Diyarbak rda E itim

3.8.2.3.1. E itim ve Toplumsal De me

Toplumsal de me, toplumsal yap n, onu olu turan toplumsal ili kiler a n ve bu ili kileri belirleyen toplumsal kurumlar n de mesi olarak tan mlanabilir.204Ba ka bir ifadeyle Toplumsal de me, belirli bir toplumda, belli bir zaman aral nda, nedenleri ve sonuçlar az çok gözlenebilen, tüm sosyal ili ki ve boyutlarda meydana gelen, somut, olgusal de melerdir.205 Toplumlar yap lar, kurumlar ve ili kiler sürekli de mektedir. Dolay yla her toplum daima de im içindedir. Toplumsal de meyi sa layan nedenler çe itlilik gösterdi i gibi, bu nedenlerden baz lar n ön plana ç kmas toplumdan topluma

203 _{Ö üt&Çad rc , a.g.e, s.144}

204 _{Mehmet Tezcan, Toplumsal De me ve E itim, A.Ü.E.B.F. Yay nlar , Ankara 1994, s.191} 205 _{Ayd n Yaka, Sosyal De me Türk Modernle mesi, Gündo an Yay nlar , stanbul 2011, s.44}

farkl k göstermektedir. E itim de toplumsal de menin nedenlerinden biridir.

De mekte olan ülkelerde e itim; yeniliklere ayak uydurabilecek bireylerin yeti mesinde görevlidir. Sosyal, politik ve kültürel de imin arac olarak görülür. Burada tart ma konusu; e itimin toplumsal yap etkiledi i orandan ondan etkilenip etkilenmedi idir. Sadece e itimdeki de imle toplumsal bir de im ya anmas beklenemez, kar kl bir ili ki söz konusudur. E itim kurumlar bilginin yan nda ulusal kimli in kazand lmas nda, toplumun de er ve kurallar n, al kanl klar benimsetilmesinde yard mc r. De me de bir araçt r. Ancak tek ba na yeterli gelmez. Ekonomik de menin ko uludur, ekonomik de im de e itimin sonuçlar n ko uludur.206

itimin ba ml bir de ken oldu unu savunan görü e göre, de en toplum yap e itim sisteminin belirleyicisidir. E itim sistemi toplumu yans r ve toplumsal gereklere kar k verir. Toplulu un de erlerini sürdürme i levini görür. E itimin yap bireyleri toplulu a ba lamak hedefinde olmal r. Bu görü e göre toplum, ekonomik ve toplumsal güçlerce belirlenir. E itim de bu güçlerce biçimlenir. Yani kendi ba na biçimlendirici de ildir.

Toplumsal, ekonomik, siyasi kurumlardaki dönü üm toplumsal de me için kaç lmaz da olsa toplumsal ili kilerin kültürel dayana ancak e itim sistemindeki köklü de imlerle kurulabilir. E itim ve toplum yap daima birbiri ile etkile im içindedir ve birbirlerinin biçimleyicisidir. Sosyo-ekonomik ve siyasi etkenler toplumsal de menin birinci ko ullar iken, e itim toplumsal de meyi harekete geçiren, h zland ran ve de en sosyo-ekonomik ve siyasi artlar için gerekli bilgi, beceri ve de erleri yayarak neticelendiren katalizör görevindeki önemli bir kurumdur.

