Avrupa Sosyal Şartı ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı

Avrupa Sosyal Şartı235, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde eksik kalan ekonomik ve sosyal hakları düzenlemektedir.236 1996’da Avrupa Sosyal Şartı’nın dönemin koşullarının gerektirdiği gereksinimler doğrultusunda değiştirilmesiyle Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı,237 kabul edilmiştir. Yeni Şart ile Avrupa Sosyal Şartı’nda yer alan haklara ek bazı haklar tanınmıştır.

Ayrımcılık yasağı, Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı’nın beşinci bölümünde yer almaktadır. Bu çerçevede, Şart’ta yer alan haklardan yararlanmanın ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi ya da başka görüşler, ulusal ya da sosyal köken, sağlık, ulusal bir azınlığa mensup olma, doğum ya da başka statüler gibi nedenlere dayanan herhangi bir ayrımcılığa tabi olmaksızın sağlanacağı hüküm altına alınmıştır. (md.E)

Avrupa Sosyal Şartı’nın Birinci Bölümü’nde “tüm çalışanların adil çalışma koşullarına sahip olma hakkı”(bent 2); “tüm çalışanların, kendileri ve ailelerine yeterli bir yaşam düzeyi sağlamak için adil bir ücret alma hakkı” (bent 4); “çalışan kadınların analık durumunda ve öteki çalışan kadınların gerektiğinde, çalışırken özel

234 _{ECHR Case Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. The United Kingdom,app. 9214/80, 9473/81,}

9474/81, 28 May 1985; Schuler-Zgraggen v. Switzerland, app. 14518/89, 24 June 1993; Karlheinz

Scmidt v. Germany, app. 13580/88, 18 July 1994; Burghartz v. Switzerland, app. 16213/90, 22

February 1994; Van Raalte v. Netherlands,app.20060/92, 21 February 1997; Wessels-Bergervoet v. Netherlands, app.34462/97, 12 November 2002;McCrudden and Prechal, s. 26.

235 _{Avrupa Sosyal Şartı, Avrupa Konseyi tarafından 18.10.1961’de Torino’da imzalanmış ve}

26.02.1965’te yürürlüğe girmiştir. Türkiye , Sözleşme’yi 18.10.1961’de imzalamış ve 16.06.1989’da 3581 sayılı Kanunla onaylamıştır. R.G. 20215, 04.07.1989. Avrupa Sosyal Şartı Türkçe metni için erişim:http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhak/pdf01/391-410.pdf[16.12.2007] Avrupa Sosyal

Şartı İngilizce metni için Erişim: http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/ 035.htm16.12.2007]

236 _{Onaran-Yüksel, s. 60.}

237 _{Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı, Avrupa Konseyi tarafından 02.04.1996’da imzalanmış ve}

01.07.1999’da yürürlüğe girmiştir. T.C.Devleti, Sözleşme’yi 06.10.2004’te imzalamış ve 27.09.2006’da 5547 sayılı Kanunla onaylamıştır. R.G. 26308 , 03.10.2006. Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı Türkçe metni için erişim: http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2007/04/20070409- 1.htm[16.12.2007]; Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı İngilizce metni için Erişim: http://conventions.coe.int/treaty/en/Treaties/Html/163.htm[16.12.2007

korunma hakkı”(bent 8); “herkesin mesleki eğitim için uygun imkanlardan yararlanma hakkı” (bent 10); “toplumun temel birimi olarak ailenin, tam gelişmesini sağlamaya yönelik uygun sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakkı” (bent 16) ve “medeni hallerine ve aile ilişkilerine bakılmaksızın, analar ve çocukların uygun sosyal ve ekonomik korunma hakkı” (bent 17) düzenlenmiştir.

Çalışma hakkı, Avrupa Sosyal Şartı’nın ikinci bölümünde düzenlenmiştir. Taraf devletlerin, tam istihdamı gerçekleştirmek üzere olabildiğince yüksek ve istikrarlı bir istihdam düzeyine ulaşmayı ve bu düzeyi korumayı başta gelen amaç ve sorumluluklarından saymayı taahhüt ettikleri belirtilmiştir. (md.1/1) Bu çerçevede kadın ve erkeklere fırsat eşitliği sağlanması, Şart’a taraf devletlerde tam ve istikrarlı bir istihdam düzeyi sağlanması açısından önemlidir.238

Avrupa Sosyal Şartı’nda, Şart’a taraf devletlerin adil bir ücret hakkına etkin bir geçerlilik kazandırmak amacıyla çalışan erkeklerle kadınlara “adil bir ücret” başlığı altında eşit ücret hakkını tanımayı taahhüt ettikleri yer almaktadır. (md.4/3) Bu suretle kadın ve erkek çalışanlar için ücrette cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılması açık bir şekilde yasaklanmıştır.

Taraf Devletler, Avrupa Sosyal Şartı’nda çalışan kadınların korunma hakkının etkin bir biçimde sağlanması taahhüdü altına girmişlerdir. Bu çerçevede kadınlara doğumdan önce ve sonra, ücretli izin veya yeterli sosyal güvenlik yardımı veya kamu kaynaklarından yararlandırma yoluyla toplam asgari 12 haftalık izin sağlanması gerekliliği düzenlenmiştir. (md.8/1) Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal

Şart’ında ise kadın çalışanlar için belirlenen doğum öncesi ve sonrası toplam asgari 12 haftalık iznin, asgari 14 haftaya çıkartılması öngörülmüştür. (md.8/1)

Avrupa Sosyal Şartı’nda işverenin kadın çalışana doğum izni sırasında işten çıkarma bildiriminde bulunması veya doğum nedeniyle izinli olduğu sırada süresi sona erecek bir bildirimde bulunması yasaklanmıştır. (md.8/2) Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şart’ında, korumanın kapsamı genişletilerek, işverenin, bir kadının

işverenine hamile olduğunu bildirmesi ile doğum iznine ayrılması arasındaki dönem içinde yapılan hizmet sözleşmesini fesih bildirimlerinin de hukuka aykırı olduğu belirtilmiştir. (md.8/2)

Avrupa Sosyal Şartı’nda emzirme dönemindeki anneler için, bu amaçla yeterli bir süre işe ara verme hakkı düzenlenmiş (md.8/3); sanayide çalışan kadınların ise gece işlerinde çalışmalarının düzenlenmesi ve çalışan kadınların yeraltı madenlerinde ve gerektiğinde tehlikeli, sağlığa aykırı ve ağır niteliği nedeniyle uygun düşmeyen tüm öteki işlerde çalışmalarının yasaklanması taahhüt edilmiştir. (md.8/4)

Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şart’ında, taraf devletler, Avrupa Sosyal

Şartı’nın kabul edildiği dönemin koşullarının günümüzde değişmiş olması nedeniyle, Avrupa Sosyal Şart’ındaki “sanayide çalışan kadınlar” ifadesi yerine “hamile, yeni doğum yapmış ve çocuklarını emzirme dönemindeki kadınların” gece çalışma haklarının düzenlenmesi (md.8/4) ve Avrupa Sosyal Şart’ındaki “çalışan kadınlar” ifadesi yerine “hamile, yeni doğum yapmış ve çocuklarını emzirme dönemindeki kadınlar”ın yeraltı madenlerinde ve tehlikeli, sağlığa zararlı ya da ağır işlerde çalıştırılmalarını yasaklama ya da bunların hakkını korumaya yönelik önlemler almaları taahhüdünde bulunmuşlardır. (md.8/5)

Avrupa Sosyal Şart’ında kız ya da erkek çalışanların mesleki eğitim hakkına (md.10/2) ve çocuk ve gençlerin sosyal, ekonomik ve hukuksal korunma hakkına (md.17) yer verilmiştir. Bu çerçevede ebeveynlerinin hak ve ödevleri de dikkate alınacaktır.

Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı, Avrupa Sosyal Şartı’na ek olarak bazı yeni hak grupları da yaratmıştır. Bu hakların başında, istihdam ve meslek konularında cinsiyete dayalı ayrım yapılmaksızın fırsat eşitliği ve eşit işlem görme hakkı gelmektedir. Bu çerçevede, taraf devletler, istihdam ve meslek konularında cinsiyete dayalı ayrım yapılmaksızın fırsat eşitliği ve eşit işlem görme hakkının işe giriş, işten çıkarılmaya karşı korunma ve yeniden işe yerleştirilme; mesleki

yönlendirme, eğitim, yeniden eğitim ve rehabilitasyon; istihdam koşulları ve ücreti de kapsayan çalışma koşulları; yükselmeyi de kapsayan meslekte ilerleme alanlarında etkili bir biçimde kullanımını sağlamak amacıyla bu hakkı tanımayı ve bunun uygulanmasını sağlamak ve teşvik etmek için uygun önlemler almayı taahhüt etmektedirler. (md.20)

Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı’nda, ailevi sorumlulukları olan çalışanların fırsat eşitliği ve eşit işlem görme hakkı da düzenlenmiştir.239 Taraf devletler, ailevi sorumlulukları olan kadın ve erkek çalışanlar ve bunlarla diğer çalışanlar arasında fırsat eşitliği ve eşit işlem görme hakkının etkili bir biçimde kullanılabilmesi amacıyla birtakım önlemler alma taahhüdünde bulunmuşlardır. Bu önlemler, ailevi sorumlulukları olan çalışanların istihdam edilmesi, ailevi sorumlulukları nedeniyle işten ayrılanların yeniden istihdam edilmesi; çalışma koşulları ve sosyal güvenliğe ilişkin gereksinimlerinin dikkate alınması; kreş ve çocuk bakımı ile ilgili kamusal ya da özel hizmetlerin geliştirilmesi ya da teşvik edilmesinden oluşmaktadır. (md.27/1) Her ebeveyne süresi ve koşulları ulusal mevzuat, toplu sözleşmeler ya da uygulama tarafından belirlenen ve çocuğa doğum izni sonrasındaki bir dönemde bakmaya yönelik aile izni verilmesi öngörülmüştür. (md. 27/2) Son olarak, fesih hakkının sınırlandırılmasına ilişkin bir düzenlemeye yer verilerek, ailevi sorumlulukların geçerli bir fesih nedeni sayılamayacağı belirtilmiştir. (md. 27/3)

239 _{Melda Sur, “Çalışma Hayatında Kadının Hukuki Durumu”, içinde Farklı Cinslerin Eşitliği}

Sempozyumu, der. Zafer Gören, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No.86, 17-18 Mayıs 1998 (a), s.173.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİ POLİTİKALARINDA CİNSİYET AYRIMCILIĞI

I. TARİHSEL GELİŞİM

Avrupa Birliği istihdam ve sosyal politikasında cinsiyet ayrımcılığı konusu, tarihsel gelişme sürecinde üç dönemde incelenebilir.

A. 1957 ile 1980 Arası Dönem