Anayasanın 106. maddesine göre, CumhurbaĢkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla CumhurbaĢkanı yardımcısı atayabilir. Bu konuda anayasa takdiri CumhurbaĢkanına bırakmıĢtır. CumhurbaĢkanlığı makamının herhangi bir sebeple boĢalması ya da CumhurbaĢkanının hastalanması veya yurtdıĢına çıkması durumunda CumhurbaĢkanı yardımcısı CumhurbaĢkanına vekalet etmektedir. CumhurbaĢkanlığı makamının boĢalması halinde 1 Sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesinin275 18.
maddesine göre birden fazla CumhurbaĢkanı yardımcısı varsa en yaĢlı olanı, CumhurbaĢkanlığı makamı geçici olarak boĢalması halinde CumhurbaĢkanı’nın görevlendirdiği yardımcı CumhurbaĢkanı’na vekalet etmektedir.276
CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından CumhurbaĢkanı tarafından atanır ve görevden alınır. CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde and içerek göreve baĢlarlar. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, CumhurbaĢkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer. Parlamenter sistemde bulunan Bakanlar Kurulu ve BaĢbakan yeni sistemde bulunmamakla birlikte, kamu hizmetlerinin merkez ve taĢra teĢkilatında örgütlenmesi yine bakanlıklar eliyle yapılmaktadır. Ancak bakanların birlikte oluĢturduğu bakanlar kurulu Ģeklinde yapılanma söz konusu değildir.277
274 GÖZLER(2018), s.773-776.
275 CumhurbaĢkanlığı TeĢkilatı Hakkında 1 Sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi(R.G:10/07/2018,
S.30474)
276 GÖZLER(2018), s.777-779.
CumhurbaĢkanı yardımcısı, CumhurbaĢkanının yokluğunda CumhurbaĢkanına vekalet etmektedir. Vekil, asilin sahip olduğu tüm yetkilere sahiptir. CumhurbaĢkanlığı makamının yetkilerinin atanmıĢ bir bürokrat tarafından kullanılabilmesi hususu eleĢtiriye açıktır.278 ABD’de BaĢkan ile birlikte yardımcısı da
halk tarafından seçilmektedir. Seçimde, seçmenlerin çoğunluğunu sağlamak amacıyla BaĢkan eğilim olarak sağda ise yardımcısı solda, baĢkan kuzeyden ise yardımcısı güneyden ya da tam tersi usul izlenmektedir.279 ABD’de kabul edilen seçim usulünün
bizde de kabul edilmesinin, CumhurbaĢkanı yardımcısının kullanacağı yetkiler ve temsil ettiği makam nedeniyle demokratik meĢruiyet kazandırılması açısından gerekli olduğunu düĢünüyoruz.
CumhurbaĢkanı, yardımcıları ve bakanları atarken geniĢ takdir hakkına sahiptir. Milletvekilleri içinden de bakan atayabilir ancak bakan olarak atanan kiĢilerin milletvekilliği sona ermektedir. Örneğin CumhurbaĢkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından bakan olarak atanan Abdülhamit Gül, Mevlüt ÇavuĢoğlu, Berat Albayrak ve Süleyman Soylu, aynı zamanda 24 Haziran 2018 tarihinden yapılan seçimlerde milletvekili seçilmiĢlerdi. Bakan olarak atandıkları için milletvekilliği görevleri sona ermiĢtir.280
CumhurbaĢkanlığı kabinesine, CumhurbaĢkanı dilediği gibi atama yapabilmekte ve atamalar herhangi bir makamın onayına da tâbi olmamaktadır. ABD’de uygulanan baĢkanlık sisteminde baĢkanın yapacağı bakan (sekreter) atamalarının Senato’nun onayına tâbi olduğunu baĢkanlık sistemini anlatırken belirtmiĢtik. Anayasamız böyle bir onay usulü getirmemiĢtir. Bu bizce de yerinde bir tercihtir. 600 milletvekilinden oluĢan TBMM’den önemli olabilecek tüm atamalarda (bakan, büyükelçi, vali, il müdürlükleri gibi) onay almaya çalıĢmak etkin ve hızlı yürütme ideali ile bağdaĢmamaktadır. Meclisin 1961 Anayasası’nda olduğu gibi Senato kısmı olsaydı ABD’deki uygulamanın benimsenmesi yararlı olabilirdi.
