Avarlar’ın Avrupa’ya Gelmeleri

Doğu Roma İmparatoru Justinianus(527-565) zamanında Göktürk hakimiyetine girmek istemeyen Avarlar, iki yüz bin kişilik bir ordu ile batıya doğru hareket etmişlerdi. Yalnız aralarında Tarniah, Kotzager ve Zabender isimli üç kabile eski yurtlarında kalmışlardı350_{. Bu sırada İmparator Justinianus tarafından başlatılan seferler}

başarıyla sonuçlanmıştı. Doğu Roma bir taraftan 534 yılında Kuzey Afrika’daki Vandalları hakimiyeti altına almış, bir taraftan da 534-552 yıllarında İtalya’daki Ostrogotların devletini ortadan kaldırmıştı. Ancak İran’a karşı üstünlük elde edilememiş, yirmi yıl boyunca süren savaşlar Doğu Roma İmparatorluğu’nu yorgun

History of Menader The Guardsman, Liverpool 1985; İsmail Mangaltepe, Bizans Kaynaklarında Türkler, Doğu Kütüphanesi Yay. İstanbul 2009.

346 Rasonyı,s.79;Orkun, s.152. 347 Kafesoğlu, Türk Milli…s.153.

348 Michael Whitby, Essential Histories Rome at War AD 293-696, Osprey Publıshıng,2002,s.25; Yusuf Hamzaoğlu, “Slovenya’da Avar İzleri ”, Türkler Ansiklopedisi, C.II, Yeni Türkiye Yay., Ankara- 2002, s.688.

349 R. Grousset, s.199;Hersak, s.644;İsmail Mangaltepe, “Avar Tarihinin En Önemli Savaşı:626 İstanbul Muhasarası”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S.10, 2006, s.1;Balkanlar El Kitabı, C.I, (Çev., Osman Karatay-Bilgehan A. Gökdağ),KaraM Vadi Yay.,Ankara-2006,s.87.

düşürmüştü351_{. Bir de Karadeniz’in kuzeyinde Hunlardan arta kalan topluluklar yani}

Kutrigur Bulgarları352

ve Slavlar Doğu Roma’nın Balkan topraklarını huzursuz

etmekteydi353. Tam bu sırada “Kavimler Kapısı”ndan Avarların gelmesi Doğu Roma tarafından öğrenildi ve tedbirler alınmaya çalışıldı354.

Avarlar’ın Batı’ya hareketi nedeniyle Sabirler önlerinden kaçmaya mecbur olmuşlar, onlar da Saragur ve Onogurları yerlerinden oynatmışlardı. Avarlar, bundan sonra ilerledikleri bölgelerde her temas ettikleri kavim üzerinde önemli tesirler bırakmışlardı355.

558 yılında “Hakan” ünvanı alan Bayan356, Kuzey Kafkasya’da

351 Prokopius, Bizans’ın Gizli Tarihi,(Çev., Orhan Duru), Türkiye İş Bankası Yay.,İstanbul-2005, s.115. 352 Kutrigur Bulgarlarına karşı Doğu Roma yine ünlü politikalarından biri olan düşmanlarını birbirine

kırdırma yolunu deneyerek Utrigur Bulgarlarını kullanmaya çalışmıştır. Bu nedenle İmparator Justinianos Utigurların lideri Sandilkh’e baskı uygulayarak onu Kutrigur lideri Zabergan’a karşı savaşması için ikna etmeye çalışmıştır. Ayrıca ona eğer Kutrigurları yok ederse Kutrigurlara ödenen verginin hepsini vereceğini söylemiştir. Ancak Sandilkh soydaşlarını ortadan kaldırmanın kötü ve uygunsuz bir davranış olduğunu söyleyerek “… çünkü onlar sadece bizim dilimizi konuşmuyor, bizim gibi çadırlarda yaşamıyor, bizim gibi giyinmiyor ve bizim gibi yaşamıyorlar, onlar aynı zamanda başka liderleri takip etseler bile, bizim akrabalarımızdır. Ne var ki, Kutrigurları Atlarından yoksun bırakacağız ve onların sahibi biz olacağız, böylelikle binekleri olmadan Romalıları talan edemeyecekler” demiş ve Doğu Romalıların bu oyunlarına alet olmayacağını bildirmiştir. Bkz. R.C Blockley, The History of Menader The Guardsman, Liverpool-1985, s.43;Mangaltepe, Menandros Protektor… s.38-39.