3.8.2.3.2. Cumhuriyetten Önce Diyarbak r’da E itim

slamiyet’ten önceki dönemlerden itibaren ilmi faaliyetlerini ba lad Diyarbak r, slam hâkimiyetine geçtikten sonra buradaki ilim ve fikir hayat nda büyük bir canl k görülmü tür. Artuklu dönemine gelinceye kadar düzenli örgün e itim kurumlar olan medreselere rastlan lmamakla birlikte, slam e itim kurumlar aras nda önemli bir yere

206 _{Ziynet Bahad r, Köy Enstitülerinin Sosyolojik ncelenmesi, Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi} Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 1994, s.142-143, Eri im Tarihi:10.05.2013

sahip olan camilerde gerçekle tirilen e itim-ö retim faaliyetleri sayesinde çok ünlü bilginler yeti mi tir. 207

XII. ve XII. yüzy lda ba ta Amid ve Meyyafarkin olmak üzere Diyarbak r bölgesinde bilim, kültür ve sanat hayat geli mesini sürdürmü tür. 1183 tarihinde Amid’de çok zengin bir kütüphanenin bulunmas , bilim ve kültürün geli mi lik düzeyini göstermesi bak ndan iyi bir örnektir. 208

slam e itim tarihinde örgün orta ve yüksekö retim kurumlar olan medreseler, ilk defa Diyarbak r’da Artuklular döneminde aç lm r. Artuklu medreselerinde slami ilimler d nda t p, matematik, geometri ve felsefe dersleri de okutulmu tur. Bu dönemde önemli hekimler yeti ti i gibi, t p sahas nda baz eserler de tercüme ve telif edilmi tir. Ayr ca t p ö renimi için Silvan’da(Eski ad Meyyafar kin’d r.) bir Darü ifa kurulmu tur. Akkoyunlar n hâkimiyet dönemi iç ve d mücadelelerle geçti inde, buna ba olarak bilim ve kültür alan nda büyük bir geli me olmam r. Buna ra men özellikle uzun Hasan ve o ullar ndan Sultan Yakup zaman nda bilim ve sanat adamlar n korundu u, bilim, kültür ve sanat n geli mesine önem verildi i görülmektedir. Artuklu ve Akkoyunlar dönemlerinde Diyarbak r’da geli meye ba layan e itim ortam , Osmanl döneminde zirveye ç km r. Osmanl egemenli i öncesinde burada aç lan medreseler(Mesudiye, Zinciriyye, ucaciyye, Hatuniye, eyh Safa gibi) e itim faaliyetlerini sürdürdü ü gibi, Osmanl döneminde bunlara çok say da yeni medrese ve mahalle mektebi eklenmi tir.

1870 y nda Diyarbak r vilayetinde 6 medrese mevcuttu. Vali smail Hakk Pa a’n n gayretleriyle 7 medrese daha aç larak bu say 1875’te 13’e ç kar lm r. 1890’da Diyarbak r kazas nda 9, 1901 ile 1905 y llar aras nda Diyarbak r kazas nda 11, Silvan’da 1, Lice’de 2, Çermik’te 1 medrese mevcuttur. Sözü edilen e itim kurumlar n hemen hemen tamam Cumhuriyet dönemine kadar varl sürdürmü tür. Mesudiye ve Zinciriye medreseleri gibi müstakil binalar günümüzde de çe itli amaçlarla kullan lmaktad r. 209

Bölgenin slam hâkimiyetine girmesinden 1870’li y llara kadar, Diyarbak r’da

207 _{Hatip Y ld z, itim (Cumhuriyetten Önce), hsan I k, (Ed.), Diyarbak r Ansiklopedisi, Cilt II, Elvan Yy.,} Ankara 2013, s.216

208 _{I k, a.g.e, s.216} 209 _{I k, a.g.e, s.216-217}

faaliyet gösteren müstakil S byan mektebinin(ilkokul) say üçtür. Bu durum, döneminin temel e itim anlay n bir yans mas r. Çünkü okuma-yazma ve temel dini bilgilerinin kavrat lmas ndan ibaret olan temel e itim genellikle camilerde ve mescitlerde verilmi tir. 1870 y ba nda Diyarbak r ehir merkezinde 11 adet S byan Okulu tespit edilmi tir. 1883’te bu say 35’e ç km ve bir taraftan da yeni iptidai mektepleri aç lm r. 1892- 1893 ders y nda Diyarbak r vilayetinde 11 btidai ve 185 S byan mektebi mevcuttur. II. Abdülhamid’in tahta ç yla beraber Diyarbak r’da maarifin terakkisi yolunda sarf edilen gayret neticesinde, 1901 y na gelindi inde, Diyarbak r vilayetindeki ptidai say 230’a ç km r. 1905-1906 ders y nda ise iptidai mektep say azalarak, Vilayet dâhilinde 54’ü erkek ve 6’s k z umumi iptidai ve 10’u erkek hususi iptidai mektep olmak üzere 70’e dü mü tür. 210

