DERĠ HASTALIKLARINDA ÖYKÜ ALMA

ġeniz ERGĠN

Deri hastalıkları, iĢ gücü kaybına, yaĢam kalitesinin azalmasına yol açmaları, sistemik hastalıklara eĢlik edebilmeleri yanında gözle görünür olmaları nedeniyle de hastalarda kozmetik kaygılara yol açabilir.

Deri hastalıklarında, sanılanın aksine, ―bir bakıĢ‖ ile tanı konulmaz. Ġyi bir dermatolojik bakının, ayrıntılı alınan hastalık öyküsü ile desteklenmesi; dermatozun, bir sistemik hastalığın belirtisi mi olduğu, bitkiler, hayvanlar, çeĢitli fiziksel, kimyasal vb. maddeler ile mesleksel ya da hobisel karĢılaĢım sonucunda mı veya güneĢ ıĢınlarının etkisi ile mi ortaya çıktığı, enfeksiyonlar, gıda veya ilaçlara bağlı olarak mı geliĢtiğinin öğrenilmesi, mensturasyon, gebelik gibi fizyolojik faktörlerin ve mevsimlerin hastalık üzerine etkilerinin saptanması tanı ve tedavide yol gösteren yaklaĢımlardır.

Demografik Özelliklerin Belirlenmesi

Deri hastalıklarında öykü alırken öncelikle yaĢ, ırk, ülke, cinsiyet, yaĢanılan yer ve meslek kaydedilir. Bazı deri hastalıkları, belirli yaĢ grubunda veya ırkta görülme eğilimi gösterirken, diğerlerinde ırksal kökene veya yaĢ grubuna göre farklı klinik seyir izlenebilir. Erkek ve kadında hastalığın görülme sıklığı farklı olabilir ya da cinsiyete göre kalıtım bulunabilir. YaĢanılan yerin öğrenilmesi, epidemilerle seyreden veya endemik görülen bulaĢıcı hastalıkların tanısında önemlidir. Örneğin, kutanöz leishmaniazis, Çukurova yöresinde endemik görülen paraziter bir hastalıktır. O bölgede yaĢayan ya da seyahat öyküsü bulunan bir kiĢide, yüzde görülen krutlu nodül tanısında kolaylıkla akla gelebilir. Okul, kıĢla gibi kalabalık yaĢamın olduğu yerlerde, uyuz, pedikülozis, tinea kapitis gibi hastalıkların bir kiĢiden diğerine bulaĢma riski yüksektir. Bulunulan ortamda, benzer yakınmalar taĢıyan kiĢiler olduğunun bilinmesi tanıyı kolaylaĢtırır. KarĢılaĢılan mesleksel etkenler çok çeĢitli olabilir; ayakkabı tamircileri, kuaförler, diĢ teknisyenlerinin ellerinde görülen kontakt dermatit, sağlık personelinde sık cerrahi eldiven kullanımına bağlı görülen allerjik reaksiyonlar, kasapların, veterinerlerin ellerinde görülen viral dermatozlar, deri tüberkülozları, uzun süre, kronik güneĢe maruz kalım sonucunda çiftçilerde görülen melanom dıĢı deri kanserleri örnek olarak sayılabilir.

Döküntüye Yönelik Öykü Alma

Öykü almada bir sonraki aĢama hastanın ―geliĢ sebebi‖nin öğrenilmesidir. Hastanın yüzünde hemanjiyom olup yakınma sebebi akne vulgaris olabilir. Döküntülerinin ne kadar süre önce, hangi vücut bölgesinde ve ne Ģekilde baĢladığı, belirtilerin vücut bölgelerine dağılımı ve zaman içinde değiĢimi sorgulanır (Tablo 1). Örneğin; Herpes labialis, sıklıkla yüzde, ağız ve burun çevresinde, kaĢıntılı, küçük, kızarık, içi sıvı dolu kabarcıklar Ģeklinde baĢlar. Birkaç gün içinde kabarcıklar açılarak, sulantılı, üzeri sarı-kahverengi kabuklu yaralara dönüĢür.

