Eşit davranma ilkesi, eşitlik ilkesinin iş hukuku alanında ortaya çıkan
şeklidir.59 Dar anlamda eşit davranma ilkesi, işverenin akla uygun (makul) ve haklı bir nedene dayanmadıkça, aynı durumdaki çalışanlara eşit işlem yapmasını ve keyfi olarak farklı davranmamasını ifade eder. Geniş anlamda eşit davranma ilkesi ise hem bireysel hem toplu düzeydeki iş ilişkilerinde işverenin, işçilerine eşit davranma yükümlülüğünü ifade eder.60
Eşitlik ilkesi bir hakkın; eşit davranma ilkesi ise daha ziyade bir yükümlülüğün varlığına işaret etmektedir. Eşitlik bir duruma, eşit davranma ise bir eyleme ilişkindir.61 Eşit davranma ilkesi işverenin yönetim hakkıyla bağlantılı olup, işverenin eşit davranma ilkesinden doğan borcu, işçilerine eşit davranma yükümlülüğü olarak ifade edilmektedir.62 İşverenin eşit davranma yükümlülüğünün hukuki dayanaklarını işverenin işçiyi gözetme borcu, iş hukukunun işçiyi koruyucu
56 Tanör, s. 79.
57 Ayfer Göze, Sosyal Devlet Sistemi, İstanbul, 1976, s. 136 naklen Ali Nazım Sözer, Türkiye’de
Sosyal Hukuk, Ankara, 1994, s. 7.
58 Demir, 1998, ss.300-311.
59 Tuncay, s.5, Hamdi Mollamahmutoğlu, İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005, s. 429; Şükran
Ertürk, Uluslararası Belgeler ve Avrupa Birliği Direktifleri Işığında Çalışma Hayatımızda Kadın Erkek Eşitliği, Belediye-İş Sendikası AB’ye Sosyal Uyum Dizisi, Mart 2008, s. 36.
60
Tuncay, s. 5-6.
61 Ertürk, 2002, s. 96.
62 Kübra Doğan Yenisey, “İş Kanununda Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı”, Çalışma ve Toplum,
niteliği, dürüstlük kuralı, adalet düşüncesi, ahlak, hakkaniyet ve anayasada yer alan eşitlik ilkesi oluşturmaktadır.63 Tuncay, Tunçomağ ve Centel, eşit davranma yükümlülüğü ile Anayasa tarafından güvence altına alınan sözleşme özgürlüğü ilkesinin çatışması durumunda, özellikle iş hukuku alanında, eşit davranma ilkesine sözleşme özgürlüğü ilkesine görece öncelik tanımanın daha doğru olduğu görüşündedirler.64
Mollamahmutoğlu’na göre, işverenin eşit davranma yükümlülüğü, işçileri arasında her durumda ayrım yapmama yükümlülüğü olarak anlaşılmamalıdır. Ayrım yapmama yükümlülüğü, şekli eşitlik ilkesinin eşit davranma yükümlülüğündeki görünümüdür. Bununla birlikte şekli eşitlik ilkesinin uygulanmasının eşitsizliğe yol açacağı bazı durumlarda işverenin işçileri arasında ayrım yapması gerekebilir; bu, eşit davranma yükümlülüğünün maddi eşitlikteki görünümünün bir sonucudur.65
İşverenin işçilerine farklı davranmasını gerektiren haklı nedenlerin varlığına rağmen farklı davranmaması, eşit davranma yükümlülüğünün ihlali anlamına gelir.66 Esasen, işverenin farklı durumda bulunan işçilere eşit davranması eşitsizlik yaratacaktır.67 O halde eşit davranma yükümlülüğü, işverenin işçilere her durumda eşit davranmak zorunda olması demek değildir. İşverenin eşit davranma yükümlülüğüyle, aynı nitelikteki veya aynı ya da benzer durumdaki işçiler arasında keyfi olarak farklı işlem yapması engellenmektedir.68
İşverenden eşit davranma yükümlülüğü çerçevesinde, aynı nitelik ve durumda olan, aynı kıdem ve statüye sahip olan işçiler arasında ayrım yapmaması beklenmektedir.69 O halde, işverenin aynı durumdaki işçilere gerek objektif, gerekse sübjektif niteliklerini göz önüne alarak işlem yapması, eşit davranma borcuna
63 Ertürk, 2002, s. 96-97-98.
64 Kenan Tunçomağ, Tankut Centel, İş Hukukunun Esasları, BETA Basım AŞ, İstanbul, 2003, s.
133; Tuncay, s. 144.