Genelde ortaö retim kurumlar olarak kabul edilen ilk sivil erkek Rü tiye mekteplerinin Diyarbak r’da aç lmas ve kazalara yay lmas 1868-1875 y llar aras nda Diyarbak r’da valilik yapan smail Hakk Pa a zaman nda olmu tur. Bu dönemde vilayet rlar içinde aç lan Rü tiye say 21’dir. 1876 tarihli salnamelere göre Sultan II. Abdülhamid’in tahta ç ndan önce Diyarbak r vilayetinde 11 Rü tiye mektebi mevcut olup, bu mekteplerde 785 talebe e itim görmektedir. 1876-1900 y llar aras nda Diyarbak r vilayetinde 11 Rü tiye mektebi daha aç lm r. Bunlar n içinde bir askeri Rü tiye ve bir k z Rü tiyede de vard r. Ancak 1906-1907 ders y nda Rü tiye say nda azalma olmu ve bu say 11’e inmi tir.

Ortaö retim kurumu olarak Diyarbak r’da aç lan di er bir okul da dadi mektebidir. 1891-1892’de Diyarbak r’da aç lan di er bir okul da dadi mektebidir. 1905- 1906 y istatistiklere göre II. Abdülhamid devri sonunda Diyarbak r vilayetinde iki dadi mektebi mevcuttur. 1910’da Siverek ve 1911’de Ergani Madeni idadilerinin aç lmas yla bu say dörde ç km r. Ancak 1913 y nda Diyarbak r Mülki dadi Mektebi sultaniye dönü türürken; Mardin, Siverek ve Ergani Maden idadiler be y ll k idadiler grubunda yer olarak varl klar sürdürmü ler ve 1917-1918 ders y nda da e itim faaliyetlerine devam etmi lerdir.

210 _{I k, a.g.e, s.217 Ayr ca Bak. Hatip Y ld z, Diyarbak r Valisi Mehmet Halit Bey’in Be Y ll k craat ve} Sultan II. Abdülhamit’in Emriyle Vilayetin Kalk nmas çin Haz rlad Rapor, Osmanl dan Cumhuriyete 2. Uluslararas Diyarbak r Sempozyumu, Cilt I, Diyarbak r 2008,

Diyarbak r’da mesleki e itim alan nda at lan ilk ad m, 1969 y nda slahhanenin kurulmas r. Kimsesiz sokak çocuklar slah etmek ve sanat sahibi yapmak amac yla bu slahhanenin aç lmas , günümüzde sokak çocuklar n rehabite edilmesine ve iddet ortam ndan uzakla lmas na örnek te kil edilmesi bak ndan oldukça önemlidir. Bunlar n d nda II. Abdülhamit döneminde vilayet merkezinde modern e itim kurumu olan Darül-Mualim okulu aç lm r. Bu okul sayesinde vilayet dâhilindeki iptidai ve rü tiye mekteplere ö retmen yeti tirildi i gibi, çevre vilayetlerdeki rü tiye mekteplerinin

retmen ihtiyac da k smen kar la r. 211

II. Abdülhamid döneminde, sözü edilen mektepler yan s ra Diyarbak r vilayetinde Ermeni, Keldani, Süryani ve Rum gibi az nl klar ile Fransa ve Amerika gibi yabanc devletler taraf ndan da çe itli okul ve yetimhaneler aç lm r. Bunlardan bir sm misyonerlik faaliyetleri için kullan lm r. Ancak Sultan II. Abdülhamid, serbestçe aç lan az nl k okullar n bir taraftan ruhsata ba layarak denetim alt na almaya çal rken bir taraftan da özellikle az nl k ve yabanc lar n yo un olarak ya ad Do u vilayetlerinde, Müslüman halk n bilinçlenmesi için modern iptidailer açm r.

