CumhurbaĢkanı’na, anayasal yargı organlarına üye seçme yetkisi tanınmıĢtır. Anayasa değiĢikliği öncesinde de CumhurbaĢkanının bu yetkisi bulunmaktaydı. Anayasa değiĢikliği ile Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı on yediden on beĢe düĢürülmüĢtür. Askeri yargının lağvedilmesi sebebiyle anılan yargı kolundan gelen üyeliklere son verilmiĢtir.351 Anayasanın 146. maddesine göre, Anayasa
Mahkemesi’nin on iki üyesi CumhurbaĢkanı, geriye kalan üç üye TBMM tarafından seçilmektedir. Meclis iki üyeyi SayıĢtay Genel Kurulunun kendi baĢkan ve üyeleri arasından, her boĢ yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro baĢkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer. CumhurbaĢkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi DanıĢtay genel kurullarınca kendi baĢkan ve üyeleri arasından her boĢ yer için gösterecekleri üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beĢ yıl raportörlük yapmıĢ Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçmektedir.
Anayasanın, yargı organı içinde CumhurbaĢkanına verdiği bir diğer yetki 154. maddede düzenlenmiĢtir. Yargıtay Cumhuriyet BaĢsavcısı ve Cumhuriyet BaĢsavcıvekili, Yargıtay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından gizli oyla
348 GÖZLER (2018), s.712. 349 GÖZLER (2018), s.794.
350 GÖZLER, (2018), s.795; CENTEL,ZAFER,ÇAKMUT (2008), s.622.
belirleyeceği beĢer aday arasından CumhurbaĢkanı tarafından dört yıl için seçilmektedir.
Anayasanın 155. maddesi gereği DanıĢtay üyelerinin dörtte biri CumhurbaĢkanı tarafından seçilmektedir. DanıĢtay üyelerinin nitelikleri 2575 sayılı DanıĢtay Kanunu’nda belirlenmiĢtir. Anılan kanunun “DanıĢtay üyelerinin nitelikleri” baĢlıklı 8. maddesinde; “DanıĢtay üyeleri: a) Ġdari yargı hakim ve savcılığı, b) Bakanlık, CumhurbaĢkanı yardımcılığı, bakan yardımcılığı, müsteĢarlık, müsteĢar yardımcılığı, elçilik, valilik, c) Generallik, amirallik, d) CumhurbaĢkanlığı Genel Sekreterliği, CumhurbaĢkanlığı Ġdari ĠĢler BaĢkanlığı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Genel Sekreterliği, f) Genel ve katma bütçeli dairelerde veya kamu kuruluĢlarında genel müdürlük veya en az bu derecedeki tetkik ve teftiĢ kurul baĢkanlıkları, ile düzenleyici ve denetleyici kurumların baĢkanlıkları, g) Yükseköğrenim kurumlarında hukuk, iktisat, maliye, kamu yönetimi profesörlüğü, Kamu kurum ve kuruluĢlarının baĢhukuk müĢavirliği, birinci hukuk müĢavirliği, hukuk hizmetleri baĢkanlığı ve hukuk iĢleri müdürlüğü, görevlerini yapanlar arasından seçilir.” düzenlenmesine yer verilmiĢtir. Aynı kanunun “Üye seçimi” baĢlıklı 9. maddesinin 2. fıkrasında ise “Ġdari yargı hakim ve savcıları, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca; diğer görevlerde bulunanlar ise, CumhurbaĢkanınca DanıĢtay üyeliğine seçilirler.” düzenlemesine yer verilmiĢtir. Bu durumda 8. madde de sayılan idari yargı hakim ve savcıları haricinde üye olarak seçilebilecek kiĢiler, CumhurbaĢkanı tarafından DanıĢtay üyeliğine seçilmektedir.
Anayasa değiĢikliği ile Hakimler ve Savcılar Kurulu’nun yapısında da değiĢiklik yapılmıĢtır. DeğiĢiklikten önce kurulun yirmi iki asil on iki yedek üyesi bulunmaktaydı. DeğiĢiklik sonrası yedek üyelik kaldırılmıĢ ve asil üye sayısı da on üçe indirilmiĢtir. Adalet Bakanı, kurulun baĢkanıdır. Adalet Bakanı müsteĢarı, kurulun doğal üyesidir. CumhurbaĢkanı; birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiĢ adlî yargı hâkim ve savcıları arasından üç üye, birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiĢ idarî yargı hâkim ve savcıları bir üye olmak üzere toplamda dört üyeyi seçmektedir. Kalan diğer yedi üyenin, üç üyesi Yargıtay üyeleri, bir üyesi DanıĢtay üyeleri, üç üyesi nitelikleri kanunda belirtilen yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından
seçilmektedir.
IV- CumhurbaĢkanının Sorumluluğu
CumhurbaĢkanının siyasi sorumluluğu doğrudan halka karĢıdır.352 Parlamenter
sistemde hükümetin meclisin güveni ile ayakta durmasına karĢılık CumhurbaĢkanlığı hükümet sisteminde aynı baĢkanlık sisteminde olduğu gibi yürütmenin yasamaya karĢı siyasal sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu aynı zamanda meclisin CumhurbaĢkanına görevinden el çektirememesi anlamına da gelmektedir. Ancak Anayasanın 116 maddesine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beĢte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilmekte, meclis kendisi hakkında seçimlerin yenilenmesi kararı verdiği zaman CumhurbaĢkanlığı seçimi de yapılmaktadır. Bu durumda CumhurbaĢkanı’nın meclise karĢı siyasi sorumlu olduğunun kabul edilip edilemeyeceği tartıĢmalıdır.353
Anayasanın 105. maddesinde CumhurbaĢkanının cezai sorumluluğuna iliĢkin Ģu düzenlemeye yer verilmiĢtir: “Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği
iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı, seçim
352 ATAR (2018), s.293.
kararı alamaz. Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanır.”
