C- FAKTÖRLERİN TANIMLARI
1. Demokrasi Faktörlerinin Tanımları
Demokrasiye etki eden demokrasi faktörleri; bir ülkedeki seçim barajı oranı, seçim süreci, seçimlere katılım oranı, çoğulcu siyasetin uygulanabilirliği, devletin işlerliği, düşünce ve ifade özgürlüğü, organizasyon ve örgütlenme özgürlüğü, hukukun üstünlüğü, kişi hak ve hürriyetleri ile sendikalaşma oranı olarak belirlenmiştir.315
a. Seçim Barajı
Seçim barajı, belirlenmiş oy oranlarına ulaşan siyasi partilerin parlamentoya girmesini ve temsil yetkisini kazanmasını sağlayan asgari oy alma oranıdır. Seçim barajı oranları ülke anayasaları veya seçim kanunlarıyla yüzde olarak belirlenir.
b. Seçim Süreci
Seçim süreci, bir ülkede yapılan seçimlerin hangi koşullarda gerçekleştiğine ilişkin olan ilerlemedir.
2015 Freedom House316 indeksine göre seçim sürecinin puanlanmasında; “devlet başkanı konumunda olan kişinin ve ulusal parlamentonun adil ve özgürce seçilip
315 Seçim Süreci, Çoğulcu Siyaset, Devletin İşlerliği, Düşünce ve İfade Özgürlüğü, Organizasyon ve Örgütlenme, Hukukun Üstünlüğü ve Kişi Hak ve Hürriyetleri başlıklarının ölçülebilir hale gelmesinde kullanılan yöntemi ifade eden göstergeler için bkz. Freedom in the World 2015 Methodology, https://freedomhouse.org/sites/default/files/Methodology_FIW_2015.pdf, (erişim: 27.06.2016), s.6-15.
316 Freedom House, 1941 yılında kurulmuş ve merkezi Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan, kâr amacı gütmeyen, bağımsız bir düşünce kuruluşudur. Kuruluşun misyonu, özgürlük ve demokrasinin tüm dünya çapında yayılmasını sağlamak olarak ifade edilmektedir. Her yıl 195 ülke ve 14 bölge açısından
“Özgürlük Raporu” yayınlamakta ve bu raporda ülkeleri çeşitli göstergelerine göre değerlendirerek
“özgür”, “kısmen özgür” ve “özgür değil” olarak sınıflamaktadır. Yabancı ve yerel haber raporları, akademik analizler, hükümet dışı kuruluşlar, düşünce kuruluşları, bireysel iletişimle edinilen bilgiler ve bölgeye yapılan ziyaretler gibi geniş bir bilgi kaynağı ile ortaya konan bu rapor, saygınlığı ve güvenilirliği uluslararası düzeyde kabul edilmiş bir endeksleme sisteminin ürünüdür. Raporun metodolojisi, büyük ölçüde Evrensel İnsan Hakları Bildirgesinin ilişkili bölümlerinden türetilen siyasal haklar ve bireysel özgürlüklerin temel standartlarına dayanmaktadır. Benzer raporlama faaliyetlerini gerçekleştiren başka bağımsız kuruluşlar da bulunmakla birlikte, analizlerinin daha detaylı olması ve dünya çapında kabul edilmesi nedeniyle Freedom House endeksi çalışmada temel alınmıştır.
113
seçilmediği317” ve “seçim kanunları ve sisteminin adil olup olmadığı318” değerlendirilmektedir.
Bu değerlendirme sonucunda 1 ile 12 puan arasında bir değer belirlenerek ülke notu verilmektedir. Çalışmamızda 12 tam puan %100; 1 puan ise %8.3 olarak kabul edilmiştir.
c. Seçimlere Katılım
Seçimlere katılım, seçmen kütüğüne kayıtlı olan vatandaşlardan, seçimlerde oy kullananların sayısının toplam seçmen sayısına oranıdır.
Bu oran için, ülkede yapılan son parlamento seçimleri esas alınmıştır.319
d. Çoğulcu Siyaset
Çoğulcu siyaset, çoğunluğun mutlak hâkimiyetini reddederek azınlık gruplarının siyasal ve kültürel haklarının kabul edilmesi gerektiğini ve azınlığın da bir gün çoğunluk olabilme hakkının verilmesini savunan demokrasi anlayışıdır.