Tablo 6: 1905 Y nda Diyarbak r Vilayetindeki Çe itli Okullar ve Kamu Yap lar212

Cami Mescit Tekke Kilise Kütüp hane Medres e Hristiya n Mektebi Yahudi Mektebi Han Diyarbak r 24 21 6 11 3 11 9 2 20 Siverek 2 3 - 1 - 2 4 - 4 Silvan 10 - - 4 - 1 - - 1 Lice 2 - - 2 - 2 3 - 1 Derik 1 - - 1 - 1 3 - 1 Toplam 39 24 6 19 3 17 19 2 27

Tabloda dikkat çeken en önemli husus, Diyarbak r merkezde 3 semavi dine ait mabetlerin yer almas r. Ayr ca Hristiyan ve Yahudilere ait toplam 11 okulun olmas da

211 _{I k, a.g.e, s.217}

dikkat çekicidir. Bu da gayri Müslimlerin hiçbir bask ve eziyet görmeden inanç hürriyetine sahip olduklar gösteriyor.

3.8.2.3.4. Cumhuriyetten Sonra Diyarbak r’da E itim

Diyarbak r’da Latin alfabesine geçi in henüz gerçekle medi i bir dönemde yap lan nüfus say nda okuryazar oran a daki tabloda görüldü ü gibidir.

Tablo 7: Diyarbak r linin Okuma Yazma Bilen-Bilmeyenlere Göre Da /1927

Okuma Yazma Bilen Okuma Yazma Bilmeyen

ehir/Kaza Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n Toplam

Diyarbak r 4046 936 4982 45758 46463 92221 Çermik 343 15 358 7597 9173 16770 Ergani/Maden 230 3 233 8734 9773 18507 Kulp 142 - 142 5144 5946 11090 Lice 464 14 478 10903 10177 21080 Silvan 418 15 433 12521 13380 25901

Diyarbak r’da 19 okulun mevcut bulundu u 1927’de genel okuryazarl k oran erkeklerde %5,86 kad nlarda ise %1.03 seviyesindedir. Türkiye ortalamas ise erkeklerde %13 kad nlarda da %4 seviyesindedir. Diyarbak r ilinin okur-ya- Diyarbak r’da 19 okulun mevcut bulundu u 1927’de genel okuryazarl k oran erkeklerde %5,86 kad nlarda ise %1.03 seviyesindedir. Türkiye ortalamas ise erkeklerde %13 kad nlarda da %4 seviyesindedir.

Diyarbak r ilinin okur-yazarl k oran sonuçlar Güneydo u Anadolu ve Do u Anadolu bölgesinde k z çocuklar n yayg n e itim sürecine kat lamad klar n göstergesidir. Kad nlar n Okur-yazar olanlar n yo unlu unda ise ehir merkezinde ikamet edenler lehine bir yo unluk söz konusudur.213

Diyarbak r’da okur-yazarl k oran n oldukça dü ük olmas n sebepleri smet nönü taraf ndan haz rlanan 1935 tarihli ark raporunda de erlendirilmi tir. Bu raporda