353 J.B Bury, History of the Later Roman Empıre from the death of Theodosius I to the death of Justinian, Volume II, St. Martins Press, Newyork-1923,s.156-159.

354 Kurat, s.25-26.

355 Rasonyı, Tuna Köprüleri, s.7;Bkz. Harita 3.Berktay, s.78.

356 Bayan Han’ın hüküm sürdüğü dönem ile ilgili çeşitli görüş ayrılıkları vardır. Bir çok tarihçi Bayan Han dönemi ile ilgili farklı tarihler vermiştir. Mesela Gyula Moravcsik, 568-582 yılları arasında hüküm sürdüğünü belirtirken, J.B Bury ise 558 yılında Avar Hanı’nın Kandik olduğunu söyler ki Doğu Romalı tarihçi Menandros Protektor’un verdiği bilgilere göre de Kandik Han değil Doğu Roma’ya gönderilen bir Avar elçisidir. Z. V. Togan ise 626 yılında İran ile İstanbul kuşatması ittifakının Bayan Han tarafından yapıldığını kaydeder. A.N Kurat ise Avarların İmparator Justinianos’a(527-565) elçi göndermelerinin tarihini 562 olarak kaydetmiştir. Bu bilgiden hareket edilirse Bayan Han’ın hükümdarlığının başlangıcı 558 yılından sonradır. Ancak 565’te Justinianos’un ölümünden önce olduğu söylenebilir. Ancak kesin olarak Hakanlığa ne zaman geçtiği ve ne kadar süre hüküm sürdüğü bilinememektedir. Ancak Menandros Protektor’un eserinde 582 yılı Sirmium kuatması sırasında halâ Bayan Han’ın isminin zikredilmesine bakılırsa bu tarihe kadar hüküm sürdüğü kesindir. Sirmium kuşatmasından sonra yapılan Avar-Doğu Roma Antlaşması(14 Ağustos 582), iki yıl kadar yürürlükte kalmıştır. Ancak Avarlar’ın saldırıya geçmesi üzerine anlaşma bozulmuştur. Bunun üzerine Doğu Roma elçileri Han’ın huzuruna gelerek onu ikna etmeye ve barışı sağlamaya çalışmışlardır. Antlaşmanın iki yıl sürdüğünü hesap edersek elçilerin gelişi 584-585 yıllarına tesadüf etmektedir. Elçilerin Avar Hanı’na İmparatorun, Han’ın atalarına karşı göstermiş olduğu hoşgörüden bahsetmiştir. Bu konuşmalara bakılırsa tahtta bulunan Han Bayan değil, bir başkasıdır. Çünkü elçilerin Han’a kendisinden öncekilere duyulan hoşgörüden bahsetmesi Han’ın yakın zamanda değiştiğini göstermektedir. Bu bilgilerden hareketle ortalama bir dönem belirleyecek olursak Bayan Han’ın 558-583 yılları arasında bir tarihte hüküm sürmüş olduğu söylenebilir. Bkz. Mangaltepe, Avar Hakanı…,s.170-175;Blockley, The History of Menader…, s.241-243;Mangaltepe, Menandros Protektor… s.41;J.B Bury,II, s.166;Zeki Velidî Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Yay., İstanbul-1981,s.155;Kurat,s.28; Denis Sinor, Erken İç Asya Tarihi, İletişim Yay., İstanbul-2000, s.286.