2015 Freedom House indeksine göre çoğulcu siyasetin puanlanmasında;
“vatandaşların farklı siyasi partiler veya diğer siyasi örgütlenmeler kurma özgürlüğünün olup olmadığı ve sistemin bu oluşumların diğer parti/örgütlenmeler ile rekabet etmesine
317 Seçimlerin ulusal/uluslararası seçim izleme örgütlerince özgür ve adilce izlenip izlenmediği;
seçimlerin siyasi amaçlarla lüzum yokken ertelenip ertelenmediği, seçmenlerin ve adayların kayıtlarının zamanında, eksiksiz ve doğru olarak yapılıp yapılmadığı, adayların propaganda süresince özgürce konuşma yapması, toplantı düzenlemesi ve medyayı kullanmasının engellenip engellenmediği; gizli oylama veya eşdeğeri bir sistemin uygulanıp uygulanmadığı; seçmenlerin baskı ve sindirme olmadan kendi seçtikleri partiye oy verip veremedikleri; sayımın şeffaf olarak yapılıp sonuçların halka doğru bir şekilde duyurulup duyurulmadığı; eşit oy hakkının olup olmadığı; askeri darbe ve benzeri müdahalelerin gerçekleşip geçekleşmediği ve seçim sonucunda farklı bir görüşün hâkim olduğu alt kurullarla aradaki ilişkinin siyasi hakları geliştirip geliştirmediği değerlendirmeleri yapılmaktadır.
318 Seçimlerin yürütülmesi için açık, ayrıntılı ve adil bir yasal çerçevenin var olup olmadığı; seçim komisyonları veya diğer yetkili kuruluşların hükümetten ya da diğer baskı unsurlarından bağımsız ve özgür olarak hareket edip edemedikleri; seçim komisyonu üyeliklerinin adil ve dengeli olarak dağıtılıp dağıtılmadığı; seçim komisyonları veya diğer yetkili kuruluşların işlerini etkili ve yetkin olarak yapıp yapmadığı; vatandaşların genel ve eşit oy haklarını kullanıp kullanamadıkları; seçim bölgelerinin adilce tayin edilip edilmediği; seçim sisteminin bazı siyasi görüşlere avantaj sağlamak ya da seçim sonuçlarını etkilemek için değiştirilip değiştirilmediği değerlendirmeleri yapılmaktadır.
319 Kaynak: electionguide.org - A.B.D.2014; Afganistan2010; Almanya2013; Avustralya2013;
Azerbaycan2015; Belçika2014; Brezilya2014; Çin2016; Danimarka2015; Fas2011; Finlandiya2015;
Fransa2012; Gana2012; Güney Kore2016; Hindistan2014; Hollanda2012; İngiltere2015; İran2012;
İsveç2014; İtalya2013; İzlanda2013; Japonya2014; Kanada2015; Kırgızistan2015; Kolombiya2014;
Meksika2015; Mısır2015; Moğolistan2012; Nijerya2015; Norveç2013; Rusya2011; Senegal2007; Suudi Arabistan Seçim Yok; Tayland2011; Türkiye2015; Ukrayna2014.
114
izin verip vermediği320”; “muhalefetin oy oranını ve elde ettiği desteği artırmak için önemli ve gerçekçi fırsatlarının olup olmadığı321”; “vatandaşların siyasi tercihlerinde ordu, dış güçler, totaliter partiler, dini hiyerarşi, ekonomik oligarşi veya benzeri güç odaklarının baskılarından ne kadar uzak oldukları322” ve “kültürel, dini, etnik veya diğer azınlık gruplarının siyasi haklarının ve seçim olanaklarının tam olarak tanınıp tanınmadığına323” bakılmaktadır.