Parlamenter sistem ile baĢkanlık sistemi arasındaki en önemli farklardan biri olan siyasi sorumluluk, anayasamızda yeni sisteme uygun olarak düzenlenmiĢtir.
278 GÖZLER (2018), s.779-780; ESEN (2016), s.49-50.
279 KUZU (2017), s.28; ESEN (1970), s.546; ÇAM(1987), s.109.
280 GÖZLER (2018), s.835.
CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanların, siyasal sorumlulukları meclise karĢı değil CumhurbaĢkanı’na karĢıdır.281
Anayasanın 106. maddesine göre; CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç iĢlendiği iddiasıyla, meclis tarafından soruĢturma açılabilmektedir. Meclis soruĢturması açılması istemi halihazırda görevde bulunan CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanlar ile sınırlı değildir. CumhurbaĢkanı yardımcısı ve bakanların görevi sona erse dahi görevli bulunduğu sürede itham edilen suçlarla ilgili olarak, meclis soruĢturması açılması gerekmektedir. Bu durum Anayasanın 106. maddesinin 8. fıkrasında açıkça Ģöyle belirtilmiĢtir: “Bu kişilerin
görevde bulundukları sürede, görevleriyle ilgili işledikleri iddia edilen suçlar bakımından, görevleri bittikten sonra da beşinci, altıncı ve yedinci fıkra hükümleri uygulanır.”
CumhurbaĢkanı ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç iĢlendiği iddiasıyla soruĢturma açılabilmesi için meclis üye tamsayısının salt çoğunluğu tarafından soruĢturma önergesi verilmesi gerekmektedir. SoruĢturma açılması önergesi en geç bir ay içinde görüĢülmekte ve üye tamsayısının beĢte üçünün gizli oyuyla soruĢturma açılmasına karar verilebilmektedir. Meclis soruĢturma açılmasına karar verirse, meclis içinden seçilecek üyelerle on beĢ kiĢilik bir komisyon tarafından soruĢturma yürütülmekte ve soruĢturma sonucunda komisyon tarafından hazırlanan rapor Meclis BaĢkanlığına sunulmaktadır. Komisyon tarafından hazırlanan bu rapor milletvekillerine dağıtılmakta ve hakkında soruĢturma yapılan CumhurbaĢkanı yardımcısı ya da bakanın Yüce Divana sevk edilip edilmeyeceği konusunda meclis tarafından karar verilmektedir. Meclis, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan’da yapılan yargılama sonucunda milletvekilliğine engel bir suçtan hüküm giyilmesi halinde CumhurbaĢkanı yardımcılığı veya bakanlık görevi sona ermektedir.
CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanların kiĢisel suçlarından dolayı da cezai sorumlulukları bulunmaktadır. Bu suçlar bakımından milletvekillerinin sahip olduğu yasama dokunulmazlığından faydalanmaktadırlar. Yasama dokunulmazlığı, milletvekillerinin keyfî ceza soruĢturmalarıyla, geçici bir süre için de olsa
281 ATAR (2018), s.298; GÖZLER (2018), s.837-838; TUNÇ, Hasan. (2018). Türk Anayasa Hukuku.
görevlerinden uzaklaĢmalarını önlemektedir.282 Yasama dokunulmazlığı Anayasanın
83. maddesinde Ģöyle düzenlenmektedir: “Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri,
Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez. Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır. Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.” Anayasaya
göre milletvekilleri, CumhurbaĢkanı yardımcıları ve bakanlar seçimden önce veya sonra bir suç iĢlediği iddiasıyla, tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ceza muhakemesi, soruĢturma ve kovuĢturma olmak üzere iki aĢamadan oluĢmaktadır. Hakkında suç iĢlediği iddiasıyla yeterli Ģüphe ile Cumhuriyet savcılığınca yasama dokunulmazlığından faydalananlar hakkında iddianame düzenlenebilir, anayasanın saydığı bu dört fiil haricinde yasal Ģartlar yerine getirilerek, tanık olarak dinlenebilir, evde arama yapılabilir, telefonları dinlenebilir.283
Anayasa, yasama dokunulmazlığına iki istisna getirmiĢtir: Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve Anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar. Ağır cezayı gerektiren suçüstü halinin yasama dokunulmazlığı kapsamının dıĢında tutulmasının sebebi, bu durumda isnadın ciddiyeti hakkında kuvvetli karinenin varlığıdır.284
Suçüstü hali, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 2. maddesinin j bendine
282 ÖZBUDUN (2018), s.281; GÖZLER (2018), s.543; YÜZBAġIOĞLU, TANÖR (2004), s.226.