65 Mollamahmutoğlu, s. 429.
66 Sarper Süzek, İş Hukuku, 4. bası, BETA, İstanbul, 2008 (a),s.402.
67 Fevzi Demir, En Son Yargıtay Kararları Işığında İş Hukuku ve Uygulaması, Dokuz Eylül
Üniversitesi, İzmir, Ocak 2009 (b), s. 166.
68 Süzek, 2008 (a), s. 401; Mollamahmutoğlu, s. 429-430; Ertürk, 2002, s. 99.
69 Demir, 2009 (b), s. 166; Nizamettin Aktay, Kadir Arıcı, Tuncay Senyen/Kaplan, İş Hukuku,
aykırılık oluşturmamaktadır.70 İşverenin işçiler arasında yaş, kıdem, eğitim seviyesi, medeni hali gibi bazı objektif hususları temel alarak örneğin ikramiye ya da prim gibi ödemeleri yaparken bazı sınıflandırmalar yapması mümkündür. Bunun yanı sıra, işveren işçiler arasında çalışkanlık, beceriklilik, yetenek, liyakat, hastalık ve sakatlık gibi sübjektif hususları dikkate alarak da hareket edebilir.71 Bu sebeple işçiler arasında eşit davranma yükümlülüğü mutlak olarak uygulanmayacak ve işveren bu tür objektif ya da sübjektif esasları değerlendirerek, işçilere farklı işlemde bulunabilecektir.72
İşveren, eşit davranma yükümlülüğünü yerine getirirken, ölçülülük ilkesine uygun hareket etmek zorundadır. Bir başka ifadeyle işçileri arasında yapacağı ayrımın işverenin dayandığı haklı sebebi oluşturan amaçla orantılı olması gerekmektedir.73 Bunun yanı sıra eşit davranma ilkesinin uygulanabilmesi için, birbiriyle kıyaslanabilir bir işçi grubunun varlığı ve işçilerin aynı işyerine ait olması, işveren ile eşit davranılmasını isteyen işçi arasında bir hukuki ilişkinin bulunması koşullarının gerçekleşmiş olması gerekmektedir.74
İşverenin bir işçisine diğer işçilerinden farklı davranıp davranmadığının tespiti somut olayın özellikleri göz önüne alınmak suretiyle yapılmalıdır.75 İşverenin işçilerine karşı keyfi olarak ayrımcı bir davranışta bulunup bulunmadığı somut olayın özellikleri çerçevesinde değerlendirilecek; hukuk düzeninde açıkça sayılan ayrım sebeplerinin varlığı halinde, ayrımcı işlemde bulunamayacaktır. Mutlak ayrım yasağı anayasada, yasalarda ve uluslararası belgelerde düzenlenen, hukuk düzeninin sayma yoluyla açıkça tespit ettiği ve kesin olarak yasakladığı belirli nedenlere dayanarak,
70 Süzek, 2008 (a), s. 401.
71 Tuncay, s. 132; Demir, 2009 (b), s.166-167; Öner Eyrenci, Savaş Taşkent, Devrim Ulucan, Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık Hukuk Kitapları Serisi:15, İstanbul, Ekim 2006, s. 146.
72 Demir, 2009 (b), s.166-167.
73 Sarper Süzek, “İşverenin Eşit Davranma Borcu”, Mess Sicil, İş Hukuku Dergisi, Sayı 12, Aralık
2008 (b), s. 27.
74 Tunçomağ ve Centel, s. 134; Aktay, Arıcı, Senyen/Kaplan, s.158-159; Mollamahmutoğlu, s. 433-
434. Mollamahmutoğlu, belirtilenlere ek bir koşul daha saymaktadır. Yazar, işverenin eşit davranma yükümlülüğünün ancak hukuken kollektif nitelikteki davranışlarından doğacağını belirtmektedir. Yazara göre bir ya da birkaç işçinin, ancak kollektif nitelikteki uygulamaların dışında tutulması halinde işverenin eşit davranma yükümlülüğünün ihlalinden bahsedilebilir. Aksi halde, işverenin sadece bir işçiye yönelik davranışı eşit davranma yükümlülüğünün ihlali sayılmaz. Mollamahmutoğlu, 434 vd.
ayrım yapılmasının yasaklanmasını ifade eder.76 Mutlak ayrım yasağı çerçevesinde işverenin işçilere dil, ırk, renk, cinsiyet, etnik köken, siyasal düşünce, din, felsefi inanç vb. nedenlerle farklı işlemde bulunması yasaklanmıştır.77