Bu değerlendirme sonucunda 1 ile 16 puan arasında bir değer belirlenerek ülke notu verilmektedir. Çalışmamızda 16 tam puan %100; 1 puan ise %6.25 olarak kabul edilmiştir.
e. Devletin İşlerliği
Devletin işlerliği; yürütme erki olarak hükümet üyelerinin, yasama erki olarak ise özgürce seçilmiş temsilcilerin hem yasama faaliyetleri hem de yürütme faaliyetleri bakımından bağımsızlığı ile ilgilidir. Buna “siyasal özgürlük” de denmektedir.324
2015 Freedom House indeksine göre devletin işlerliğinin puanlanmasında;
“seçilmiş adayların parti içinde usulüne uygun olarak belirlenip belirlenmediği325”;
320 Siyasi partilerin kurulmasında ve bunlara üyelikte yasal olarak veya uygulamada engellemelerle karşılaşılıp karşılaşılmadığı; partilerin toplantı, gösteri ve benzeri barışçıl aktiviteler yaparken ayrımcılığa uğrayıp uğramadıkları; parti üyeleri veya liderlerinin bu barışçıl aktiviteler sonucunda hapsedilmesi, tehdit edilmesi, taciz edilmesi, ya da şiddetli saldırılara maruz kalması durumlarının olup olmadığı değerlendirmeleri yapılmaktadır.
321 Muhalefet partilerinin oy oranını artırmasını ya da seçimlerdeki rekabetlerini engelleyici çeşitli yasal veya idari kısıtlamalarda bulunulup bulunulmadığı; yasal olarak muhalefet etme yetkilerinin tanınıp tanınmadığı, muhalefet partisi üyelerinin veya liderlerinin, barışçıl aktiviteleri sonucunda hapsedilmesi, tehdit edilmesi, taciz edilmesi, ya da şiddetli saldırılara maruz kalması durumlarının olup olmadığı değerlendirmeleri yapılmaktadır.
322 Bu tür odakların seçmenlere rüşvet verip vermedikleri; siyasi tercihleri değiştirmek için seçmenlere veya siyasi figürlere sindirme, taciz ya da saldırılarda bulunup bulunmadıkları; hükümet politikası ve faaliyetlerinde askeri kontrolün ya da dış ülkelerin baskı ve etkilerinin olup olmadığı değerlendirilmektedir.
323 Çeşitli siyasi partilerin azınlıkları ilgilendiren konuları ele alıp almadıkları; hükümetin yasal olarak veya uygulamada azınlıkların parlamentolara girmesini engelleyip engellemediği ve siyasi partilerin barışçıl ve demokratik değerleri zedeleyen etnik köken, kültür veya dine dayanıp dayanmadıkları değerlendirme konusu yapılmaktadır.
324 SARTORI, s.364.
325 Atanmış olan veya seçimle gelmemiş diğer hükümet mensuplarının seçilmiş temsilcilerin faaliyetlerini engellemeleri ya da müdahalede bulunup bulunmadıkları; suç çetesi, ordu veya dış ülkeler gibi devlet dışı aktörlerin seçilmiş temsilcilerin faaliyetlerini engellemeleri ya da müdahalede bulunup bulunmadıkları değerlendirilmektedir.
115
“yolsuzluklara karşı tutum326” ve “hükümetin seçmenlere karşı açık ve şeffaf bir tutum sergilemesi ve hesap verebilirlik düzeyi327” değerlendirilmektedir.
Bu değerlendirme sonucunda 1 ile 12 puan arasında bir değer belirlenerek ülke notu verilmektedir. Çalışmamızda 12 tam puan %100; 1 puan ise %8.3 olarak kabul edilmiştir.
f. Düşünce ve İfade Özgürlüğü
Düşünce ve ifade özgürlüğü, bireylerin kısıtlamaya maruz kalmadan istedikleri şekilde düşünme ve bu düşüncelerini açıklama hürriyetidir. Salt düşünce mutlakken ifade özgürlüğü gerekli şartlar altında kısıtlanabilmektedir.