283 GÖZLER (2018), s.544-545; CENTEL, Nur, ZAFER, Hamide ve ÇAKMUT, Özlem. (2008). Türk
Ceza Hukuku’na GiriĢ. Ġstanbul:Beta Yayınları, s.160.
göre; “1. İşlenmekte olan suçu, 2. Henüz işlenmiş olan fiil ile fiilin işlenmesinden
hemen sonra kolluk, suçtan zarar gören veya başkaları tarafından takip edilerek yakalanan kişinin işlediği suçu, 3. Fiilin pek az önce işlendiğini gösteren eşya veya delille yakalanan kimsenin işlediği suçu” ifade ettiği belirtilmektedir. Ağır cezanın
hangi suçları kapsadığına anayasa cevap vermemektedir. Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu döneminde hapis cezaları, ağır hapis, hapis ve hafif hapis olmak üzere üçe ayrılıyordu. Bu dönemde ağır cezayı gerektiren suçtan kastedilenin ağır hapis cezasını gerektiren suçlar olarak anlaĢılması mümkündü.285 Ancak 5237 sayılı Türk
Ceza Kanunu’nu, önceki sistematiği terketmiĢtir. Öğretide ağır cezayı gerektiren suçların neler olduğu hususunda farklı görüĢler bulunmaktadır.286 Bir görüĢe göre
Ağır Ceza Mahkemesi’nin görev alanına giren suçların, ağır cezayı gerektiren suçlar olduğu kabul edilmektedir.287 5235 sayılı Adlî Yargı Ġlk Derece Mahkemeleri ile
Bölge Adliye Mahkemelerinin KuruluĢ, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’un “Ağır ceza mahkemelerinin görevi” baĢlıklı 12. maddesinde; “Kanunların ayrıca
görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, Türk Ceza Kanununda yer alan yağma (m. 148), irtikâp (m. 250/1 ve 2), resmî belgede sahtecilik (m. 204/2), nitelikli dolandırıcılık (m. 158), hileli iflâs (m. 161) suçları, Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısmının Dört, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar (318, 319, 324, 325 ve 332 nci maddeler hariç) ve 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun kapsamına giren suçlar dolayısıyla açılan davalar ile ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmakla ağır ceza mahkemeleri görevlidir.”
düzenlemesine yer verildiği görülmektedir. Bu durumda ağırlaĢtırılmıĢ müebbet, müebbet ve on yıldan fazla hapis cezasını gerektiren ve ağır ceza mahkemesi tarafından yargılaması yapılan suçların ağır cezayı gerektiren suçlar olduğu ifade edilmektedir.288 Bir diğer görüĢte ise ağır cezalık suçüstü halinin ceza hukuku ile
285 CENTEL, ZAFER, ÇAKMUT (2008), s.162.
286 GÜLFĠDAN, Osman Serkan. (2011). Yasama Dokunulmazlığı Müessesenin Amacı KarĢısında
1982 Anayasası’nda Yasama Dokunulmazlığının Kapsamı ve Ġstisnalar. Ġstanbul:On Ġki Levha Yayıncılık, s.79-93.
287 GÜLFĠDAN (2011), s.84-85;
288 CENTEL, ZAFER, ÇAKMUT (2008), s.162; ARTUK, Mehmet Emin, GÖKÇEN, Ahmet. (2017).
Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, s.179; FEYZĠOĞLU, Metin. (1992). Yasama Dokunulmazlığı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 42, Sayı 1, s.40-41.
değil anayasa hukuku bağlamında tanımlanması ve belirlenmesi gerektiği ileri sürülerek, yasama dokunulmazlığının istisnasının 1924 Anayasası’nda öngörüldüğü gibi “cinaî cürmü meĢhut” için yani sadece adam öldürme için geçerli olacağı belirtilmektedir.289 Bu görüĢler haricinde, ağır ceza tabirinin mevzuatta karĢılığının
bulunmaması nedeniyle suçüstü hali istisnasının uygulanma kabiliyetini yitirdiği, yasama dokunulmazlığı istinasının suç ve cezaların kanuniliği ilkesine uygun olarak yine anayasa tarafından belirlenmesi gerektiği de ileri sürülmektedir.290
Ġkinci istisna ise seçimden önce soruĢturmasına baĢlamıĢ olmak kaydıyla Anayasanın 14. maddesindeki durumlar da yasama dokunulmazlığı kapsamı dıĢındadır. Anayasanın 14. maddesi temel hak ve özgürlüklerin kötüye kullanılamamasını düzenlemektedir: “Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden
hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz. Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz. Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir.”
