Birlikte Çalışabilirliğin Boyutları

76

Şekil 15. Birlikte Çalışabilirliğin Problem Alanları (Caixinha, 2013:20)

e-Devlet yapısında bilgi sistemlerinin birlikte çalışabilirliğini sağlamak etkili ve verimli kamu hizmeti sunmanın ön koşullarından biri hâline gelmiştir. e-Devlet yapısında birlikte çalışabilirlik ile en iyi kararların alınması, en kaliteli hizmetin sunulması ve en etkili yönetimin sağlanması amaçlanmaktadır. Birlikte çalışabilir sistemler sayesinde farklı kurumların sunduğu hizmetleri birbirine bağlayarak vatandaş (kullanıcı) ve iş çevreleri için kesintisiz çevrimiçi hizmetlerin sağlanması amaçlanmaktadır (UNDP, 2008:1). Ayrıca bilgi teknolojilerine yapılan yatırımlarda verimin artırılması, vatandaşlara (kullanıcılara) bütünleşik kamu hizmetleri sunularak kullanıcı memnuniyetinin artırılması hedeflenmektedir (Kalkınma Bakanlığı, 2012:4).

Kamu hizmetlerinin yeniden tasarlanarak elektronik ortamda bütünleşik bir yapıda sunulması, bilgi toplumuna ulaşma hedefinin temel önceliklerinden biridir.

Elektronik sistemlerin birlikte çalışabilirliği bağlamsaldır, tek bir sistemin bir özelliği değil, belirli bir bağlamda iki veya daha fazla sistem arasındaki ilişkinin bir özelliğidir.

Sistemlerin birlikte çalıştığı bağlam, diğer sistemlerle birlikte çalışabilmesi için her bir sistemin uyması gereken gereksinimleri şekillendirir. Bu nedenle sistem geliştiricilerin sistem bileşenlerini birlikte çalışabilirliğin hem teknik hem de teknik olmayan yönleri etrafında planlaması gerekir. Konunun teknik, anlamsal ve organizasyonel boyutlarının yanı sıra e-devlet bağlamının yasal, politik ve sosyokültürel boyutlarının çeşitliliği ve karmaşıklığı e-devlet yapısında birlikte çalışabilirliği sağlamanın önünde önemli zorluklardır (Novakouski ve Lewis, 2012: 20).

Birlikte çalışabilirlik, kamu kuruluşlarının bilgi ve iş süreçlerini ortak standartlar çerçevesinde farklı süreç ve sistemlerle bütünleştirebilmelerini ifade etmektedir. Dar anlamda, birlikte çalışabilirlik terimi genellikle teknik sistemleri tanımlamak için kullanılır. Ancak birlikte çalışabilirliğin belirli bir olgunluk seviyesine ulaşması, sistem ve sistem performansını etkileyen sosyal, politik ve organizasyonel faktörlerin yerine getirilmesiyle mümkündür.

77 Birlikte Çalışabilirlik

Seviyeleri

Şekil 16."e-Devlet Birlikte Çalışabilirlik Modeli"

(Novakouski ve Lewis, 2012:10) Organizasyonel

(İş Süreçlerinde İşbirliği)

Anlamsal (Anlam Birliği)

Teknik

(Veri Alışverişi)

Poliitik

Etkili Faktörler

Sosyal ve Kültürel

Yasal

eksikliklerin giderilmesi, işlemlerin yasal güvence altına alınarak iş birliğinin artırılmasına dönük pek çok girişime rastlanmaktadır.

Bilişim teknolojilerinden azami ölçüde yararlanmak isteyen organizasyonlar, kurum içi ve kurum dışı sistemlerle birlikte çalışabilirlik seviyelerini yükseltmeyi hedeflemektedir. Yerel, ulusal ve uluslararası seviyede vatandaşlara ve organizasyonlara tek elden kesintisiz hizmet sağlanması için e-devlet uygulamalarında birlikte çalışabilirliğin sağlanması kilit faktör olarak görülmektedir. Birlikte çalışabilirlik faaliyetleri mevcut iş alanlarından farklı olarak aşağıdaki perspektiflere sahiptir (Charalabidis vd. 2008:2):

- Kurum içi ve kurumlararası iş birliğiyle hızlı değişim ve yeniliklerin yönetilmesi, - Yeni ortaklıklar yoluyla küreselleşmeye uyum sağlama ve karlı gelişmenin

sağlanması,

- Entegrasyonlar sayesinde maliyetlerin azaltılması,

- Bilişim teknolojilerinin kullanılmasıyla iş birliğine dayalı yeni iş modellerinin geliştirilmesi.

Bilişim teknolojilerine dayalı farklı sistemler arasında birlikte çalışabilirliğin sağlanmasında üç temel unsur vardır. Bunlar; karşılıklı veri alışverişin sağlanması, anlam birliğinin sağlanması ve süreçlerde iş birliğinin sağlanmasıdır (EIF, 2004:16;

Novakouski ve Lewis, 2012:7). Bu kapsamda birlikte çalışabilirliği sağlamaya dönük

78

faaliyetler; teknik, anlamsal ve organizasyonel olmak üzere üç farklı seviyede ele alınmaktadır (EIF, 2004:16; UNDP, 2008:7; Kubicek vd, 2011:85-96; Kalkınma Bakanlığı 2012:4).