2015 Freedom House indeksine göre düşünce ve ifade özgürlüğünün puanlanmasında; “özgür ve bağımsız medya ile diğer ifade unsurlarının varlığına328”;
“dini kurum ve örgütlerin inançlarını yerine getirmelerinde ve kendilerini ifade etmelerinde özgür olmalarına329”; “akademik özgürlük ve eğitim sisteminde siyasi
326 Yolsuzlukları önleyici, tespit edici ve cezalandırıcı yasal düzenlemeler veya programların uygulamaya konup konmadığı; hükümetin yolsuzluğu artırma ihtimali olan bürokratik düzenlemelerden sıyrılıp sıyrılmadığı; siyasi baskı ve etkilerden bağımsız denetim ve soruşturma organlarının var olup olmadığı;
hükümet yetkililerince ve özellikle farklı siyasi unsurlara karşı yöneltilen yolsuzluk iddialarının tarafsızca soruşturulup yargılamasının yapılıp yapılmadığı; yolsuzluk iddialarına medyada ne kadar yer verildiği;
gazeteciler, aktivistler ve soruşturmacıların rüşvet ve yolsuzlukları aktarırken kendilerini güvende hissedebilmeleri için gerekli hukuki korumanın sağlanıp sağlanmadığı konuları değerlendirilmektedir.
327 Sivil toplum örgütleri, çıkar grupları, gazeteciler ve diğer vatandaşların askıdaki politika ve düzenlemelere ilişkin görüş bildirmeleri veya etki göstermeleri imkânının olup olmadığı; vatandaşların devlet faaliyetleri ile ilgili bilgi edinme ve dilekçe verme haklarının olup olmadığı; bütçe yapım aşamasının yasama değerlendirmesi ve kamu denetimine tabi olup olmadığı; kamu harcamalarının detaylı raporunun zamanında yayınlanıp yayınlanmadığı; kamu ihalelerinin şeffaf bir şekilde yapılıp yapılmadığı;
hükümet yetkililerinin mal varlığı beyanlarının kamuya ve medya denetimine açık ve doğrulanabilir olup olmadığı değerlendirmeleri yapılmaktadır.
328 Yazılı, görsel ve internet medyasına sansür uygulanıp uygulanmadığı; özellikle hükümet yetkililerinin yolsuzlukları gibi hassas politik olayları aktarırken gazeteciler arasında oto sansürün yaygın olup olmadığı; hükümet yetkililerini ve politikalarını inceleyen gazetecilere ağır para cezaları veya hapis cezası uygulanıp uygulanmadığı; başkan ve diğer hükümet üyelerinin şeref ve haysiyetine karşı bir suç tanımlaması yapılıp yapılmadığı ve yapılmışsa bu kanunların ne sıklıkla uygulandığı; devlet televizyonunda hükümet propagandası yapılıp yapılmadığı ve diğer özel kanallarda da bu yönde bir uygulamanın olup olmadığı; hükümetin medya içeriğine müdahale edip etmediği; gazetecilerin tehdit edilmesi, tutuklanması, saldırıya uğraması ve hatta öldürülmesi halinde adil ve etkili bir soruşturma ve yargılamanın yapılıp yapılmadığı; sanatsal faaliyetler gibi diğer ifade unsurlarının politik amaçlarla yasaklanıp yasaklanmadığı değerlendirilmektedir.
329 Dini kurumlara kayıt şartlarının bu kurumların işleyişini engelleyecek ölçüde ağır olup olmadığı; dini grupların üyelerinin misyonerlik faaliyetleri dolayısıyla yetkililer tarafından cezalandırılması, tutuklanması, taciz edilmesi veya saldırıya uğraması hallerinin olup olmadığı; dini faaliyetler ve ifadelerin devlet dışı unsurlar tarafından şiddet veya tacizle engellenip engellenmediği; hükümetin dini liderleri ataması veya atanmasında etkisinin olup olmaması; hükümetin dini kitap ve diğer materyallerin basım ve dağıtımı ile vaazların içeriğini kontrol edip etmediği; dini binaların inşaatının yasaklı veya kısıtlı olup
116
telkinlerden bağımsızlığa330” ve “özel toplantıların açık ve özgür olup olmadığına331” bakılmaktadır.