Anayasanın bu maddesi Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin varlığı için olmazsa olmaz unsurları belirlemektedir.291 Öğretide, bu istisnanın muğlak ve belirsiz olduğu, suç
isnadı değil “durum” isnadının bulunduğu, isnat olunan suçun ağırlığının mutlaka isnadın ciddiyetini gerektirmediği yönünde eleĢtiriler bulunmaktadır.292 Kanaatimizce
anayasanın 14. maddesindeki durumları gerçekleĢtirmek için suç iĢlenmesi halinde, örneğin Türk Devletinin ülkesini bölmek için terör örgütü kurma suçu iĢlendiği ithamında bulunulduğunda dokunulmazlık zırhı kendiliğinden kalkmıĢ olacaktır.
Yasama dokunulmazlığı nisbidir, meclis tarafından kaldırılabilir.293 Bir bakanın
göreviyle ilgili olmayan bir suçtan dolayı sahip olduğu yasama dokunulmazlığı meclis kararı ile kaldırılabilir. Bu karar ile dokunulmazlık zırhı, sadece o suç için
289 GÖZLER (2018), s.548.
290 GÜLFĠDAN (2011), s.88-89.
291 FEYZĠOĞLU (1992), s.43.
292 GÖZLER (2018), s.549-551, ÖZBUDUN (2018), s.281; CENTEL, ZAFER, ÇAKMUT (2008),
s.163.
aralanmaktadır.294 Yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararına konu olan suç
haricinde baĢka bir suç ithamı var ise bu suç için de ayrıca dokunulmazlığın kaldırılması kararı alınması gerekmektedir.
CumhurbaĢkanı yardımcılarının ve bakanların hukuki sorumluluğu, örneğin borçlar hukuku kapsamında yer alan sözleĢmelerden kaynaklı olarak, tamdır ve herkesin tâbi olduğu kurallara göre ortaya çıkan uyuĢmazlıklarda genel yetkili mahkemelerde dava açılabilmektedir. Görevleriyle ilgili iĢlem ve eylemden dolayı hukuki sorumluluğu söz konusu olduğunda, idarenin tazminat sorumluluğu kurallarına tâbi olarak, Anayasanın 125. maddesi gereği hakları ihlal edilenler tarafından devlet aleyhine, CumhurbaĢkanı yardımcılarının iĢlem ve eylemleri için CumhurbaĢkanlığına, bakanların iĢlem ve eylemleri için bakanlığa karĢı tam yargı davası açılabilmektedir.295
2 Temmuz 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 703 sayılı Anayasada Yapılan DeğiĢikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile bakanlıkların ve pek çok kamu kurum ve kuruluĢlarının teĢkilat kanunlarında değiĢiklik yapılmıĢ, bazı bakanlıklar ve kurumlar lağvedilmiĢtir. 10 Temmuz 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 1 Sayılı CumhurbaĢkanlığı TeĢkilatı Hakkında CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi296 ile CumhurbaĢkanlığı
makamının, idari teĢkilatının ve kabinesinin nasıl teĢekkül ettirileceği belirtilmiĢtir. Kararnamenin “CumhurbaĢkanlığı Makamı” baĢlıklı birinci kısmında CumhurbaĢkanı, CumhurbaĢkanı Özel Kalem Müdürü, CumhurbaĢkanı BaĢdanıĢmanı ve danıĢmanı ve Özel Temsilci’ye yer verilmiĢtir. Ġkinci kısımda CumhurbaĢkanlığı Ġdari ĠĢler BaĢkanlığı297 ihdas edilmiĢ, anılan baĢkanlığın birimleri
belirlenmiĢtir. Üçüncü kısımda CumhurbaĢkanı Yardımcıları ve CumhurbaĢkanına vekâlet düzenlemelerine yer verilmiĢtir. Dördüncü kısımda CumhurbaĢkanlığı Politika Kurullarına iliĢkin düzenlemeler yer almaktadır.298 Bilim, Teknoloji ve
Yenilik Politikaları Kurulu, Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, Ekonomi