öncelikle Zaros(Sarasios) adlı Alan357

kralına başvurarak kendisini Doğu Roma İmparatoru ile tanıştırmasını, dostane ilişkiler kurulması konusunda yardımcı olmasını istemişti358_{. Zaros aracılığıyla İmparatorun yakın akrabası olan Lazica(Lazika)}359

valisi Jüstin ile temasa geçildi. Zaros, Avarların Doğu Romalılar ile dostane ilişkiler kurmak istediğini belirtti. Jüstin bu durumu İmparator Justinianus’a iletince İmparator Avarların bir elçilik heyetini kabul etmeye razı oldu. Bundan kısa bir süre sonra Avarların elçisi Kandik heyetiyle beraber İstanbul’a gelmiştir(558)360_{. Akdeniz dünyasının dış çevresine}

dolayısıyla Doğu Roma’nın ilgi alanında olan bölgelerde bir şekilde siyasi bir vücut bulan topluluklar, güç ve kuvvetlerini ispatlayan faaliyetlerin ardından İstanbul’a elçi gönderirlerdi. Avarlar da aynı şekilde 558 yılında İstanbul’a elçilik heyeti gönderdiler. Bu heyet İstanbul’da büyük bir ilgi ile karşılanmıştı. Elbiseleri ve dilleri ile Hunlara benzeyen Avarların uzun ve örgülü saçları karşısında halk sokaklara birikmiş ve şaşkın kalmıştı361_{. Avar elçisi Kandik, Doğu Roma’ya dostluk teklif etmiş, eğer kendilerine}

arazi verilirse, yıllık ödeme yapılırsa ve değerli hediyeler verilirse onlarla dostça geçineceklerini söylemişti362_{. İmparator ise elçiye değerli hediyeler vererek Avar}

Hanı’na Valentin363

isimli elçisi ile kısa bir süre içinde cevap vereceğini bildirmişti. İmparatorun asıl niyeti Balkanlar’da Bulgarlar’a ve Slavlar’a karşı onların askeri gücünden faydalanmaktı364.

Bir süre sonra söz verildiği gibi Valentin Avar Hanı’na gönderilmiştir. Valentin, İmparatorun yıllık vergi ödeyeceğini ancak Avarların da Doğu Roma’nın düşmanlarına karşı savaşlar yapmasını talep ettiğini bildirmişti. Böylece

357 Bu dönemde Alanlar Kafkas Dağları’nın kuzey batı kısımlarında yaşıyorlardı. Bunlar daha önce Hun baskısından etkilenmeyen ve batıya göç etmeyen Alanlar’dı. Burada Lazica(Lazika) bölgesinden dolayı da Doğu Roma ile ilişkileri vardı. Bkz. Blockley, The History of Menader…, s.49;Mangaltepe, Menandros Protektor… s.40; İsmail Mangaltepe, “VI. Yüzyılın İkinci Yarısında Avar-Bizans Münasebetleri”, (Prof. Dr. Işın Demirkent Anısına), Dünya Yay., İstanbul-Şubat 2008, s.3.

358 Orkun, s.153.

359 Türkiye’nin Kuzey Doğusunda Gürcistan’da Kolhis(Colchis) olarak bilinen bölge. Bkz. Mangaltepe, Menandros Protektor… s.41.

360 J.B Bury, II, s.166. 361 Balkanlar El Kitabı, s.87.

362 Blockley, The History of Menader…,s.49;Mangaltepe, Menandros Protektor…,s.41; J.B Bury, II, s.166;Edvard Gıbbon, Roma İmpparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, C.V, (Çev., Asım Baltacıgil), Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul-1995, s.200-201.

363 Valentin muhtemelen Doğu Roma’da önemli bir askeri görevde bulunan önemli bir şahıstı. Zira kıdemli kişilerin elçi olarak gönderilmesi devletler arası ilişkilerde büyük bir önem arz eder. Büyük Hun İmparatoru Attila da Doğu Romalılardan kendisine gönderilen elçilerin rütbeli kişilerden olması konusunda ısrarcı davranmıştır. Ayrıca Doğu Roma İmparatorunun yüksek rütbeli bir kişiyi Avarlara elçi olarak göndermesi, Avarlardan gelecek herhangi bir tehdide karşı duyulan korkunun önemli bir ifadesi olması gerekir.

Avarlar ve Doğu Romalılar arasında dostça bir münasebet teşkil edilmişti365

. 558 yılında yapılan bu anlaşma gereğince Avarlar, Sabirler, Onogurlar ve diğer kavimler üzerine saldırmışlar ve bu sırada birbirleriyle mücadele halinde olan Kutrigur ve Utigurlara da hücum ederek onları hakimiyetleri altına almışlardır366_{. Doğu Roma}

İmparatorluğu böylece bu kuzey ve kuzeydoğu kavimlerine karşı, bunları birbirlerine kırdırma siyasetini bir kez daha ön plana çıkarmıştı. Aksi halde onlarla savaşın getirebileceği ekonomik kayıp ve insan kaybı riski daha büyüktü. Böylece Doğu Roma İmparatorluğu’nun devamı ve bekâsı için önemli bir savunma politikası uygulanmış oluyordu367.