213 _{Ö üt&Çad rc , a.g.e, s.145}

öne ç kan ba klar; bölgede Türkçe kullan n s rl , vilayet bütçesinin s rl olmas ve mali disiplinden taviz verilmemesinden dolay okulla ma seviyesi ve

retmen istihdam ndaki yetersizlik üzerine odaklanm r. Diyarbak r ve di er Güneydo u vilayetlerinde okulla ma sorunun a lmas için 1928’den itibaren l Özel

daresinden maarif tahsisat n art lmas konusu gündeme gelecektir. Vilayetten ve Umum Müfetti likten gelen bu taleplere uygun olarak say m, kazanç, arazi ve müsakkafat vergilerinden maarif’e yap lan tahsisatlar artt lacakt r. Maarif’e yap lan tahsisattaki 1923’den beri devam eden art oran Dünya Ekonomik Buhran döneminde bile devam edecektir.214

lkö retim

Diyarbak r, ortaça lardan ba layarak Güneydo u Anadolu’nun en önemli kültür merkeziydi. lin öteden beri bir yönetim merkezi olu u bunu belirleyen ba ca etmendi. Akkoyunlu, Selçuklu ve Eyyubiler zamanlar ile Osmanl lar n do udaki en geni topraklara sahip eyaletine merkezlik yapt dönemlerde, ilin kültür ya am da sürekli geli mi ve çok say da medrese ve tekke aç lm r. Bölgenin ilk yüksekö retim kurumu, Anadolu Selçuklar ndan kalan en eski e itim kurumu olan Mesudiye Medresesidir. Medrese ve din e itimi veren kurumlar n a rl n azalmas yla ba lamas yla, bölgede kurulan yeni ortaö retim kurumlar n ilk önce Diyarbak r’da(1892) aç ld görülmektedir. Fakat birinci dünya sava , Kurtulu sava ve Cumhuriyet’in ilan ndan sonra meydana gelen hadiseler neticesinde ilin hemen her aç dan gerilemesine yol açm , bu gerileme e itim kurumlar da büyük ölçüde etkilemi tir. 215

Diyarbak r’da cumhuriyet öncesinde ve cumhuriyetin ilk y llar nda ilkokullar hep kentlerde yo unla yordu. Osmanl lar Döneminin ilkokullar (S byan Mektepleri) Tanzimat’la birlikte gelen bat la ma ve yenile me hareketleri sonucu yerini bugünkü anlam yla ilkokul say labilecek iptidai mekteplerine b rakm . Cumhuriyet’ten önce Diyarbak r’da biri k z okulu olmak üzere 6 iptidai okul vard . Cumhuriyet ilan edildi inde Diyarbak r’da 6’s il merkezinde olmak üzere 18 ilkokul vard . Köylerin hiçbirinde okul yoktu. lk merkezindeki gazi ve smet pa a ilkokullar 1925’te, Cumhuriyet ve Ziya Gökalp ilkokullar ise 1926’da birle tirerek ilkokul say 4’e indirilmi tir. 1940’larda

214 _{Ö üt&Çad rc , a.g.e, s.146}

rsal alandaki ilkö retimin e itmenlerle desteklenmesi sonucu 1937’de 23 olan ilkokul say 1943’te 93’e yükselmi tir. Bu okullar n 48’i e itmenlerin görevli oldu u köy okullar yd .

Ortaokullar

Diyarbak r’da ilk ortaö retim kurumu olan Diyarbak r dadisi, birinci dünya sava s ras nda ve 1925-1932 y llar aras nda ortaokula dönü türülmü tür. Ziya Gökalp Lisesi ad alarak 1932’den sonra lise k sm yla birlikte ö retimini sürdüren bu okul, ayn zamanda ilin ilk ortaokuluydu. 1948’de Silvan, 1949’da Bismil ve Ergani, 1950’de Lice, 1953’te Çermik ortaokullar aç ld . Ortaokullarda k zlar n toplam ö rencilere oran , e itim öteki evrelerinde oldu u gibi hayli dü ük olup bu ö retim y nda ancak %17’e ula r. 1958’de merkez ilçe ve Ali Emiri Ortaokulu ö retime aç ld .216