294 CENTEL, ZAFER,ÇAKMUT (2008), s.168.
295 ATAR (2018), s.302; GÖZLER (2018), s.842-843.
296 R.G:10/07/2018, S.30474.
297 Kararnamenin 5. maddesine göre Ġdari ĠĢler BaĢkanı en yüksek Devlet memurudur.
298 Politika kurullarının, baĢkanlık sistemini anlatırken belirttiğimiz ABD’de yer alan yürütme
Politikaları Kurulu, Güvenlik ve DıĢ Politikalar Kurulu, Hukuk Politikaları Kurulu, Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu, Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu, Sosyal Politikalar Kurulu, Yerel Yönetim Politikaları Kurulu kurulmuĢ ve bu kurullara 09 Ekim 2018 tarih ve 30560 sayılı Resmi Gazete’de yer alan 2018/196 sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararı ile atamalar yapılmıĢtır.299 CumhurbaĢkanlığı bünyesinde
kurulan bu kurulların görevi CumhurbaĢkanınca alınacak kararlar ve oluĢturulacak politikalarla ilgili öneriler gerçekleĢtirmektir. BeĢinci kısımda CumhurbaĢkanlığı’na bağlı olan kurum ve kuruluĢlar belirlenmiĢtir. Kararnamenin 37. maddesine göre, Devlet ArĢivleri BaĢkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, ĠletiĢim BaĢkanlığı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Milli Ġstihbarat TeĢkilatı BaĢkanlığı, Milli Saraylar Ġdaresi BaĢkanlığı, Savunma Sanayi BaĢkanlığı, Strateji ve Bütçe BaĢkanlığı ve Türkiye Varlık Fonu CumhurbaĢkanına bağlı kurumlar olarak belirlenmiĢtir. Kararnamenin ilk halinde Genelkurmay BaĢkanlığı da bağlı kurumlar arasında sayılmıĢ iken 4 sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi300 ile Genelkurmay BaĢkanlığı Milli Savunma Bakanlığı’na bağlanmıĢtır. 1 Nolu CumhurbaĢkanlığı Genelgesi301 ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu CumhurbaĢkanlığı ile ilgilendirilmiĢtir. Anayasa, bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teĢkilat yapısı ile merkez ve taĢra teĢkilatlarının kurulmasının CumhurbaĢkanlığı kararnamesiyle302 düzenleneceğini belirtmektedir.
Kararname ile bakanlıklara yönelik de düzenlemeler getirilmiĢtir. Bakanlıklar kararnamenin altıncı kısmında düzenlenmiĢtir. Adalet Bakanlığı, Aile, ÇalıĢma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,303 Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, DıĢiĢleri Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve UlaĢtırma ve Altyapı Bakanlığı olmak üzere
299 Örneğin Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu’na; Alev Alatlı, Havva Hümeyra ġahin, Hülya
Soydan, Prof. Dr. Ġskender Pala, Mehmed Özçay, Murat Bardakçı, Orhan Gencebay, Rasim Özdenören ve Prof. Dr. Ümit Meriç atanmıĢtır.
300 R.G:15/07/2018, S.30479. 301 R.G:15/07/2018, S.30479.
302 CumhurbaĢkanlığı kararnamesi hakkında açıklamalarımızı ileriki baĢlıklarda yapacağımızdan
burada kararnamelerin hukuki değerlendirmesi yapılmayacaktır.
303 15 Sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi ile ÇalıĢma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı; Aile,
on altı bakanlık kurulmuĢtur. Yeni sistemin ilk CumhurbaĢkanı kararı CumhurbaĢkanı yardımcısı ve bakanlıklara yapılan atama üzerinedir.304 CumhurbaĢkanlığı ve
bakanlıkların bağlı, ilgili ve iliĢkili kuruluĢları ise 4 Sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi ve 2018/1 ve 2018/2 sayılı CumhurbaĢkanlığı Genelgeleri ile belirlenmiĢtir.
