Doğu Roma Hâkimiyetinden Osmanlı Hakimiyetine Kadar Balkanlar

IV. yüzyılın sonlarında Hunlar’ın batıya doğru harekete geçmesiyle başlayan Kavimler Göçü nedeniyle Roma İmparatorluğu’nun Balkanlar’daki düzeni bozulmuştur. Aynı zamanda Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasıyla Balkanlar Doğu Roma İmparatorluğu’nun payına düşmüş, Orta Çağ boyunca bazen tamamiyle bazen de kısmen Doğu Roma İmparatorluğu’nun hakimiyeti altında kalmıştır. Doğu Roma İmparatorluğu büyük kitleler halinde Tuna’yı geçerek güneye sarkan kavimlerin hareketlerini önleyememiştir. Başta Hunlar olmak üzere bu kavimler 374-375 yıllarında İtil nehrini geçerek Avrupa önlerinde görünmeye başlamışlardır. Onların buralara gelmesiyle birlikte bölgede bulunan Gotlar ve Alanlar gibi birçok kavim hızla batıya doğru kaymaya başlamıştır. Kavimler göçüne sebep olan bu olay Avrupa kıtasının siyasi, sosyal ve kültürel yapısında köklü değişikliklere sebep olmuştur. Ayrıca Hunların bu hareketi sadece kavimler göçüne neden olmakla kalmamış, Türklere Avrupa’nın kapılarını açmış, arkadan Avarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Kumanlar, Kıpçaklar gibi birçok kavmin saldırısı nedeniyle Balkanlar’da Doğu Roma İmparatorluğu hakimiyeti sürekli tehdit altında olmuş ve sarsılmıştır25

.

İmparator II. Basileios (976-1025) döneminde Balkanlar’da Samuel’in Bulgar Devleti’ne 1014 yılında kesin olarak son verilmesiyle, Balkan yarımadası tamamen Doğu Roma İmparatorluğu hakimiyetine geçmiştir. Ancak bu hakimiyet dönemi uzun sürmemiş, II. Basileios’un ölümünden sonra Balkanlar’dan Doğu Roma İmparatorluğu’nun vassali konumundaki Hırvatistan, Sırbistan, Zeta ve Zakhlumia gibi bölgeler Doğu Roma İmparatorluğu boyunduruğundan kurtulmak için isyan etmeye başlamışlardır. Aynı zamanda Tuna sınırlarında Peçenek, Oğuz, Kuman gibi Türk boylarının gelişi Doğu Roma İmparatorluğu’nun çok zor bir duruma düşürmüş 1048 yılında Oğuzlar’ın baskısı altında kalan Peçenekler, Tuna ötesindeki yerlerinden ayrılarak Doğu Roma sınırlarına girmiş, onları takip eden Oğuzlar’ın Balkanlar’daki tahribatı ağır olmuştur. Aynı zamanda Macarların saldırıları karşısında kalan Doğu Roma İmparatorluğu güçlü Komnenoslar hanedanı (1081-1180) bu tehlikelerden kurtulmayı ve Balkanlar’daki üstünlüğünü korumayı başarmıştır26

.

Komnenos hanedanlığından İmparator Manuel Komnenos’un 1180 yılında ölümünden sonr Doğu Roma İmparatorluğu’nun Balkan Yarımadası üzerindeki

25 Şerif Baştav, “Attila ve Hunları”, Türkler Ansiklopedisi, C.II, Yeni Türkiye Yay., Ankara-2002, s.853. 26 Demirkent, s.21-22.

hakimiyeti tekrar çökmeye başlamıştır. Haçlı seferlerinin getirdiği karışık ortamdan yararlanan Sırp Jupan’ı Stephan Nemanya bağımsız bir Sırp devleti kurmayı başarırken, 1185 yılı sonlarında Petro ve Asen kardeşlerin isyanıyla başlayan hareket sonucunda da bağımsız bir Bulgar devleti kurulmuştur. Dolayısıyla XII. yüzyıl sonlarında Doğu Roma İmparatorluğu Balkanlar’daki hakimiyetini kısmen kaybetmişti. Bölgeyi yeniden ele geçirmeye çalışan Doğu Roma İmparatorluğu’nun çabaları Dördüncü Haçlı Seferi nedeniyle başarıya ulaşamamıştır27

.

Dördüncü Haçlı Seferi sonunda 1204 yılında İstanbul’un Latinler tarafından zaptedilmesi üzerine de Doğu Roma İmparatorluğu kısa bir süre için sona ermiştir. İstanbul ve çevresine Latinler hakim olurken İstanbul’dan kaçmayı başaran bazı İmparatorluk erkânı tarafından Epiros ve İznik’te iki ayrı devlet kurulmuştur. Bu devletlerin bundan sonraki hedefleri İstanbul ve çevresini ele geçirerek Doğu Roma İmparatorluğu’nu yeniden kurmak olmuştur. Bu nedenle bu devletler Balkanlar politikasında etkin rol oynamışlardır28

.