Hastaya, döküntülerine eĢlik eden subjektif yakınmaları ile ilgili sorular yöneltilir. KaĢıntı, en sık karĢılaĢılan yakınma olup, sırasıyla, ağrı, yanma, batma, karıncalanma yakınmaları gelir. Yakınmalarının sürekli olup/olmadığı, gece-gündüz farkı ve yaygınlığı öğrenilir. Hasta tarafından tanımlanan yakınmalar, hafif/orta/Ģiddetli olarak kaydedilir. Örneğin, scabieste kaĢıntının geceleri belirginleĢmesi tipik bir bulgudur. Hasta, deri belirtisi olmadan da subjektif yakınma tanımlayabilir. Örneğin, deri belirtisi olmadan, vücutta yaygın olarak tanımlanan kaĢıntı, tirotoksikoz, derinin T hücreli lenfoması gibi hastalıkların habercisi olabilir.

Tetikleyici Faktörlerin Sorgulanması ve Ġlaç Öyküsünün Alınması

Tetikleyici faktörlerin, güneĢ ıĢınları, enfeksiyonlar, stres, gıdalar, ilaç vb., hastalığın üzerindeki rolü araĢtırılır (Tablo 2). Sistemik veya topikal uygulanan ilaçlar, sıklıkla deri döküntülerine neden olabilir ya da ilaç etkileĢimlerine yol açabilir. Örneğin, antiinflamatuvar etkileri nedeniyle, eklem üzerine uygulanan topikal jel formülasyonları sıklıkla primer irritasyon dermatitine yol açabilmektedir. Psoriyazis vulgaris, sıklıkla antimalaryal ilaçlar ve bakteriyel enfeksiyonlar tarafından tetiklenebilir ya da alevlenme gösterebilir. Bazı dermatozların seyri sırasında güneĢ ıĢınlarına bağlı alevlenme, örneğin; Rosacea, görülürken bazılarında güneĢ ıĢınları tetikleyici rol oynayabilir, örneğin polimorf ıĢık erupsiyonu. Deri döküntülerinde gıdaların rolü hastaların düĢündüğü kadar çok değildir. Gıdalara bağlı immunolojik veya immünolojik olmayan mekanizmalar ile deri döküntüleri oluĢabilir. Örneğin, deniz ürünlerinin yenmesi ile duyarlı bireylerde akut ürtiker tetiklenebilir.

Hastanın o andaki yakınmaları için ilaç kullanıp kullanmadığının, ilaç olmayan uygulamalar yapıp yapmadığının öğrenilmesi, hastalığın seyrini etkileyebilmeleri nedeniyle önem taĢır. Örneğin alopesi areatada, hastanın kulaktan dolma bilgiler ile, saç dökülen

bölgeye uyguladığı sarımsak, yoğun inflamasyon sonucu atrofik skatrise neden olarak hastalığın doğal klinik seyrini etkileyebilir.

Belirtiler ile Ġlgili GeçmiĢ Durumun Sorgulanması

Belirtiler ile ilgili geçmiĢ durumun sorgulanması ve önceki atakların öğrenilmesi tanıyı kolaylaĢtırır. Örneğin, geçmiĢinde 3 veya daha fazla bazal hücreli karsinom öyküsü olan hastada, sonraki 5 yıl içinde yeni bir bazal hücreli karsinom geliĢme riski yüksektir. El ekzeması Ģeklinde de görülebilen mesleksel kontakt dermatit, uğraĢılan iĢten uzaklaĢıldığında gerileme eğilimindedir.

Prodromal Belirtiler ve Sistem Sorgusu

Hastanın döküntülerine eĢlik eden akut hastalık tablosunu (ateĢ, terleme, baĢ ağrısı, titreme, bulantı, kusma vb.) veya kronik hastalık tablosunu (halsizlik, iĢtahsızlık, kilo kaybı, vb.) düĢündüren prodromal belirtilerin sorgulaması yapılır. Ayrıca, deri belirtileri ile iliĢkili olarak, diğer sistemlerde görülebilecek belirtilere yönelik sistem sorgulamasının yapılması, deri belirtileri ile seyreden sistemik hastalıkların gözden kaçmaması için gereklidir.

