Anayasanın 8. maddesine göre yürütme yetkisi ve görevi, CumhurbaĢkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilmektedir. Bu hüküm CumhurbaĢkanının yürütmeye iliĢkin genel yetkisini ihtiva etmektedir.
CumhurbaĢkanı, Anayasanın 104. maddesine göre CumhurbaĢkanı Devlet baĢkanı olarak Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalıĢmasını temin eder. Yabancı devletlere temsilci gönderme ve yabancı devletlerden temsilci kabul etme yetkisi de CumhurbaĢkanı’na aittir.
CumhurbaĢkanı, CumhurbaĢkanı yardımcısını ve bakanları atama yetkisine sahiptir. Üst kademe yöneticilerinin atanma usulü CumhurbaĢkanı tarafından çıkarılacak CumhurbaĢkanlığı kararnamesi313 ile belirlenmekte yine bu yöneticiler
CumhurbaĢkanı tarafından atanmaktadır. Kimlerin üst kademe yönetici olduğuna iliĢkin anayasada bir hüküm bulunmamaktadır. Bu hususta çıkarılan CumhurbaĢkanlığı kararnamesinde hangi yöneticilerin üst kademe yöneticiler olduğu belirlenmiĢtir.314
Anayasanın 90. maddesi gereği, kural olarak milletlerarası antlaĢmaların onaylanması, TBMM’nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. TBMM tarafından uygun bulma kanunu ile kabul edilen antlaĢma CumhurbaĢkanı tarafından onaylanır ve yayınlanır.315 Anayasa 90. maddesinin 2. ve 3. fıkrasında; “Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, yayımlarından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur. Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan
313 Bu hususa iliĢkin bir kararname yayımlanmıĢtır. Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum
ve KuruluĢlarında Atama Usûllerine Dair 3 Sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi. (R.G:10/07/2018, S.30474)
314 3 sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesinde yer alan üst kademe yöneticilere, valiler ve
büyükelçileri örnek verebiliriz.
315 Bu hususa iliĢkin bir kararname yayımlanmıĢtır. Milletlerarası AndlaĢmaların Onaylanmasına
ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında 9 Sayılı CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi.(R.G:15/07/2018, S.30479)
ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz.” hükmüne yer vermiĢtir. Bu hükümle genel kurala istisnalar getirilmiĢtir.
Anayasa tarafından belirlenen istisna kapsamında yer alan antlaĢmalar, TBMM tarafından çıkarılacak uygun bulma kanununa gerek olmadan doğrudan CumhurbaĢkanı kararı ile yürürlüğe girmektedir.316
CumhurbaĢkanı, milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri alır. Anayasanın 117. maddesinde yer alan hükme göre ise milli güvenliğin sağlanmasından ve silahlı kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karĢı, CumhurbaĢkanı sorumludur. Ancak anayasa CumhurbaĢkanının milli güvenliğin sağlanmasından doğan sorumluluğunun nasıl iĢletileceği, meclis tarafından hangi araçlarla bu sorumluluğunun denetleneceğine cevap vermemektedir.317
Anayasanın 117. maddesine göre CumhurbaĢkanı ayrıca, TBMM’nin manevi varlığından ayrılamayan BaĢkomutanlığı temsil etmektedir. Genelkurmay BaĢkanı, CumhurbaĢkanı tarafından atanmakta ve savaĢta CumhurbaĢkanı namına BaĢkomutanlık görevini yerine getirmektedir.
Anayasanın 118. maddesiyle CumhurbaĢkanı’na Milli Güvenlik Kurulu’na baĢkanlık etme yetkisi verilmiĢtir. Kurul tarafından alınan kararlar CumhurbaĢkanı tarafından değerlendirilmektedir.
Anayasanın 119. maddesi gereği, CumhurbaĢkanı savaĢ, savaĢı gerektirecek bir durumun baĢgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karĢı kuvvetli ve eylemli bir kalkıĢma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıĢtan tehlikeye düĢüren Ģiddet hareketlerinin yaygınlaĢması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın Ģiddet hareketlerinin ortaya çıkması, Ģiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî Ģekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan etme ve olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda olağanüstü hal
316 GÖZLER (2018), s.790. 317 GÖZLER (2018), s.791-792.
CumhurbaĢkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi bulunmaktadır.318
Anayasanın 104. maddesinde CumhurbaĢkanına Türk Silahlı Kuvvetlerini kullanma yetkisi verilmiĢ ise de bu hükmü Anayasanın 92. maddesi ile birlikte değerlendirmemiz gerekmektedir. Anayasanın 92. maddesi gereği silahlı kuvvetlerin kullanılmasına karar verme yetkisi TBMM’ye aittir. Ancak aynı maddenin ikinci fıkrasında, meclis tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde CumhurbaĢkanının Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebileceği belirtilmiĢtir.
CumhurbaĢkanı idari teĢkilatını anlatırken belirttiğimiz üzere, Anayasanın 108. maddesiyle CumhurbaĢkanı, Devlet Denetleme Kurulu baĢkan ve üyelerini atamaktadır. CumhurbaĢkanı, bu kurula, kamu kurumlarına iliĢkin idari soruĢturma, inceleme, araĢtırma ve denetleme yaptırabilmektedir.
Anayasanın 73. maddesiyle, CumhurbaĢkanına kanunla, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına iliĢkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aĢağı sınırlar içinde değiĢiklik yapmak yetkisi verilebileceği, 167. maddesiyle, CumhurbaĢkanına kanunla, ithalat, ihracat ve diğer dıĢ ticaret iĢlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dıĢında ek mali yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya yetki verilebileceği hüküm altına alınmıĢtır.
Anayasanın 104. maddesinde CumhurbaĢkanına yürütme yetkisine iliĢkin konularda CumhurbaĢkanlığı kararnamesi çıkartma yetkisi vermiĢtir. Ayrıca CumhurbaĢkanı Anayasanın 124. maddesine göre kanunların ve CumhurbaĢkanı kararnamelerinin uygulanması sağlamak amacıyla yönetmelik çıkarma yetkisine de haizdir.319
Anayasanın 127. maddesine göre mahalli idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile, kendi aralarında birlik kurması CumhurbaĢkanının iznine tâbidir.
Anayasanın 130. maddesi gereği devlet ve vakıf üniversitelerine rektör,
318 Olağanüstü hal yönetimine iliĢkin açıklamalarımız VI numaralı baĢlık altında yapılacaktır.
319 CumhurbaĢkanlığı iĢlemleri baĢlığı altında CumhurbaĢkanlığı kararnameleri ve yönetmelikleri
CumhurbaĢkanı tarafından atanmaktadır. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 13. maddesinde yer alan düzenlemeye göre de rektör olarak atama yapılabilmesi için en az üç yıl profesör olarak çalıĢma Ģartı kaldırılmıĢtır.320