Bu değerlendirme sonucunda 1 ile 16 puan arasında bir değer belirlenerek ülke notu verilmektedir. Çalışmamızda 16 tam puan %100; 1 puan ise %6.25 olarak kabul edilmiştir.
g. Organizasyon ve Örgütlenme
Organizasyon ve örgütlenme, toplum halinde yaşayan ve grup olarak bir araya gelerek sosyal veya ekonomik hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla kurulmuş olan insan toplulukları demektir.332
2015 Freedom House indeksine göre organizasyon ve örgütlenmenin puanlanmasında; “toplantı ve gösteri düzenleme hakkı ve kamuya açık tartışma toplantıları yapma özgürlüğünün mevcut olması333”; “sivil toplum örgütlerinin özgürce faaliyet gösterebilmeleri334”; ve “işçi sendikalarının ve köylü örgütlenmelerinin özgürlüğünün tanınması ve bunların etkili bir şekilde toplu sözleşme yapma haklarının bulunması335” değerlendirilmektedir.
olmadığı; din eğitiminde kısıtlamalar olması ya da zorunlu din eğitiminin olup olmadığı ve bireylerin dini inanç ve uygulamalardan kaçınma haklarının olup olmadığı değerlendirmeleri yapılmaktadır.
330 Öğretmenler ve akademisyenlerin, siyasi veya yarı siyasi nitelikteki akademik faaliyetlerini yürütmelerinde fiziksel şiddet veya tehdit korkusu olmadan bağımsızca davranıp davranamadıkları;
hükümetin okul müfredatlarını siyasi amaçlarla kontrol edip etmediği; siyasi nitelikteki konuları ele alan öğrenci birliklerinin çalışmalarının engellenip engellenmediği; hükümet veya okul yönetiminin, öğrencilere belirli bir siyasi figürü desteklemesi ya da desteklememesi konusunda baskı yapıp yapmadığı değerlendirmeleri yapılmaktadır.
331 Özel toplantılar düzenleme hakkının olup olmaması; kişisel çevrimiçi iletişim araçlarını kullananların eleştirel paylaşımları dolayısıyla cezalandırılması, taciz edilmesi veya şiddet görmesi durumlarıyla karşılaşıp karşılaşmaması; hükümetin, kamu gözetimi yapması ve karşı görüşteki grupların yazışmalarını raporlaması için birilerini görevlendirip görevlendirmemesi değerlendirilmektedir.
332 ANAND / DAFT, s.329,333.
333 Özellikle siyasi nitelikte olan barışçıl gösterilerin yasaklanıp yasaklanmadığı; barışçıl gösteriler düzenlemek için izin almanın ağır koşullara tabi olup olmadığı; barışçıl gösterilere katılanların tutuklanması, tehdit edilmesi veya saldırıya uğraması hallerinin gerçekleşip gerçekleşmediği; barışçıl protestocuların bu haklarını kullanmalarının engellenmesi için polis tarafından gözaltına alınıp alınmadığı değerlendirilmektedir.
334 Kuruluş, üyelik gibi yasal işlemlerin bu sivil toplum örgütlerinin faaliyetlerini özgürce gerçekleştirebilmesini engellemek amacıyla ağırlaştırılıp ağırlaştırılmadığı; bu örgütlerin mali durumlarına ilişkin yasal düzenlemelerin ağır şartlar içerip içermediği; bu örgütlerin kurucuları ve bağışçılarının hükümet baskısına maruz kalıp kalmadıkları; bu örgütlerin üyelerinin faaliyetleri dolayısıyla taciz edilmesi, tutuklanması, tehdit edilmesi veya saldırıya uğraması hallerinin gerçekleşip gerçekleşmediği değerlendirilmektedir.
335 İşçi sendikalarının kurulması ve işleyişlerinin hükümetten bağımsız olup olmadığı; çalışanların, hükümet veya işverenleri tarafından belirli sendikalara üye olmaya zorlanıp zorlanmadığı; grev hakkının
117
Bu değerlendirme sonucunda 1 ile 12 puan arasında bir değer belirlenerek ülke notu verilmektedir. Çalışmamızda 12 tam puan %100; 1 puan ise %8.3 olarak kabul edilmiştir.
h. Hukukun Üstünlüğü
Hukukun üstünlüğü, kanunu uygulayan makam ve mercilerin, yasal düzenlemelerin lafzına ve ruhuna uygun hareket etmeleri ve bu hareket neticesinde ortaya çıkan hükümlerin bu hükümleri veren makam ve merciler dâhil bağlayıcı olmasıdır.