1982 Anayasası’nda anayasal kuruluĢ olarak yer alan Devlet Denetleme Kurulu 2017 Anayasa değiĢikliği sonrasında da korunmuĢtur. Devlet Denetleme Kurulu hakkında CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi ile düzenleme yapılmıĢtır.305 2017 Anayasa
değiĢikliğinden önce TSK, kurulun denetimi dıĢındaydı. DeğiĢiklik sonrası TSK da denetim kapsamına alınmıĢtır. Kurulun denetleyemeyeceği tek organ yargı organıdır. Ayrıca kurula “idari soruĢturma” yetkisi verilmiĢtir.306 CumhurbaĢkanının, tüm
bakanlıkları denetleyebilmesi, idari yönden soruĢturması, CumhurbaĢkanının hiyerarĢi yetkisinin sonucudur. Ancak CumhurbaĢkanı’nın hiyerarĢik olarak yetkili olmadığı ayrı bir tüzel kiĢiliği bulunan mahalli idareler ve kamu kurumları üzerinde idari soruĢturma yapabilmesi eleĢtiri alan hususlardan birisidir.307
1961 Anayasası ile kurulan Milli Güvenlik Kurulu, 1982 Anayasası’nın ilk halinde de mevcuttur. 2017 Anayasa değiĢikliği ile anayasanın Milli Güvenlik Kurulu’nu düzenleyen 118. maddesinde de değiĢiklik yapılmıĢtır. DeğiĢiklikten önce kurul; CumhurbaĢkanının baĢkanlığında, BaĢbakan, Genelkurmay BaĢkanı, BaĢbakan yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, ĠçiĢleri, DıĢiĢleri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından oluĢuyordu. DeğiĢiklik sonrasında BaĢbakanlığın lağvedilmesi ve Jandarma Genel Komutanlığı’nın ĠçiĢleri Bakanlığına bağlanması308 nedeniyle bunlar kuruldan
çıkarılmıĢ, CumhurbaĢkanı yardımcısı kurula dahil edilmiĢtir.309 Milli Güvenlik
Kurulu tarafından alınan tavsiye kararları, CumhurbaĢkanı tarafından değerlendirilmektedir. CumhurbaĢkanı’nın kurula katılamaması halinde
304 R.G:10/07/2018, S.30474.
305 Devlet Denetleme Kurulu Hakkında 5 Sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi. (R.G:15/07/2018,
S.30476.)
306 GÖZLER (2018), s.844; ÖZBUDUN (2018), s.312; ĠBA, ġeref. (2018). Türk Anayasa Hukuku.
Ankara:Turhan Kitabevi, s.248.
307 GÖZLER (2018), s.846-847; ÖZBUDUN (2018), s.312
308 668 sayılı Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesinin 6. maddesi.(R.G:27/07/2016,
S.29783)
CumhurbaĢkanı yardımcısı kurula baĢkanlık etmektedir. CumhurbaĢkanı yardımcılarının birden fazla olması halinde hangisinin kurula baĢkanlık edeceğine iliĢkin anayasada hüküm bulunmamaktadır.310 1 Sayılı CumhurbaĢkanlığı
Kararnamesi’nin 18. maddesinde yer alan düzenlemeler kıyas yoluyla bu durum içinde uygulanabilir. CumhurbaĢkanlığı makamının boĢalması nedeniyle katılamaması halinde en yaĢlı yardımcı, CumhurbaĢkanının geçici suretle makamında bulunamaması halinde ise CumhurbaĢkanının yetkilendireceği yardımcının baĢkanlık edeceğini söyleyebiliriz. Anayasanın 119. maddesine göre, sıkıyönetim, Ģiddet olaylarının yaygınlaĢması ve kamu düzeninin ciddi Ģekilde bozulması sebepleriyle olağanüstü hal ve sıkıyönetim ilan edilebilmesi için Milli Güvenlik Kurulu’nun görüĢünün alınması gerekiyordu. Ancak değiĢiklikten sonra Milli Güvenlik Kurulu’nun görüĢünü alma Ģartı anayasadan çıkarılmıĢtır.311 Milli Güvenlik Kurulu,
Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği teĢkilatına sahiptir. CumhurbaĢkanlığına bağlı bu idari teĢkilat hakkında CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi ile düzenleme yapılmıĢtır.312
III- CumhurbaĢkanının Görev ve Yetkileri
CumhurbaĢkanının görev ve yetkileri önceki sistemde yer alan yetkilere benzemektedir. Anayasanın 104. maddesinde CumhurbaĢkanının yetkileri Ģöyle belirlenmiĢtir: “Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına
aittir. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder. Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar. Ülkenin iç ve dış