Dünya’da Altın Piyasalarının İşleyişi Ve Fiyat Oluşumu

Diğer mallarda olduğu gibi altının fiyatının oluşumu da yüksek oranda altın arzı ve talebine bağlıdır. Ancak altın fiyatı oluşurken bu arz ve talebin yanı sıra altının eskiden bir ödeme aracı olmasından kaynaklanan bazı değişkenler de fiyat oluşumunda etkilidir. Uzun yıllar altın standardında olan ülke ekonomileri halen altını güvenli bir liman olarak gördükleri için, merkez bankalarından rezerv olarak saklamaktadır. Bu yüzden altın, fiyatının belirlenmesi basit piyasa arz ve talebine bırakılamayacak kadar kıymetli bir madendir.

Dünya’da altının piyasasının olmadığı hiçbir nokta yoktur. Altının para olarak kullanıldığı dönemlerde uluslararası altın ticareti üzerinde yapılan ciddi kontroller, altın piyasalarının gelişimini engellese bile, altının el değiştirmesini engellemek hiçbir zaman mümkün olmamıştır. Basitçe bir anlatımla altına sahip olmak isteyenlerle, elindeki altını başkaca bir değere dönüştürmek isteyen kişi ya da kurumlar altın piyasasının oluşumunun temelidir.

Altın piyasası, arz ve talebe konu olan altından, altına arz – talepte bulunan gerçek ve tüzel kişilerden ve arz – talebin karşılanmasını sağlayan kurumlardan oluşan bir organizasyondur (İvgen, 2004: s.46). Ancak daha önce de değinildiği gibi, arz ve talebin dışında altının fiyatını belirleyen kendine özgü bazı faktörler bulunmaktadır. Güvenç (2006: s.12), bu faktörleri aşağıdaki gibi sıralamaktadır;

 ABD Dolarının diğer para birimleri karşısındaki değeri,  Dünyadaki ekonomik büyüme,

 Diğer finansal piyasalar ve para arzı,

 Petrol fiyatları, diğer kıymetli maden ve emtiaların fiyatları,

 Altın üretim miktarı ve altın üreticilerinin hedging ve ters hedging işlemleri,  Merkez Bankalarının altın alış ve satışları,

 Jeopolitik yapı, siyasal ve ekonomik gerginlikler,  Başta mücevher olmak üzere altın talebi

 Uluslararası vadeli piyasalarda kısa ve uzun pozisyon miktarları ile vade yapıları,

 Spekülatif altın işlemleri,

 Altın çıkarma maliyetlerinde yaşanan enflasyon,  Global enflasyonist yapı.

Bu etkenleri de içeren altın fiyatlarının uluslararası anlanma ilk belirlenmesi işlemi teknik olarak 1919 yılında Londra’da gerçekleştirilmiştir. “Fixing” işlemi adı verilen bu fiyat belirleme sürecinin doğuşu aşağıda detayları ile anlatılmıştır.

İngiltere Merkez Bankasının 1919 yılında Güney Afrika madenlerini finanse eden kuruluşlarla yaptığı bir anlaşma sonucu, Güney Afrika’nın bütün altınları rafine edilmek üzere Londra’ya getirilecektir. O tarihlerde Güney Afrika’nın ünlü Rand Rafinerisi henüz kurulmamıştır. Ancak, Londra’ya getirilen altınların nasıl fiyatlanacağı sorunu ortaya çıktı. Anlaşmaya göre Güney Afrika’ya ödemeler, N.M. Rothschild tarafından Londra Altın Piyasasındaki en iyi alım teklifi üzerinden yapılacaktır. Anlaşma gereği ödemelerin yapılabilmesi için de Londra merkezli bir alım-satım sisteminin kurulması gerekiyordu. Böylece 12 Eylül 1919 tarihinde altın

fixing işlemi doğdu. İlk günlerde Londra’daki altın brokerleri tarafından satılmak istenen altın, Rothschild’ın altın hesabına kaydettiriliyordu. Rothschild tarafından her sabah 11’de dünyadaki diğer piyasalar da dikkate alınarak altın için en iyi fiyat (best sterling price of gold) belirleniyordu. İlk fixing işlemlerine zamanın en önemli altın brokerları olan Mocatta and Goldsmid, Pixley and Abell, Sharp and Wilkins, Samuel Montagu Co. katılıyordu. Fixing işlemi ilk birkaç gün telefonla yapıldıysa da, daha sonra formel toplantı düzenine geçildi. İlk fixing fiyatı 995 milyem (altının saflık derecesini ölçmek için kullanılan bir ölçü birimidir) altın için 4.18 pound/ons oldu. İlk elli yıl Pound cinsinden fiyatlama yapıldı ancak sonraki yıllarda dolara geçildi (Çıtak, 2006: s.131-132).

Gerçekten de yapılan pek çok literatür çalışması incelendiğinde, altın fiyatlarının dolar kuru, petrol fiyatları ve enflasyon rakamlarından belirgin bir şekilde etkilendiğini gösteren pek çok akademik ampirik çalışma bulunmaktadır. Bununla birlikte bu tezin de inceleme konusu olduğu üzere, yaşanan lokal ve global ekonomik ve finansal krizler de altın fiyatının oluşmasında etkili olabilmektedir.

Altın fiyatlarının seyri incelendiğinde, petrol fiyatları ile altın fiyatları arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu görülmektedir. Bu pozitif yönlü ilişki faiz oranları için geçerli değildir. Yine pek çok çalışma göstermektedir ki, reel faiz oranlarındaki artış altın fiyatlarının düşmesine neden olmaktadır.

Çalışmalar, altın fiyatları ile ABD Dolarının diğer paralar karşısındaki değeri arasında da ters yönlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, enflasyon ile altın fiyatı arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Çünkü enflasyonist ortamlarda yatırımcılar ellerindeki paraların değer kaybını önlemek için altına yönelirler ve altın talebini artırırlar.

Gümüş gibi diğer değerli madenlerle altın fiyatı arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Bunların dışında, yaşanan politik, ekonomik ve finansal krizler, mevsimsel bazı etkiler de altın fiyatının oluşumuna etki etmektedir. Ancak fiyatı ve oluşumu her ne nedenle olursa olsun altın, bir değer saklama aracı olarak talebi uzun döneme sürekli yükselen bir metaldir.

Bu etkenler ışığında oluşan dünya altın fiyatları yıllar itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 12. Yıllar İtibariyle Dünya Altın Fiyatları (2006-2012)

Yıl Fiyat (Ons/Dolar) 2006 632,0 2007 833,8 2008 869,8 2009 1.087,5 2010 1.405,5 2011 1.531,0 2012 1.657,5

Kaynak: World Gold Council Verileri

Ons genellikle altın, gümüş ve platin gibi kıymetli madenlerin kütlelerinin ölçülmesi için kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimidir. Ulusal piyasalarda 1 ons altın 31,10 gram (has) altın demektir ve dünyada altın fiyatları ons başına dolar üzerinden hesaplanır. Yukarıdaki fiyatlar ışığında küresel finansal kriz öncesi ve sonrası döneme ilişkin seyir aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

Grafik 8. Yıllar İtibariyle Dünya Altın Fiyatları (2006-2012)