365 Doğu Roma İmparatorluğu yöneticileri Karadeniz’in kuzeyinden gelen kavimlerin hareketleri ile yakından ilgilenmişlerdir. Çünkü bu kavimlerin hareketleri önünde sonunda Doğu Roma’nın Balkan eyaletlerinde etkili rol oynamıştır. Bu husus Hunlardan itibaren Doğu Roma’yı ilgilendirmekteydi. Daha sonra Avarlar ve Bulgarların hareketleri de aynı şekilde gerçekleşmiş onlar da Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a gelmişler ve Doğu Roma için önemli bir tehdit haline gelmişlerdir. Bu durumda Doğu Roma’nın barbar siyaseti karşımıza tehlikeli olmaya başlayan bir barbar kavmi bir başka kavime imha ettirmek şeklinde çıkıyor. Dolayısıyla burada da Doğu Roma’nın düşmanlarını birbirlerine kırdırma politikaları ön plana çıkmıştır. Avarlar bu savaşlarda ister yenilsin ister yensinler her iki durumda da Doğu Romalılar kârlı çıkacaklardı. Bkz. Kurat, s.60;;Mangaltepe, “VI. Yüzyılın İkinci Yarısında Avar… s.3.

366 Blockley, The History of Menader…,s.51;Mangaltepe, Menandros Protektor…,s.41; J.B Bury, II, s.166-167;Orkun, s.153-154;Kurat, s.26-27; Gıbbon, V, s.201;Avarlar Kutrigurlar’ı hakimiyetleri altına almışlardı ancak Doğu Roma’ya karşı kendi önemlerini ispatlamak için bunu yaptılar. Zira Kutrigurlar 558 yılında Avar elçilik heyetinin Doğu Roma ile görüşmesinden sonra Balkanlara en büyük saldırıları yaptıkları gibi 562 yılı elçilik heyeti görüşmesinin hemen öncesinde de Balkanlara tekrar saldırıp Varna’yı ele geçirdiler. Böylece Avarlar Kutrigurları istedikleri zaman durdurup istedikleri zaman Doğu Roma’ya karşı salıvereceklerini göstermişlerdi. Bu Kutirigur Türklerine bağlı Doğu Slavları da özellikle ormanlık ve dağlık alanlarda atlı Avarlara yaya olarak hizmet etmişlerdi ki sayıca az ve atlı olan Avarlar bu alanlarda ilerlemekte güçlük çekiyorlardı. Böylece aslında Kutrigurların eşliğinde Balkanlar Avar-Slav ortak akınlarına maruz kalıyordu. Bkz. Balkanlar El Kitabı, s.88-89.

367 Doğu Roma’nın kuzey kavimleri ile mücadelede kullandığı stratejinin temelini Kafkaslar, Kırım ve Tuna olmak üzere başlıca üç bölge oluşturmuştur. Tuna, Kırım ve Kuzey Kafkasya’dan daha net bir sınır çizgisi teşkil ediyordu. Dolayısıyla Aşağı Tuna, Asya’dan gelen kavimlerin kullandığı yola komşuydu. Bu nedenle Doğu Roma’nın Kuzey Kafkasya ve Kırım’da uyguladığı stratejiden kurtulmayı başaran kavimler kolaylıkla Tuna’yı geçerek Balkanlar’a uzanabiliyordu. İstanbul ise denizden gelen saldırılara karşı çok iyi korunmasına rağmen Trakya üzerinden yapılan kara saldırılarına karşı gerektiği gibi korunamıyor ve zaman zaman bu kavimlerin tehdidi altında kalabiliyordu. Bkz. Mangaltepe, “VI. Yüzyılın İkinci Yarısında Avar… s.1-2.

Harita 3. M.S 565 Yılında Siyasi Durum