2015 Freedom House indeksine göre hukukun üstünlüğünün puanlanmasında;
“yargı organının bağımsızlığı336”; “hem hukuki hem de adli konular bakımından geçerli olması337”; “siyasi terör, haksız hapis, sürgün ve işkenceden korunma hakkının bulunup bulunmadığına338” ve “yasalar, politika ve uygulamanın ülkede bulunan tüm insanlara eşit muamele gösterilmesini garanti edip etmediğine339” bakılmaktadır.
tanınıp tanınmadığı; sendikaların toplu sözleşme görüşmeleri yapabilmesi ve bu sözleşmelerin yerine getirilip getirilmediği; meslek kuruluşlarının özgürce ve hükümet müdahalesi olmaksızın çalışmasına izin verilip verilmediği değerlendirilmektedir.
336 Yargı organlarının hükümetten veya diğer siyasi, ekonomik ve dini baskılardan sıyrılıp sıyrılamadığı;
yargıçların adil ve tarafsız bir şekilde atanıp atanmadığı; yargıçların adil ve tarafsızca hüküm kurup kurmadıkları veya hükümlerinde hükümetin ya da diğer bazı grupların çıkarlarını gözetip gözetmediği;
yasama, yürütme ve diğer devlet organlarının mahkeme kararlarını yerine getirip getirmedikleri değerlendirilmektedir.
337 Masumiyet karinesi başta olmak üzere sanık haklarının tanınıp tanınmaması; gözaltına alınanların bağımsız ve yetkin bir avukata erişme hakkının olup olmaması; sanıkların adil, halka açık ve uygun sürelerle bağımsız, tarafsız ve yetkili bir mahkeme tarafından yargılanıp yargılanmadıkları; savcıların siyasi kontrol ve baskılara maruz kalıp kalmamaları; kolluk kuvvetleri üzerinde yasama, yürütme ve yargı organları aracılığıyla demokratik ve etkin bir devlet kontrolünün olup olmaması; kolluk kuvvetlerinin suç çetesi veya ticari çıkar grupları gibi devlet dışı unsurların etkisinde kalıp kalmadığı değerlendirilmektedir.
338 Kolluk kuvvetlerinin keyfi tutuklama ve gözaltı yapmaları veya hukuksuz delil imal etmeleri;
tutuklama ve sorgulama sırasında aşırı güç veya işkence uygulanması; tutukevleri ve karakolların insanlık onuruna yaraşır düzeyde olması; vatandaşların haklarının devlet yetkilileri tarafından ihlali halinde dilekçe ve tazminat hakların tanınması; belirli gruplara karşı veya genel olarak toplum içerisinde şiddet eğilimlerinin yaygın olup olmaması; nüfusun bir kesiminin iç uyuşmazlıklar veya iç savaş dolayısıyla fiziksel zarara uğraması ya da taşınmaya zorlanması gibi durumlarla karşı karşıya kalıp kalmaması değerlendirilmektedir.
339 Çeşitli gruplara dâhil olanların insan haklarını kanun önünde eşitlik ilkesi gereğince tam olarak muhafaza edip edemedikleri; bu tür gruplara karşı yaygın şiddet eylemlerinde bulunulup bulunulmadığı ve bulunulması halinde faillerinin ortaya çıkartılması; bu tür gruplara karşı yasal veya fiili olarak istihdam, eğitim, barınma gibi alanlarda ayrımcılık yapılması; kadın erkek eşitliği; yabancıların uluslararası alanda tanınmış insan haklarından yararlanıp yararlanamaması; mültecilere ilişkin uluslararası hakların tanınıp tanınmadığı değerlendirilmektedir.
118
Bu değerlendirme sonucunda 1 ile 16 puan arasında bir değer belirlenerek ülke notu verilmektedir. Çalışmamızda 16 tam puan %100; 1 puan ise %6.25 olarak kabul edilmiştir.
i. Kişi Hak ve Hürriyetleri
Kişi hak ve hürriyetleri, temel haklar ve hürriyetlerden daha geniş kapsamlı olarak hukuk düzeninin kişilere tanıdığı özgürlükleridir.