Liseler

Diyarbak r’ n en eski lisesi olan Ziya Gökalp Lisesi’nin kökeni XIX. Yüzy n sonlar na dayan r. 1892’de dönemin valisi Hasan Pa a’n n açt rd Diyarbak r dadisi 1913’te yap lan bir yasa de ikli iyle “Sultani ”ye dönü türüldü. Birinci dünya sava ras nda ö rencilerin askere al nmas lise k sm kapat lan okul, 1921-1922’de yeniden aç ld . 1925’ten sonra lise k sm kald rarak, ö retim 1932 y na kadar ortaokul düzeyinde sürdü. 1932’de lise k sm yeniden ö retime aç lan okul, 1956’da Maarif Koleji aç lana kadar ilin tek lisesi olarak kald .217

Mesleki ve Teknik Ö retim

Diyarbak r’da kurumla mesleki ve teknik e itimin kökeni hayli eskiye dayanmaktad r. XIX. Yüzy n sonlar nda ilde biri ö retmen okul di eri sanat okulu olmak üzere iki meslek okulu vard . Bunlardan günümüzdeki Endüstri Meslek Lisesi’nin kökeni olan “Diyarbekir Sanayi Mektebi” 1870’te, günümüzdeki ö retmen lisesinin kökeni olan Darül Mualimin ise 1894’te aç lm . Cumhuriyet dönemine bu iki meslek okuluyla girilmi tir.

216 _{I k, a.g.e, s.212}

Vilayete özgü po u dokumas nda kullan lan ipek üretiminin daha bilinçli yap lmas amac yla bu alanda bir kurumsalla maya gidilmi ve 1930’da Elâz ’da aç lan

pekçilik Okulu” 1933’de Diyarbak r’a ta nm r. Daha sonra 1928’de Erkek Sanat Okulu, 1936’da K z Sanat Okulu, 1954’te mam Hatip Okulu orta k mlar yla beraber

retime aç ld . 1944’te Dicle Köy Enstitüsü Ö retmen Okuluna dönü türüldü.218 3.8.2.3.5. Köy Enstitüleri

17 Nisan 1940’ta 3803 say Köy Enstitüleri Kanunu kabul edilerek “Köy Enstitüleri” aç ld . Bu kanunun “Köy Ö retmenleri ile köye gerekli ba ka mesleklerinin erbab i e itiminin ilkelerine uyarak yeti tirmek amac yla ziraat i lerine elveri li arazisi bulunan yerlerde bölge müessesesi olarak aç lan ö rencisi köyden al nan ve yat bulunan

itim kurumudur.” eklindeki 15.maddesi Köy Enstitülerinin kurulu amac belirtilmektedir. Köy enstitülerinin kurulu amac , köylerde bulunan yayg n bilgisizlikle mücadele etmek, köylerin ekonomik ve sosyal yap nda e itim kanal yla düzelmeler ve geli meler sa lamakt r.219Köy Enstitüleri genellikle kentlerden uzak yerlerdeki geni arazilere kurulmu lard r. Bunun amac , tar m derslerinin i yaparken ö retilmesi için gerekli olan arazilerin kent içlerinde bulunmas n zor olmas r. Ayr ca köy çocuklar n kent ya am na al p, köyde devaml çal may istememe durumunun engellenmesi ve retmenin ileride görev yapaca çevreye yak n özellikleri olan yerlerde yeti mesi gereklili idir.

