları ve çocuklarının emniyette olmasına karşılık cizye ödemek üzere anlaşma yaptılar.30
Ecnâdeyn Savaşı (13/634)
Busraʼnın ele geçirilmesinden sonra Hâlid b. Velîd kumandasındaki İslâm ordusu, kuzeye doğru ilerleyerek Kudüsʼün batısında Remle ile Halîl şehrinin kuzeybatısındaki Beytücibrîn arasında bulunan Ecnâdeynʼde31 ko-
nakladı. Bizanslılar, İmparator Herakleiosʼun kardeşi Theodoros komuta- sında yaklaşık 100.000 savaşçıdan oluşan kalabalık bir orduyla hazırlıklarını tamamladı. Hâlid b. Velîd de yaklaşık 30.000 kişiden meydana gelen ordu- sunu savaş düzenine geçirdi. Muʿâz b. Cebelʼi sağ kanada; Saʿîd b. ʿÂmirʼi sol kanada; Ebû ʿUbeydeʼyi merkez kuvvetlerin komutanlığına; Saʿîd b. Zeydʼi de süvari birliklerinin başına tayin etti.
Ayrıca saflar arasında dolaşarak askerlerini savaşa teşvik edip sabırlı davranmalarını ve tek bir noktada durmamaları gerektiğini hatırlattı. Ha- zırlıkların tamamlanmasından sonra da savaşa geçildi. Müslümanlar, za- man zaman zorluk yaşamalarına rağmen çok çetin ve kanlı bir mücadele- nin ardından kendilerinden silah ve teçhizat bakımından çok güçlü olan Bizans kuvvetlerine karşı üstünlük sağladılar (28 Cemâziyelevvel 13/30 Temmuz 634). Savaş sonucunda 3.000 kadar düşman askeri öldürüldü ve çok sayıda esir alındı. Düşman askerlerinin bir kısmı da savaş alanını terk edip Dımaşk ve Humus gibi Bizans şehirlerine sığındılar. Diğer yandan beklemediği bir yenilgiyle karşılaşan Bizans İmparatoru Herakleios ise
29 Belâzürî, Fütûh, 159-161; Fayda, Hulefâ-yı Râşidîn, 214-218.
30 Belâzürî, Fütûh, 159-163; Taberî, Târîh, 3: 415-417; Mustafa Fayda, Hulefâ-yı Râşidîn, 222-225. 31 Yeri tam olarak belli değildir. Filistinʼin güneybatı ovasında bir yerdir; Kudüsʼün 25 km batı
ya da güneybatısında; bugünkü Beyt Cimil köyünün güneyinde olabilir. bk. The history of al- Tabari (Ta’rikh al-rusul wa’l-muluk): The challenge to the empires, trc. Khalid Yahya Blankinship (Albany: State University of New York, 1993), 11: 126.
savaşın sonucunu öğrendiğinde Humusʼtan ayrılıp Antakyaʼya sığındı. Ecnâdeyn zaferi ile Suriye kapıları Müslümanlara açılmış oldu.32
32 Belâzürî, Fütûh, 162-165; Süleyman b. Mûsâ el-Kelâʿî, el-İktifâʾ fî megâzî Resûlillâh ve’s-
selâseti’l-hulefâʾ, nşr. Muhammed Kemâleddin İzzeddin Ali (Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1417/1997), 2: 203-204; Hakkı Dursun Yıldız, “Ecnâdeyn Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 1994), 10, 385; Fayda, Hulefâ-yı Râşidîn, 226-227; Mah- mut Kelpetin, Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi Tarihi: Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği (İstanbul: Siyer Ya- yınları, 2012),
KAYNAKLAR
Algül, Hüseyin. “Hz. Ebû Bekir Dönemi”. İlk Dönem İslâm Tarihi. Ed. Casim Avcı. 171. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013.
Avcı, Casim. “Kisrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 71. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ. Fütûhuʼl-büldân. Trc. Mustafa Fayda. 2. Baskı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’s-sahîh, 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
ed-Dakûkî, Hüseyin Ali. “Hîre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 122. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Dîneverî, Ebû Hanîfe. el-Ahbârüʼt-tıvâl. Nşr. Abdülmünʿim Âmir. Kahire: Dâru İh- yaiʼl-kütübiʼl-Arabiyye, 1960.
ed-Dûrî, Abdülazîz. “Enbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 171. Anka- ra: TDV Yayınları, 1995.
Fayda, Mustafa. “Fetih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 468-469. Anka- ra: TDV Yayınları, 1995.
---. Hulefâ-yı Râşidîn Devri (Dört Halîfe Dönemi), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. Nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 20 Cilt, Cîze: Dâru Hicr, 1417-1419/1997-1999.
İbn Saʿd, Ebû ʿAbdillâh Muhammed. et-Tabakâtuʼl-kübrâ. Nşr. Ali Muhammed Ömer. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
İbnüʼl-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fi’t-Târîh. Nşr. Halîl b. Meʾmûn Şîhâ. 9 Cilt. Beyrut: Dârüʼl-Maʿrife, 1422/2002.
Kelâʿî, Süleyman b. Mûsâ. el-İktifâʾ fî megâzî Resûlillâh ve’s-selâseti’l-hulefâʾ. Nşr. Mu- hammed Kemâleddin İzzeddin Ali. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1417/1997.
Kelpetin, Mahmut. “Hz. Ebû Bekir Döneminde Irak Fetihleri”. EKEV Akademi Dergisi
- Sosyal Bilimler -. 2010, 14/43 (Bahar 2010): 267-288.
---. Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi Tarihi: Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği. İstanbul: Siyer Ya- yınları, 2012.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. Nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1387/1967.
---. The History of al-Tabarī (Ta’rikh al-rusul wa’l mulūk). Ed. İhsan Abbas v.dğr. 39 Cilt. Albany: State University of New York, 1985-1998.
et-Tâlib, İmâdüddin Halîl. “Irak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 87. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Yıldız, Hakkı Dursun. “Ecnâdeyn Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 385. Ankara: TDV Yayınları, 1994.