Anayasanın anılan hükmüne göre, CumhurbaĢkanı hakkında bir suç iĢlediği iddiasıyla meclis tarafından soruĢturma açılabilmektedir. Meclis tarafından soruĢturma açılması istemi halihazırda görevde bulunan CumhurbaĢkanı ile sınırlı değildir. CumhurbaĢkanının görevi sona erse dahi görevli bulunduğu sürede itham edilen suçlarla ilgili olarak, anayasada belirtilen soruĢturma usulünün izlenmesi gerekmektedir.
CumhurbaĢkanının bir suç iĢlediği iddiasıyla soruĢturma açılabilmesi için meclis üye tamsayısının salt çoğunluğu tarafından soruĢturma önergesi verilmesi gerekmektedir. SoruĢturma açılması önergesi en geç bir ay içinde görüĢülmekte ve üye tamsayısının beĢte üçünün gizli oyuyla soruĢturma açılmasına karar verilebilmektedir. Meclis soruĢturma açılmasına karar verirse, meclis içinden seçilecek üyelerle on beĢ kiĢilik bir komisyon tarafından soruĢturma yürütülmekte ve soruĢturma sonucunda komisyon tarafından hazırlanan rapor Meclis BaĢkanlığına sunulmaktadır. Komisyon tarafından hazırlanan bu rapor milletvekillerine dağıtılmakta ve hakkında soruĢturma yapılan CumhurbaĢkanının Yüce Divana sevk edilip edilmeyeceği konusunda meclis tarafından karar verilmektedir. Meclis, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Hakkında soruĢturma açılan CumhurbaĢkanı kural olarak anayasa ve kanunların verdiği tüm yetkilerini kullanabilmektedir. Anayasa bu duruma bir istisna getirmiĢtir: Meclis tarafından CumhurbaĢkanı hakkında soruĢturma açılmasına karar verilirse, CumhurbaĢkanı seçimlerin yenilenmesi kararı verememektedir.
Anayasanın CumhurbaĢkanının cezai sorumluluğunu düzenleyen 105. maddesi açıkça “bir suç işlediği iddiasıyla” demekte, anılan suçun CumhurbaĢkanının göreviyle ilgili olup olmamasına göre bir ayrım yapmamaktadır. Her ne kadar Anayasanın, Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkilerinin düzenleyen 148. maddesinde “Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını … görevleriyle ilgili suçlardan
dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.” düzenlemesi yer almakta ise de, bu
gerekçesinde açıkça “Cumhurbaşkanının herhangi bir suç işlediği iddiası”354 halinde
maddede belirtilen soruĢturma usulünün uygulanacağının belirtildiği, suçun göreviyle ilgili olup olmamasına göre bir ayrım yapmadığı ve bu durumda ise CumhurbaĢkanının iĢlediği iddia edilen tüm suçlar bakımından anayasanın öngördüğü soruĢturma yolunun iĢletileceği sonucuna ulaĢabiliriz.355
CumhurbaĢkanının cezai sorumluluğu daraltılmıĢtır. Çünkü, anayasa soruĢturma açılması için meclis üye tamsayısının beĢte üçünü, Yüce Divana sevk için ise meclis üye tamsayısının üçte ikisi gibi ağır nitelikli çoğunluk araması nedeniyle bu yolun iĢletilmesini zorlaĢtırmıĢtır.356Bu nitelikli çoğunluğun aranması sebebi ise
CumhurbaĢkanının sürekli suçlanmasının engellenmek istenmesidir.357
CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanlara iliĢkin cezai sorumluluk anlatılırken belirtildiği gibi CumhurbaĢkanı da Yüce Divana sevk edilmekle görevi sona ermemekte, Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan hüküm giyerse CumhurbaĢkanlığı görevi sona ermektedir. Anayasa değiĢikliğinden önce yürürlükten kaldırılan 113. maddeye göre bakanların Yüce Divana sevki halinde bakanlık görevi sona ermekte, eğer baĢbakan Yüce Divana sevk edilmiĢse hükümet düĢmekte idi.
CumhurbaĢkanın kiĢisel iĢlem ve eylemlerinden, örneğin borçlar hukuku kapsamında yer alan sözleĢmelerden kaynaklı olarak, sorumluluğu tamdır ve herkesin tâbi olduğu kurallara göre ortaya çıkan uyuĢmazlıklarda genel yetkili mahkemelerde dava açılabilmektedir. CumhurbaĢkanının göreviyle ilgili olan iĢlem ve eylemlerden dolayı Anayasanın 125. ve 129. maddeleri gereği ancak idare aleyhine idari yargıda “tam yargı davası” açılabilmektedir. DanıĢtay Kanunu’nun 24. maddesinde bir hüküm bulunmadığı için bu dava genel idari yargı kolu olan Ankara Ġdare Mahkemeleri’nde görülür.358
V- CumhurbaĢkanlığı ĠĢlemleri
CumhurbaĢkanlığı iĢlemlerini iki baĢlık altında incelemeyi düĢünüyoruz. Birinci baĢlık altında CumhurbaĢkanının tüm iĢlemleri hakkında, ikinci baĢlık altında
354 https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss447.pdf(e.t:03/02/2019)
355 TUNÇ (2018), s.273; GÖZLER (2018), s.817; ÖZBUDUN (2018), s.310; ATAR (2018), s.294-
295.
356 ÖZBUDUN (2018), s.311.
357 KUZU (2017), s.211; ATAR (2018), s.294-295.
önemi nedeniyle düzenleyici iĢlem olan CumhurbaĢkanlığı kararnamesi hakkında bilgi vermeyi düĢünüyoruz.