1940 y nda 10 tane köy enstitüsü aç lm r. 1944’e kadar enstitü say 20’ye kar lm r. Bu say n 24’e yükseltilmesi planlanm r, ancak bu gerçekle tirilememi tir. “Aç lan 21 Köy Enstitüsü’nden 1951–52 ö retim y sonuna kadar 1398 kad n, 15.943 erkek olmak üzere toplam 17.341 ö retmen yeti mi tir.220

Köy Enstitüleri ve aç ld klar iller öyledir: 1. Akçada Köy Enstitüsü - Malatya(1940)

218 _{I k, a.g.e, s.213}

219 _{Yahya Akyüz, Türk E itim Tarihi: Ba lang çtan 1988’e, A.Ü.E.B.F. Yy., Ankara 1989, s.434}

220 _{Niyazi Altunya, Köy Enstitüleri Sistemine Toplu Bir Bak , Kelebek Matbaas , Ankara 2005, s.19-20,} Ayr ca bak. evket Gediko lu, Evreleri, Getirdikleri ve Yank lar yla Köy Enstitüleri, Matbaac k ve Tic. Yay nlar , Ankara 1971, s.231

2. Akp nar Köy Enstitüsü – Samsun(1940) 3. Aksu Köy Enstitüsü – Antalya (1940) 4. Arifiye Köy Enstitüsü – Sakarya (1940) 5. Be ikdüzü Köy Enstitüsü – Trabzon(1940) 6. C lavuz Köy Enstitüsü – Kars(1940) 7. Çifteler Köy Enstitüsü – Eski ehir(1937) 8. Dicle Köy Enstitüsü – Diyarbak r (1944) 9. Düziçi Köy Enstitüsü – Adana (1940) 10. Ernis Köy Enstitüsü – Van (1948)

11. Gölköy Köy Enstitüsü – Kastamonu (1939) 12. Gönen Köy Enstitüsü – Isparta (1940) 13. Hasano lan Köy Enstitüsü – Ankara (1941) 14. vriz Köy Enstitüsü – Konya (1941)

15. Kepirtepe Köy Enstitüsü – Trakya (1938) 16. K lçullu Köy Enstitüsü – zmir (1937) 17. Ortaklar Köy Enstitüsü – Ayd n (1944) 18. Pamuk p nar Köy Enstitüsü – Sivas (1941) 19. Pazarören Köy Enstitüsü – Kayseri(1940) 20. Pulur Köy Enstitüsü – Erzurum(1942) 21. Sava tepe Köy Enstitüsü – Bal kesir(1940)

görülmektedir.

Hemen her köy enstitüsünün ehir ve kasabalar n d nda, tren yoluna yak n, devlete ait ve arazisi tar ma elveri li yerlerde kuruldu. Seçilen yerlerin hava, su bak ndan sa a elveri li, köy ve kasabalar n yak nda, bucak merkezi ortas nda ve 2- 3 ilin bölge merkezli ini yapacak durumda olmas na dikkat edildi.221

Köy Enstitüleri di er kurulu lardan farkl olup, çok amaçl e itim kurumlar olarak aç lm . Köy Enstitüleri yeni insan tipi yeti tirmeye yöneliktir. “Köye gerekli eleman” yeti tirme amac güdülmü tü. Köye gerekli eleman sözünden anla lan,

renciye sadece teori anlam nda ders veren bir ö retmen de il; iyi bir sa k uzman , iyi bir tar mc , kooperatifçi özellikleri de olan köydeki ya ama uyum sa layabilen ve halka önderlik edebilecek birisi olarak yeti tirilmesiydi.222

3.8.2.3.6. Köy Enstitülerinin Sosyal Fonksiyonlar

Cumhuriyet döneminde hayata geçirilen Köy Enstitüleri projesinin bir sosyal politika uygulamas olarak de erlendirilmesini amaçlamaktad r. Temelleri önceki

llarda at lmakla birlikte resmi olarak 1940-1954 y llar aras nda e itim veren enstitüler, rejimin yayg nla lmas yla ilgili ideolojik hedeflerin yan s ra, belirli toplumsal, iktisadi ve kültürel niyetlerle geli tirilmi bir projedir. Bugüne kadar, daha ziyade ideolojik ve siyasi boyutlar yla ele al nan bu okullar n, pek nadir olarak ortaya koyduklar sosyal hizmete referansla incelendi i görülmektedir. Gerçekten de, kurucular taraf ndan çe itli ifadelerle beyan edildi i üzere, proje, ideolojik veçhelerinin yan s ra, ülke çap ndaki çe itli e itsizlikleri ortadan kald rmak ve özellikle k r/kent aras ndaki sosyo-ekonomik uçurumu giderebilmek amac yla hayata geçirilmi tir. Bu do rultuda, okullar n, uygulama safhas nda da, erken Cumhuriyet dönemine hâkim olan refah devleti anlay yla uyumlu olarak, herhangi bir dil, etnik köken, din, mezhep, bölge, s f ya da cinsiyet fark gözetmeksizin, bilhassa e itim hizmetine ula abilmek aç ndan o güne kadar dezavantajl olan kesimlerin ihtiyac kar layabilecek bir

221 _{Gediko lu, a.g.e, s.40-41}

nitelik arz etti i görülmektedir.223

rsal alanlarda bahsi geçen sorunlar n çözümü ba lam nda, k rsal nüfusu, k rsal nüfusu geli tirebilmek, k r/kent uçurumunu azaltabilmek, kapsaml bir ekilde ülke kalk nmas gerçekle tirmek ve modernle me projesinin ideolojik veçhesi gere ince rsal nüfusun dinsel temelli tebaadan vatanda k temelinde laik bir ulusa dönü ümünü sa layabilmek üzere, Cumhuriyetin koruyucu kadrolar taraf ndan modernle me projesi taraf ndan modernle me projesi çerçevesinde yürütülen çe itli sosyal politika uygulamalar na ba vurma yoluna gidilmi tir. Köy enstitülerinin gerçekle tirmi oldu u sosyal hedeflerin yan nda gerçekle tirmek istedi i ve ülke çap nda etkili olacak hedefleri de vard . Fakat k sa ömürlü olmas bu sosyal hedeflerin gerçekle ebilmesini engellemi tir.224

“Köy enstitülerinde Din e itimi gösterilmemi tir. Bunun yerini dünyevi ilimler alm ve bu alan bo b rak lm r. Daha önceki dönemdeki okullara göz att zda ise dini ilimlerin varl belirgin olarak göze çarpmaktad r. Köy enstitü mezunlar na

renci ve halk e itiminde biçilen rollere bakt zda toplumda seküler bir kültürün olu turulmak istendi i ortadad r. E itim programlar ise bu duruma gerek do rudan gerek dolayl olarak etki yapmaktad r. Köy enstitülerine bu minvalde yap lan ele tirilere göz att zda Necip Faz l’ n u sözleri dikkat çekicidir: “ Son günlerde peçesi kald lan ve baz temayüllere göre tekrar ihyas için zemin aranan Köy Enstitüleri davas , memleketimizdeki Komünizme hulûlünün ahdamar çizer. Köy Enstitüleri, Anadolu çocu unun ruh topografyas silerek dümdüz ederek, üzerinden silindir gibi geçerek, bo alan yere, milliyetsizlik, maddecilik ve Komünizm çat n kurulmas için giri ilen hesapl ve seviyeli bir arsa te ebbüsüdür; Anadolu çocu unun ruh mezbahas r ve d ifadesiyle de il, iç gayesiyle, Türk’e ait bütün k ymetler bak ndan en a r küfür merkezidir.”225

223 _{Ali Babahan, Bir Sosyal Politika Projesi Olarak Köy Enstitüleri, Alternatif Politika, Cilt 1, Ankara 2009,} s.194

224 _{Babahan, a.g.e, s.205}

225 _{Necip Faz l K sakürek, “Türkiye’de Komünizm ve Köy Enstitüleri,” stanbul 1962, s.28-29. nakleden} Nurgün Koç, Türk Kültür Tarihi çinde Köy Enstitüleri, Bas lmam Doktora Tezi Ege Üniversitesi SBE,