Balkanlar’da Bulgar bağımsızlığı hem Doğu Romalılar, hem de Latinler nazarında geçici olarak görüldüğü için Latinler döneminde Bulgaristan’a karşı düşmanca tavır takınılmıştır. Ancak 1205 yılında Bulgar Çarı Kaloyan (1197-1207) Lâtin ordusunu büyük bir yenilgiye uğratmıştır. Kaloyan’ın ölümünden sonra bu üstünlük uzun sürmemiş o sırada Balkanlar’da güçlenen Epiros Devleti, Lâtin devletine son vererek, Balkanlar’da sınırlarını Tesalya ve Makedonya’ya kadar Lâtinler ve Bulgarlar aleyhine genişletmiştir. Ancak 1218 yılında Bulgar tahtına çıkmış olan II. Ivan Asen’in nezdinde güçlenen Bulgar devleti, Epiros devletine son vererek kısa zamanda Trakya, Makedonya ve Arnavutluk’u sınırları içine almıştır. Ancak 1241 yılında Ivan Asen’in ölümü ve Moğol istilası nedeniyle Balkanlar’da Bulgar üstünlüğü sona ermiş, Bulgarlar Moğollara haraç ödeyerek varlıklarını korumaya çalışmışlardır29

. Bu iktidar boşluğundan faydalanan İznik hükümdarı III. Ioannes Vatatzes(1222- 1254), Bulgarların elindeki bütün Makedonya, Arnavutluk ve Epiros bölgesini zaptetmiştir. 1261 yılında İznik Devleti’nin, Lâtin Devleti’ne son vermesi üzerine Doğu Roma İmparatorluğu yeniden Palaiologos hanedanı önderliğinde ortaya çıkmıştır. Ancak, Anadolu Selçuklularının uç beyleri yavaş yavaş Batı Anadolu’ya doğru yayılmaya başlamış ve Doğu Roma İmparatorluğu’na ait bölgeleri işgal etmeye

27 Demirkent, s.22-23;Steven Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, C.I-II-III, TTK Yay. Ankara 1998. 28 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.I, TTK Yay., Ankara 1998, s.34;Demirkent, s.23. 29 Demirkent, s.24-25.

başlamışlardı. İmparatorluğa bağlı kale kumandanları da İstanbul’a bağlı olmalarına rağmen kendi başlarına hareket ediyorlardı. Rumeli’deki şehirler de Bulgarların ve Sırpların işgallerine açıktı. Üstelik İmparatorluğun ne güçlü bir ordusu ne de donanması bulunuyordu. Denizlerde ise Venedik ve Cenevizliler etkin rol oynuyordu30.

Bundan sonraki dönemlerde Doğu Roma İmparatorluğu uzun bir dönem boyunca Balkanlar’da Sırplarla mücadele etmiştir. İstanbul’u ele geçirerek Doğu Roma İmparatorluğu’nun yerine bir Sırp İmparatorluğu kurmak isteyen Sırp Kralı Stephan Duşan(1331-1355) döneminde Sırp Devleti en güçlü dönemlerine ulaşmıştır. Balkanlar’da önemli şehirleri ele geçiren Duşan bu kez Doğu Roma İmparatorluğu’da V. Ioannes Palailogos ile VI. Ioannes Kantakuzenos arasındaki iç savaşı fırsat bilerek 1343 yılında Arnavutluk’u ve Makedonya’yı ele geçirdi. Doğu Roma İmparatorları arasında bu iç savaş sürerken VI. Ioannes Kantakuzenos, Osmanlı Türklerinden yardım alarak üstünlük sağlamıştı. Bunun üzerine V. Ioannes’in de Sırp ve Bulgarlar’dan yardım istemesi üzerine Orhan Bey(1326-1362) ve Duşan’ın gönderdiği birlikler 1352 yılında Dimetoka yakınlarında karşı karşıya geldiler ancak yapılan savaşta Sırp kuvvetleri ağır bir yenilgiye uğradılar. Bu savaştan sonra Türklerin kendisine İstanbul yolunu kapatacağını anlayan Duşan bir Haçlı Seferi tertipleme girişiminde bulunduysa da ölümü nedeniyle bu amacına ulaşamadı. Sonuç olarak Doğu Roma İmparatorluğu içerisindeki saltanat mücadeleleri ve rakiplerden her birinin Türk, Sırp ve Bulgarlar’dan yardım istemeleri İmparatorluğun çöküşünü hızlandırmıştır. Bu İmparatorluk kavgalarından en çok fayda sağlayan da Osmanlı Türkleri olmuştur. Balkan istilası sırasında Osmanlılar bu yarımadadaki milletlerin birbirleriyle düşmanlıklarından, Venedik ve Ceneviz rekabetinden, kilise ihtilafları ve Ortodokslar ile Katolikler arasındaki ayrılıklardan, vergilerin ağırlığından ve ekonomik bunalımlardan istifade etmesini bilmiştir31

.

Osmanlı Türkleri Avrupa topraklarına ayak bastıklarında, Balkanlar’da Hırvatistan, Bosna Krallığı, Macaristan ve Sırbistan küçük siyasi otoriteler halinde bulunuyordu. Doğu Roma İmparatorluğu’nun elinde ise, Doğu Trakya, Selânik ve civarı ile Mora ve Epiros’un güney kısmı bulunuyordu. Türklerin sistemli fetih hareketleri ile yayılmaya başlamaları üzerine Balkanlar’da hakimiyet tamamen el değiştirmiştir. 1371 yılında yapılan Çirmen savaşında Makedonya Türklerin eline geçerken, Doğu Roma

30 Uzunçarşılı, s.36-37;Demirkent, s.25. 31 Uzunçarşılı, s.139; Demirkent, s.26-28.

İmparatorluğu ve Bulgar Çarlığı da Türklerin hakimiyetini kabul ederek vassal devlet durumuna gelmişlerdir. Bundan sonra I. Murad(1362-1389) zamanında Sırplar ile yapılan I.Kosova savaşı sonucunda da Sırbistan’ın Türklerin hakimiyetine girmesiyle beraber bölgede XX. yüzyıla kadar sürecek olan Türk hakimiyet dönemi başlamıştır32

.

32 Demirkent, s.30.

1. HUN-BİZANS İLİŞKİLERİ

1.1. Hunlar’ın Tarih Sahnesine Çıkışları