2015 Freedom House indeksine göre kişi hak ve hürriyetlerinin puanlanmasında;
“vatandaşların seyahat etme, ikamet yeri seçme, çalışma ve yükseköğrenim haklarını özgürce kullanabilmeleri340”; “vatandaşların mülkiyet hakkının tanınması ve özel teşebbüs kurabilmeleri341”; “cinsiyet eşitliği, eş ve aile büyüklüğünü seçme hakkı da dâhil olmak üzere kişilerin sosyal özgürlüklerinin tanınması ve korunması342” “fırsat eşitliğinin sağlanması ve ekonomik sömürünün engellenmesine343” bakılmaktadır.
Bu değerlendirme sonucunda 1 ile 16 puan arasında bir değer belirlenerek ülke notu verilmektedir. Çalışmamızda 16 tam puan %100; 1 puan ise %6.25 olarak kabul edilmiştir.
340 Yurtdışı seyahatlerinin bir kısıtlamaya tabi olup olmaması; ülke içinde ikamet değiştirmek için devletin veya devlet dışı unsurların izninin gerekip gerekmediği; kişinin niteliği ve istihdam yerinin belirlenmesinde devletin veya devlet dışı unsurların kararı ya da etkisinin olup olmadığı; seyahat etme, ikamet veya iş değiştirme ya da yükseköğrenim kurumuna girmek için gerekli olan belgelerin temininin rüşvet gibi teşvik unsurlarıyla sağlanıp sağlanmadığı değerlendirilmektedir.
341 Kişilerin yasal olarak ve herhangi bir baskıya maruz kalmadan arazi veya diğer gayrimenkuller alabilmesi ya da satabilmesi; kamulaştırma durumunda mal sahibine zamanında ve yeterli ödemenin yapılması; kişilerin özel teşebbüs kurması ve işletmesi için gerekli izin, lisans gibi yükümleri yerine getirebilmelerinin makul düzenlemelere bağlanmış olması ve bu tür belgelerin edinilmesinde rüşvet gibi teşvik unsurlarının kullanılmaması; özel teşebbüslerin faaliyetlerinin dış unsurlar tarafından engellenmemesi değerlendirilmektedir.
342 Kadına karşı şiddetin önlenmesi ve faillerinin yargı önüne çıkarılması; fuhuşun önlenmesi için devletin gerekli önlemleri alması; kadınların yasal olarak veya uygulamada mülkiyet, miras, boşanma usulü ve velayet gibi ekonomik ve sosyal konularda ayrımcılığa uğrayıp uğramadığı; devletin, eş seçiminde kişileri doğrudan veya dolaylı olarak belirli kişilerle evlenmeleri hususunda zorunlu tutması, çocuk evliliğini önleyecek düzenlemeleri yerine getirmemesi, başlık parası gibi uygulamaları desteklemesi ve evlilik dışı ilişkileri suç sayması; çocuk sayısını devletin belirlemesi; devletin ya da özel kurumların kişileri dini, kültürel veya etnik olarak kısıtlaması halleri bu hususta değerlendirilmektedir.
343 Devletin ekonomi üzerinde sıkı bir kontrol uygulayıp uygulamadığı; büyük devlet teşebbüslerinin ekonomik getirilerinden nüfusun sadece ayrıcalıklı kesiminin mi yoksa tüm nüfusun mu faydalandığı;
özel sektörün ekonomi üzerindeki etkisinin tekelcilik boyutuna ulaşıp ulaşmadığı; yükseköğrenime ve işe girişlerde kayırmacılık, rüşvet gibi hususların yaygın olup olmadığı; etnik veya dini azınlıklar gibi grupların belirli ekonomik yardımlardan daha az yararlandırılıp yararlandırılmadığı; devlet veya özel sektör işverenlerinin haksız yere ücret kesintileri yapması, çalışanlarını tehlikeli koşullarda çalışmaya zorlaması gibi hallerle istismar edip etmediği değerlendirilmektedir.
119
j. Sendikalaşma
Sendika, işçilerin ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve
Sendika, işçilerin ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve