Cerbe Zaferi

Barbaros Hayrettin Paşa, Batı Akdeniz’den döndükten sonra vefat etti. Büyük ve kudretli denizcinin yerine Sokullu Mehmet Paşa kaptan olarak atanmıştır. Fakat biraz sonra onun Rumeli beylerbeyliğine nakli üzerine369 Rüstem Paşa’nın kardeşi Sinan Bey Gelibolu beyi ve derya kaptanı olur370. Fakat bu atama Barbaros’la birlikte hizmette bulunan kaptan ve levent gemilerinin reislerini gücendirmişti fakat onun da ölümü üzerine kaptanlığa Piyale Paşa atanmıştır. Piyale Paşa, Turgut Uluç Ali, Hasan ve Salih Reislerle birlikte büyük hizmetlerde bulunarak Osmanlı donanmasının azamet ve kudretini bir süre daha devam ettirmeyi başarmıştır 371. 1551’de Malta’da üslenmiş olan şövalyelerin korudukları Trablusgarp limanına, Osmanlı imparatorluğu donanması ve bir diğer efsanevi korsan olan Turgut Reis’in komutasındaki filonun ortak harekâtıyla başarılı bir kuşatma düzenlenmişti372. Trablusgarp’ın fethedilmesini hazmedemeyen şövalyeler destek toplamaya başlamışlar ve bir haçlı birliği oluşturmuşlardı. Haçlıların Osmanlılara karşı hazırlıkları hızlanmıştı. II. Felipe, darbenin Turgut Paşa’ya indirilmesine karar vermişti. Turgut en mühim üslerinden, Trablusgarp’tan ve elinde tuttuğu Orta ve Güney Tunus’tan uzaklaştırıldığı takdirde, Akdeniz’de Türk deniz

367 Enver Ziya Karal, “Barbaros Hayrettin”, s. 315.

368 Muzaffer Arıkan, “XV. ve XVI. Asırlarda Türk İspanyol Münasebetlerine Toplu Bir Bakış”, Ankara

Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXIII, S.4, 1968, s. 256.

369 Yaşar Yücel-Ali Sevim, Türkiye Tarihi, C.2, s. 291.

370 Peçevi, Peçevi Tarihi, C.1, s. 332; Metin Kunt, “Dünya Sahnesinde Osmanlı İmparatorluğu”, s. 120-125. 371 Yaşar Yücel-Ali Sevim, Türkiye Tarihi, C.2, s. 291.

hâkimiyeti büyük bir darbe yiyecekti. Gerçekten II. Felipe ve kurmayının askerlik bakımından doğru düşündüğü muhakkaktır. Ancak Türkleri uzun zamandan beri yerleştikleri, nahiyelerine, köylerine kadar teşkilat kurdukları Cezayir’den sökmek bütün birleşik Avrupa’nın dahi gücü dışında bir iştir. Doğu Akdeniz’de Türk donanmasına taarruza kalkışmak ise sonu belki de felaketle bitecek bir maceraya atılmaktır. Çünkü Preveze’nin hatıraları henüz oldukça tazeydi. Hâlbuki Turgut Paşa Cerbe’de ortadan kaldırılırsa, Tunus ve Trablus, İspanya’nın eline geçebilirdi373. Bu sırada Trablusgarp Beylerbeyi bulunan Turgut Paşa374 evvelce kendisine ait olan Cerbe Adası’nı İspanyollardan zapt etmek isteyerek muhasara etmişti; bunun üzerine Osmanlılara karşı hazırlanmış olan iki yüz parçadan mürekkep müttefik donanması yaşlanması sebebiyle epeydir sefere çıkmayan Andrea Dorya kumandasında olarak Cerbe önüne geldiğinden Turgut Paşa az bir kuvvetle bunlara karşı koyamayacağından Trablus’a çekilmiş ve durumu Mora Sancakbeyi vasıtasıyla acele İstanbul’a bildirmişti375.

Piyale Paşa’nın donanması gerçekten de haberler kadar hızlı ilerlemiştir. Hiçbir yere uğramadan büyük bir hızla hareket etmişti. 8 Mayıs’ta Malta ile Gazzo arasına gelmiştir. İstanbul Cerbe arasını 20 günde katedebilmesi bir rekordur. Donanmayı haziranda bekleyen dük, onun 11 Mayıs’ta geldiğini görmüştür. Haber, Sicilya’da Napoli’de Cenova’da İspanya’da Avrupa’nın tümünde büyük bir hızla yayılmıştır376.

Cerbe olayında Turgut Reis’in bir hadisesini Kâtip Çelebi şöyle kaleme almıştır; “Turgut Bey levent kaptanı iken yedi sekiz parça gemisiyle Cerbe Adası’nda ve Kantara Limanı’nda yatıp gemilerini yağlarken kâfir kaptanlardan Çağala377 ve Venedik kaptanı yüz elli parça gemiyle gelip o limanın boğazını kuşattılar. Tamam, azığı tükenip zebun olduğu zamanda kendilerini ve gemilerini alırız diye sevinç ve kıvançla oturdular. Hatta Ceneviz’e mektuplar yazıp “evimize barkımıza ateşler salıp yıkan levent kaptanı Turgut’u gemileriyle tutarak aldık” diye haber göndermişlerdi. Ve nice beyzadeler gemi donatıp varalım seyredelim diye Cerbe’ye doğru yola çıkmışlardı. Turgut Kaptan da hakka tevekkül edip Allah’ın hikmeti o yörede bir ırmak var ki ayağı denize akar, o ırmak üzerinden bir sandal yürüyebilir. Hemen levent ve forsa koyup limandan o ırmağa yol kestirmeğe düşmüş. İki mil

373 T. Yılmaz Öztuna, Türkiye Tarihi, C.6, s. 71.

374 Solak-zâde Mehmet Hemdemî Çelebi, Solak-Zâde Tarihi, s. 261.

375 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.2. , s. 388; Zekeriyyazâde, Ferah ( Cerbe Fetihnamesi), Haz: Orhan Şaik Gökyay, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. , Ankara 1988, s. 27-28.

376 Fernand Braudel, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, s. 382-383.

377 Frenk kaptanıdır. Çağalazade Sinan Paşa’nın babasıdır. Sinan Paşa, Sultan Süleyman Han zamanında Osmanlı Devleti’ne hizmet etmeye başlamıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz; Kâtip Çelebi, Tuhfetü ’l-Kibar Fi Esfari’l-

kadar yeri kesip o sudan gemilerini denize geçirmişti. Kıyıda bir kurulmuş çadır alıkoymuş. Kâfirler görünce Turgut içindedir demişlerdi. Kaptan o sudan denize altmış mil yerde bir limana girmiş, gemilerin kalanını da yağlamıştı ve denize çıkmıştı. Yolunda onu seyre gelen beyzadelere sataşıp almıştı. Bundan sonra kâfirler “elbette Turgut büyü bilir, kuru yerde gemiler yürütür” deyip şaşıp kalmışlardı”378. Görüldüğü üzere Turgut kaptan, inançlı başarılı Avrupalıların korkulu rüyası ünlü bir kaptandır.

Trablus’a gönderilen bir İspanyol sefer kuvveti Cerbe önünde görünmüştü. İspanyollar hiç zahmet çekmeden adayı alıp oraya bir garnizon koydular (Şubat-Mart 15 60)379. Buna karşı Piyale Paşa kumandasında 200 parçadan fazla donanma Cerbe Adası önüne gelmişti ve işte burada tarihte meşhur Cerbe muharebesi yapılmıştır380.

Kalenin çevresine metrisler kurarak, Kaptan Paşa ile Turgutça Paşa, metris kazanların başında durup top ve tüfenk ile cenge başlamışlardır. Hiç göz açtırmayarak ateş saçan kılıçları ile cehennemlik düşmanı kırmaya başlamışlar. Nihayet Cerbe fethedilerek İslam memleketine ilhak edilmişti381. Cerbe Kalesi, 30 Temmuz 1560 tarihinde fethedilmiştir382. Piyale Paşa’nın bildirdiğine göre, 3 gün 3 gece devam eden savaş sonunda düşmanın 20 kadırgası alınmış, bunlardan biri yakılmış, 26 gemisi ele geçirilmiş, 60 büyük gemisi batmış, 17 gemisini kurtarabilmişlerdir. Ayrıca düşman tarafında 20.000 kişisi hayatını kaybetmiş ve bir kısmı da kaçıp kurtulmuştur383.

