DÖRDÜNCÜ BÖLÜM HEKİM SEÇME UYGULAMA ARAŞTIRMAS
4.7. Faktörler
4.7.1. Doktorların Kendi Özelliklerini Hasta Açısından Değerlendirmes
Doktorlar hasta gözüyle kendilerini değerlendirmeleri yönündeki cevapları faktör analizine tabi tutulmuş ve yedi faktörlü bir sonuç ortaya çıkmıştır. Analiz esnasında bazı özellikler devre dışı bırakılmıştır: “Çeşitli tahlil-tetkik yaptırması”, “doktorun ismi”, “beraber görev yaptığı çalışanlara karşı davranışı”, “doktorun dış görünüşü”, “dindar olması”, “siyasi görüşü” ve “tıbbi becerisi.”
TABLO 4.18: Doktorların Cevaplarından Oluşan Faktör Analizi Sonuçları
A.O. S.S.
İletişim Faktörü
Sabırlı olması ,775 3,8929 1,13497
Hastanın sorularına cevap vermesi ,773 3,9248 1,07012
Ayrıntılı bilgi vermesi ,768 4,0392 ,97767
Güleryüzlü olması ,701 3,9448 1,08298
Fiziki (dokunarak) muayene yapması ,700 3,8431 1,03143
Hastaya arkadaşça davranması ,623 3,6971 1,07683
Yumuşak başlı olması ,568 3,5443 1,15800
Sır saklaması ,564 3,8557 1,11162
Doktora ulaşımın (erişimin) kolay olması ,525 3,5714 1,16606
İyi giyimli olması ,509 3,4740 1,12825
Konuşurken beden dili - el kol hareketleri-jest-mimikler kullanması
,402
3,4984 1,08859
Açıklanan varyans 13,460
Özdeğer (Eigenvalues) 6,057
Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,897
Tavsiye Faktörü
Bir yakın, arkadaş vb. tavsiye etmesi ,817 3,4608 1,13662
Sağlık personelinin tavsiye etmesi ,801 3,4805 1,18195
Basında yer alması ,771 3,1569 1,17413
Daha önce o doktora gitmiş birisinin tavsiye etmesi ,750 3,7110 1,17975
Kayıt görevlisinin yönlendirmesi ,630 3,0554 1,24730
Başka bir doktorun tavsiye etmesi ,623 3,6299 1,07049
Ünlü (şöhretli) olması ,433 3,0619 1,37654
Açıklanan varyans 10,495
Özdeğer (Eigenvalues) 4,723
Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,892
Görünüş Faktörü Kadın olması ,776 2,3474 1,18325 Genç olması ,744 2,5212 1,10349 Erkek olması ,744 2,4448 1,22947 Yaşlı olması ,698 2,3994 1,07667 Güzel-yakışıklı olması ,585 2,6461 1,20858 Açıklanan varyans 8,514 Özdeğer (Eigenvalues) 3,831
Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,838
Paternalistik Yaklaşım Faktörü
Hastalığı anlatmak için gerekiyorsa hastaya emirler vermesi
,858
2,6492 1,16057 Hastalığı anlatmak için gerekiyorsa hastayı azarlaması. ,809 2,6086 1,25918 Hastalığı anlatmak için gerekiyorsa hastaya yüksek ses
tonu kullanması
,781
Hastalığı küçümseyerek anlatması ,726 2,5395 1,24217
Hastalığı abartarak anlatması ,661 2,7007 1,17701
Açıklanan varyans 8,416
Özdeğer (Eigenvalues) 3,787
Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,887
Sosyal Statü Faktörü
İyi bir arabaya binmesi ,819 2,1889 1,16743
Şehirde iyi bir semtte oturması ,811 2,1140 1,09814
Tanınmış bir aileden geliyor olması ,564 2,3914 1,18352
Tanınmış bir üniversite bitirmesi ,553 2,5472 1,18551
Etnik kökeni ,529 2,1433 1,03168
Hastayla hemşehri olması ,488 2,5244 1,24534
Dini inancı ,460 2,3149 1,14495
Açıklanan varyans 7,410
Özdeğer (Eigenvalues) 3,334
Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,827
Tıbbı Gereklilik Faktörü
Muayene yaparken aceleci olması ,691 2,8980 1,23993
Hastalığı tıbbi terimlerle anlatması ,654 2,7657 1,18540
Hastalıkla ilgili gerektiğinde yalan söylemesi ,644 2,6984 1,22776 Teşhis ve tedavi de diğer doktorlardan görüş alması ,554 3,4013 1,13312 Muayene ve tedavi esnasında hastalık dışı sohbete izin
vermesi
,518
3,0754 1,14889
Cep telefonu numarasını vermesi ,426 2,9574 1,22266
Açıklanan varyans 6,702
Özdeğer (Eigenvalues) 3,016
Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,791
Bilimsellik Faktörü
Bilimsel dergilerde isminin geçmesi ,867 3,0230 1,20694
Bilimsel etkinliklere katılması ,837 3,0361 1,21206
Hastanenin internet sitesinde ayrıntılı bilgilerinin olması ,601 3,0651 1,09469
Açıklanan varyans 5,984
Özdeğer (Eigenvalues) 2,693
Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,819
KMO Measure of Sampling Adequancy ,881
Bartlett’s Test of Sphericity X2
Açıklanan toplam varyans 60,980
Genel Güvenilirlik (Cronbach’s Alpha) ,931
Anket formunda yer alan 50 önermeye bağlı olarak elde edilen verilerin faktör analizine tabi tutulması sonucu toplam 42 önermenin oluşturduğu hekimlerin seçilme özellikleri ile ilgili yedi faktör tanımlanmıştır (Tablo 4.18). Buna göre hekimlerin seçilme faktörleri, iletişim, tavsiye, görünüş, paternalistik yaklaşım, sosyal statü, tıbbi gereklilik, bilimsellik olmak üzere yedi ana başlık şeklinde belirlenmiştir. Yapılan faktör analizine göre maksimum yüklenme düzeyi ,867 olarak gerçekleşirken minumum yüklenme düzeyi ise ,400’ün üzerinde gerçekleşmiştir. Bartlett testine göre faktör analizine tabi tutulan maddeler ile ana grup arasında (p= ,001) anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır. KMO (Örneklendirme yeterliliği istatistiği) değeri 0,881 (% 88,1) gerçekleşmiştir. Bu değerin çok iyi olarak değerlendirilebilecek bir düzeyi ifade ettiği söylenebilir. Ayrıca bakıldığında toplam varyansın ise % 60,98’inin açıklandığı görülmektedir.
Bu verilere göre hekimlerin (hasta gözüyle baktıklarında) seçilme özelliklerinin yer aldığı 12 itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 13,64’ünü açıklayan birinci faktör iletişim olarak belirlenmiştir. Bu faktör belirlenen faktörler arasında en güçlü olanıdır. İletişim faktörünün özdeğeri (Eigenvalue) 6,057 ve güvenirliliği (Cronbach’s Alpha) yüksek bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a= ,897) gerçekleşmiştir. Hekimlerin özelliklerinden “sabırlı olması” yargısı ,775 ile en fazla yüke sahip olurken, “konuşurken beden dili - el kol hareketleri-jest-mimikler kullanması” yargısı ,402 ile en az yüke sahip olmuştur. Diğer itemlerin ise bu iki yük arasında yakın sayılabilecek farklılıklarda sıralandığı görülmektedir (Tablo 4.17).
İletişim faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde yüksek sayılabilecek bir ortalama aldıkları ve cevapların birliktelik gösterdiği söylenebilir. Buna göre 4,03’lük ortalama ile “ayrıntılı bilgi vermesi” itemi en yüksek değere sahip olurken; 3,47 ile “iyi giyimli olması” itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemlerin ortalamaları ise “güleryüzlü olması” 3,94, “hastanın sorularına cevap vermesi” 3,92, “sabırlı olması” 3,89, “sır saklaması” 3,85, “fiziki (dokunarak) muayene yapması” 3,84, “hastaya arkadaşça davranması” 3,69, “güzel konuşması” 3,61, “doktora ulaşımın (erişimin) kolay olması 3,57, “yumuşak başlı olması” 3,54, “konuşurken
beden dili - el kol hareketleri-jest-mimikler kullanması” 3,49 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan araştırma sonucunun, hekimler açısından iletişim özelliklerinin etkili bir faktör olduğunu gösterdiği söylenebilir.
Analiz sonucunda hekimlerin (hasta gözüyle baktıklarında) seçilme özelliklerinin yer aldığı yedi itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 10,49’unu açıklayan ikinci faktör tavsiye olarak belirlenmiştir. Tavsiye faktörünün özdeğeri (Eigenvalue) 4,723 ve güvenirliliği (Cronbach’s Alpha) yüksek bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a= ,892) gerçekleşmiştir. Özelliklerden “bir yakın, arkadaş vb. tavsiye etmesi” yargısı ,817 ile en fazla yüke sahip olurken, “ünlü (şöhretli) olması” yargısı ,433 ile en az yüke sahip olmuştur.
Tavsiye faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde yüksek sayılabilecek bir ortalama aldıkları görülmektedir. Buna göre 3,71’lik ortalama ile “daha önce o doktora gitmiş birisinin tavsiye etmesi” itemi en yüksek değere sahip olurken; 3,05 ile “kayıt görevlisinin yönlendirmesi” itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemlerin ortalamaları ise “başka bir doktorun tavsiye etmesi” 3,62, “sağlık personelinin tavsiye etmesi” 3,48, “bir yakın, arkadaş vb. tavsiye etmesi” 3,46, “basında yer alması” 3,15, “ünlü (şöhretli) olması” 3,06 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan araştırma sonucunun hekimler açısından tavsiye faktörünün de etkili olduğunu gösterdiği söylenebilir.
Hekimlerin (hasta gözüyle baktıklarında) seçilme özelliklerinin yer aldığı beş itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 8,51’ini açıklayan üçüncü faktör
görünüş olarak belirlenmiştir. Görünüş faktörünün özdeğeri (Eigenvalue) 3,831 ve
güvenirliliği (Cronbach’s Alpha) yüksek bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a= ,838) gerçekleşmiştir. Özelliklerden “kadın olması” yargısı ,776 ile en fazla yüke sahip olurken, “güzel-yakışıklı olması” yargısı ,585 ile en az yüke sahip olmuştur.
Görünüş faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde düşük sayılabilecek bir ortalama aldıkları görülmektedir. Buna göre 2,64’lük ortalama ile “güzel-yakışıklı olması” itemi en yüksek değere sahip olurken; 2,34 ile “kadın olması” itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemlerin ortalamaları ise “genç olması” 2,52, “erkek olması” 2,44 ve “kadın olması” 2,34 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan
araştırma sonucunun hekimler açısından görünüş faktörünün fazla etkili olmadığını gösterdiği söylenebilir.
Hekimlerin (hasta gözüyle baktıklarında) seçilme özelliklerinin yer aldığı beş itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 8,41’ini açıklayan dördüncü faktör
paternalistik yaklaşım olarak belirlenmiştir. Paternalistik yaklaşım faktörünün
özdeğeri (Eigenvalue) 3,787 ve güvenirliliği (Cronbach’s Alpha) yüksek bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a= ,887) gerçekleşmiştir. Özelliklerden “hastalığı anlatmak için gerekiyorsa hastaya emirler vermesi” yargısı ,858 ile en fazla yüke sahip olurken, “hastalığı abartarak anlatması” yargısı ,661 ile en az yüke sahip olmuştur.
Paternalistik yaklaşım faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde düşük sayılabilecek bir ortalama aldıkları görülmektedir. Buna göre 2,78’lik ortalama ile “hastalığı anlatmak için gerekiyorsa hastaya yüksek ses tonu kullanması” itemi en yüksek değere sahip olurken; 2,53 ile “hastalığı küçümseyerek” itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemlerin ortalamaları ise “hastalığı abartarak anlatması” 2,70, “hastalığı anlatmak için gerekiyorsa hastaya emirler vermesi” 2,64 ve “hastalığı küçümseyerek anlatması” 2,53 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan araştırma sonucunun hekimler açısından paternalistik yaklaşım faktörünün fazla etkili olmadığını gösterdiği söylenebilir.
Hekimlerin (hasta gözüyle baktıklarında) seçilme özelliklerinin yer aldığı yedi itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 7,41’ini açıklayan beşinci faktör
sosyal statü olarak belirlenmiştir. Sosyal statü faktörünün özdeğeri (Eigenvalue)
3,334 ve güvenirliliği (Cronbach’s Alpha) yüksek bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a= ,827) gerçekleşmiştir. Özelliklerden “iyi bir arabaya binmesi” yargısı ,819 ile en fazla yüke sahip olurken, “dini inancı” yargısı ,460 ile en az yüke sahip olmuştur.
Sosyal statü faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde düşük sayılabilecek bir ortalama aldıkları görülmektedir. Buna göre 2,54’lük ortalama ile “tanınmış bir üniversite bitirmesi” itemi en yüksek değere sahip olurken; 2,11 ile “şehirde iyi bir semtte oturması” itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemlerin ortalamaları ise
“hastayla hemşehri olması” 2,52, “tanınmış bir aileden geliyor olması” 2,39, “dini inancı” 2,31, “iyi bir arabaya binmesi” 2,18, “etnik kökeni” 2,14 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan araştırma sonucunun hekimler açısından sosyal statü özelliklerinin etkili bir faktör olmadığını gösterdiği söylenebilir.
Hekimlerin (hasta gözüyle baktıklarında) seçilme özelliklerinin yer aldığı altı itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 6,70’ini açıklayan altıncı faktör
tıbbi gereklilik olarak belirlenmiştir. Tıbbı gereklilik faktörünün özdeğeri
(Eigenvalue) 3,016 ve güvenirliliği (Cronbach’s Alpha) iyi bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a= ,791) gerçekleşmiştir. Özelliklerden “muayene yaparken aceleci olması” yargısı ,691 ile en fazla yüke sahip olurken, “cep telefonu numarasını vermesi” yargısı ,426 ile en az yüke sahip olmuştur.
Tıbbi gereklilik faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde orta düzeyde bir ortalama aldıkları görülmektedir. Buna göre 3,40’lik ortalama ile “teşhis ve tedavi de diğer doktorlardan görüş alması” itemi en yüksek değere sahip olurken; 2,69 ile “hastalıkla ilgili gerektiğinde yalan söylemesi” itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemlerin ortalamaları ise “muayene ve tedavi de diğer doktorlardan görüş alması” 3,07, “cep telefonu numarasını vermesi” 2,95, “muayene yaparken aceleci olması” 2,89 ve “hastalığı tıbbi terimlerle anlatması” 2,76 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan araştırma sonucunun hekimler açısından tıbbi gereklilik özelliklerinin orta düzeyde etkili bir faktör olduğunu gösterdiği söylenebilir.
Hekimlerin (hasta gözüyle baktıklarında) seçilme özelliklerinin yer aldığı üç itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 5,98’ini açıklayan altıncı faktör
bilimsellik olarak belirlenmiştir. Tıbbı gereklilik faktörünün özdeğeri (Eigenvalue)
2,693 ve güvenirliliği (Cronbach’s Alpha) yüksek bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a= ,819) gerçekleşmiştir. Özelliklerden “bilimsel dergilerde isminin geçmesi” yargısı ,867 ile en fazla yüke sahip olurken, “hastanenin internet sitesinde ayrıntılı bilgilerinin olması” yargısı ,601 ile en az yüke sahip olmuştur.
Bilimsellik faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde orta düzeyde bir ortalama aldıkları görülmektedir. Buna göre 3,06’lık ortalama ile “hastanenin internet sitesinde ayrıntılı bilgilerinin olması” itemi en yüksek değere sahip olurken;
3,02 ile “bilimsel dergilerde isminin geçmesi” itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemin ortalamaları ise “bilimsel etkinliklere katılması” 3,03 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan araştırma sonucunun hekimler açısından bilimsellik özelliklerinin orta düzeyde etkili bir faktör olduğunu gösterdiği söylenebilir.
Hekimlerin hasta gözüyle baktıklarında belirtilen özelliklerine önem verme durumlarının faktör analizine tabi tutulması sonucu yedi faktör elde edilmiştir. En yüksek varyansı açıklayan iletişim faktörü ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla; tavsiye, görünüş, paternalistik yaklaşım, sosyal statü, tıbbi gereklilik, bilimsellik takip etmektedir. Tüm faktörlerin güvenilirlik değerleri ,70 değerinin üzerindedir.