Tıbbi Öz GeçmiĢin Sorgulanması

Hastanın geçirdiği cerrahi giriĢimler, baĢka deri hastalığı, veneryen hastalıklar, sistemik hastalıklar, kazalar, transfüzyonlar, obstetrik veya jinekolojik hastalıklar, psikiyatrik sorunlar, sigara, alkol ve uyuĢturucu madde kullanımı gibi alıĢkanlıkları, ilaç allerjisi ve benzeri allerjik durumlar yanında atopi öyküsü (astım, saman nezlesi, atopik ekzema)

kaydedilir. Örneğin, çocukluk döneminde atopi öyküsü tanımlayan bireyin, eriĢkin dönemde, ellerinde primer irritasyon dermatiti (el ekzeması) görülebilir.

Tıbbi Soy GeçmiĢin Sorgulanması

Anne, baba, kardeĢleri ve çocuklarının yaĢları, hastalıkları ve ölüm nedenleri sorgulanır. Hastanın, ailesinde, benzer deri belirtilerinin görüldüğü bireylerin olması,

kalıtımla geçen deri hastalıkları ve bulaĢıcı deri hastalıklarının araĢtırılması yönünden yararlı bir veridir. Kalıtımla geçen deri hastalıkları arasında, spesifik kalıtım gösteren

genodermatozların yanında psoriyazis gibi, poligenik veya kompleks kalıtım modeli gösteren hastalıklar yer alır. Scabies, pedikülozis gibi infestasyonlar ise yakın temas ve ortak eĢyaların kullanılmasıyla kolaylıkla aile bireyleri arasında bulaĢa neden olabilir (Tablo 2).

Bazı durumlarda, aile öyküsünün alınması dolaylı yollardan tanıyı destekler. Örneğin, vitiligo hastalığı, beraberinde tiroid hastalıkları, adrenal yetmezlik gibi sistemik hastalıkların görülebildiği bir pigmentasyon bozukluğudur. Aile öyküsünde, adrenal yetmezlik, tiroid hastalıkları tanımlayan vitiligolu hastalar, bu yönde araĢtırılabilir. Deride izlenen sebase tümörler gibi bazı oluĢumlar, ailesel internal neoplazi yatkınlığı ile bağlantılı olabilir. Ailesel displastik nevus ve melanom öyküsü, hastada izlenen, kahverengi-siyah kabartının, malign melanom Ģüphesi ile dikkatlice incelenmesini gerektirir.

Psikososyal YaĢamın Değerlendirilmesi

Hastanın, medeni durumu, sosyoekonomik durumu, yaĢam koĢulları, aile yapısı, iĢ ortamı, önceki iĢleri, hobileri ve cinsel yaĢamı dikkate alınarak değerlendirme yapılır.

Öykü alma süreci ve alınan öykünün niteliğinin, hastanın mental ve eğitim durumuna göre değiĢebileceği hatırlanmalıdır.

Tablo 1: Döküntüye yönelik öykü alma Döküntü (ler):

BaĢlangıç zamanı ve süresi nedir? Ġlk nerede ve ne Ģekilde baĢladı?

Karekteri zaman içinde değiĢim gösteriyor mu? Nasıl? Yayılım gösteriyor mu? Nasıl?

Seyri nasıl? (sürekli mi, aralıklı mı, hafifleme-alevlenme dönemleri var mı?) ĠyileĢirken iz bırakıyor mu?

Tablo 2: Tetikleyici faktörler, bulaĢ ve kullandığı ilaçlara yönelik öykü alma Döküntü (ler):

Ortaya çıkıĢını etkileyen, arttıran-azaltan faktörler var mı? Ortaya çıkmadan önce yerel/sistemik ilaç kullanılmıĢ mı?

Ortaya çıkmadan önce veya çıktıktan sonra ilaç dıĢı uygulamalar yapılmıĢ mı?

Diğer sistemler ile ilgili ek bir yakınması/hastalığı var mı?

Aile bireylerinde ya da çevresinde benzer bir döküntü(ler) var mı?