Bu muharebe Andrea Dorya’nın Preveze’de Hayrettin Paşa’dan sonra müttefiklere vurulmuş ağır bir darbe olmuştu. Turgut Paşa, Cerbe Adası’ndaki kaleyi de almıştı. Ada Turgut Paşa’nın yönetimine verilmişti384. Turgut Reis ise adayı idare eden şeyhin iktidarda kalmasına müsaade etmiştir385. Hezimet Avrupa’da özellikle İtalya ve İspanya’da, büyük bir bozgun ve teessür havası yaratmıştır. Andrea Dorya haberi alınca, bir daha kalkmamak üzere yatağa düşmüştür386.

Solakzade de şu şekilde ifade eder; “Bu büyük hadisede ve azim savaşta, esir olup zincire vurulanlardan başka otuz bin günahkâr düşman gazilerin kılıçlarının parça parça

378 Kâtip Çelebi, Tuhfetü ’l -Kibâr FîEsfâri’l-Bihâr, s. 34; G. Yver, “Cerbe”, İA, C.3, MEB Yay. , s. 105. 379 G. Yver, “Cerbe”, İA, s. 107.

380 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.2. , s. 388.

381 Solak-zâde Mehmet Hemdemî Çelebi, Solak-Zâde Tarihi, s.261.

382 Mehmet Maksudoğlu, Osmanlı Tarihi (1299-1922), s.162; Stanford J. Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve

Modern Türkiye, s.148.

383 “Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566)”, Osmanlı, s. 115; İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.2. , s. 388. ; Şerafettin Turan , “Rodos’un Zaptından Malta Muhasarasına”, s.77.

384 Mehmet Maksudoğlu, Osmanlı Tarihi (1299-1922), s. 161-162. 385 G. Yver, “Cerbe”, İA, s. 105.

ettiğini rivayet ederler. Daha sonra Cerbe Kalesi’nin levazımı görüldü ve zilhicce ayının on beşinci gününde ulu saltanat eşiğinden tarafa teveccüh buyruldu. Muhteşem debdebe saltanat makamı İstanbul’a hâsıl oldu. Ele geçirilen esirler yaklaşık olarak dört bin kadardı. Kaptanlarından ve serdarlarından da birkaç adet müşrik tabl ve âlemleri, cenk aletleri, beylik ve kumandanlık tantanaları ile Divan-ı Hümayun’a getirildi. Ülkeleri elinde tutan cihan padişahının huzuruna arz edildi. Zikri geçen Kaptan Piyale Paşa’nın ve sair kumandanların hatta bütün ülkeler açan askerlerin haklarında nice inayetler ihsan ve atıfetleri huruşa geldi. Her birini hil’at fahireler ile behremend bermurad kıldıklarından başka, mansıplar ve dirlikler ile de iltifatlar buyurdular” 387. Fakat Piyale Paşa’ya ricasına ve bu kadar hizmetlerde bulunmasına rağmen vezirlik verilmemiştir. Ancak II. Selim Han’ın cülusunda, Sakız’ı fethedince vezaret rütbesine nail olabilmiştir388.

Cerbe Zaferi XVI. Yüzyılda Türk donanmasının kazandığı en büyük deniz savaşlarından biridir. Osmanlıların Batı Akdeniz’den çıkarılamayacağını ispatladığı gibi, F. Braudel’in deyimiyle İspanya ve müttefiklerine karşı Türk üstünlüğünün kurulduğunu da göstermiştir389. Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Cerbe Zaferi Kuzey Afrika’daki Türk hâkimiyetini pekiştirmişti. Bu zaferle Osmanlı Devleti İspanyollara büyük bir darbe vurmuş oldu. Avrupa’da Preveze zaferinden sonra Cerbe zaferinin yaşanması Türklerin denizlerde yenilmeyeceği fikrini oluşturmuştur.