4.2.1. Teknik Birlikte Çalışabilirlik

Teknik birlikte çalışabilirlik, sistemleri ve hizmetleri birbirine bağlayan uygulama ve altyapılara odaklamaktadır. Veri sunumu ve değişimi, ara bağlantı servisleri, Web servis, erişim, kullanıcı kimlik doğrulaması ve tekli oturum açma, güvenli erişim protokolleri, veri bütünleştirme hizmetleri gibi bilişim teknolojileri ağırlıklı faaliyetleri kapsamaktadır (ETSI, 2006:5).

Teknik birlikte çalışabilirliğin önündeki en büyük engel standartlara dayalı olarak geliştirilmeyen sistemlerdir (EIF, 2017:31). Teknik olarak veri değişiminin sağlanması uygun teknolojilerin geliştirilmesi kadar, birlikte çalışabilirlik çerçevesine uygun veri üretiminin gerçekleştirilmesine bağlıdır. Bilgi varlıklarının analizi, standartlara uygun veri üretiminin sağlanması, veri sahipliği, veri toplama, güncelleme ve erişim yetkilerinin belirlenmesi teknik birlikte çalışabilirliğin sağlanmasında ön koşul niteliğindedir (Kalkınma Bakanlığı 2012:19). Teknik seviyede birlikte çalışabilirliğin fiziksel seviyede farklı bilgisayar çevre birimleri, donanım ve ağ cihazları; yazılım ve veri boyutunda ise, platformlar arasında veri alışverişinin sağlanmasına dönük iletişim protokolleri gibi alt çalışma alanları bulunmaktadır (Van Staden ve Mbale, 2012:38).

4.2.2. Anlamsal Birlikte Çalışabilirlik

Anlamsal birlikte çalışabilirlik veri değişiminde anlam bütünlüğünün sağlanması ve veri içeriğine yönelik farklı yorumlamaların azaltılmasına yönelik faaliyetleri içerir.

Veri öğelerinin tüm iletişim taraflarınca aynı şekilde anlaşılmasını sağlayacak kelime hazineleri ve veri şemalarını ile makinelerin veriyi doğru yorumlaması için öncelikle insanlar arasında ortak bir anlayışın geliştirilmesini gerekli kılar (ETSI, 2006:6; EIF, 2010:23) . Bilgi varlıklarının hızlı ve doğru bir şekilde işlenmesini garanti altına almaya çalışır. Veri kaynaklarına ilişkin telif hakları, erişim koşulları, doğruluk güvencesi, güncelleme, denetleme, uygunluk kontrolü vb. yasal güvenceler ile veri ve hizmet üstverileri, taxonomi, eşanlamlılar, thesaurus vb. kontrollü kelime hazinelerine ihtiyaç duyar (Sarantis vd., 2008:5). Verilerin üretilmesi, toplanması, yönetilmesi, paylaşılması ve korunmasına yönelik ilkelerin tespit edilmesini gerektirir.

79

4.2.3. Organizasyonel Birlikte Çalışabilirlik

Organizasyonel birlikte çalışabilirlik, farklı kültür ve yapılara ait organizasyonların/sistemlerin etkili bir şekilde veri paylaşımı yapabilmesine odaklanır (ETSI, 2006:6). Öncelikle idari yapıdaki tüm birimlerin tespit edilerek temel hizmetlerinin ve destek süreçlerinin tespit edilmesi, birimlerin rolleri, sorumlu ve ilgili oldukları fonksiyonların tespit edilmesini, iş süreçlerinin ilişkili diğer kurumları da içerecek şekilde tasarlanmasını gerektirir. Teknik, anlamsal ve organizasyonel birlikte çalışabilirlik gereksinimleri daha çok "ne"yin birlikte çalışabilir hale getirilmesi ve standartlaştırılması gerektiğini ifade etmektedir. Ancak bu işlemleri gerçekleştirmek için "kim" ve "nasıl" sorularına ilişkin somut bilgi boşluğu varlığını devam ettirmektedir (Kubicek vd, 2011:14).

4.2.4. Etkili Diğer Faktörler

e-Devlet yapısında teknik, anlamsal ve organizasyonel seviyede birlikte çalışabilirliğin sağlanması, sürecin yasal, politik ve idari açıdan desteklenmesine, konunun sosyal iletişim ve kültüre dönüştürülmesine bağlıdır (Tambouris vd. 2007:48;

Soares ve Amaral, 2011; Novakouski ve Lewis, 2012:12).

a) Yasal

Farklı yasal çerçeveler, politikalar ve stratejiler altında faaliyet gösteren kuruluşların birlikte çalışabilmelerini sağlamakla ilgilidir (EIF, 2010:27). Kamu idareleri farklı seviyelerde birlikte çalışabilirliğini sağlamada elektronik veri ve belgenin yasal olarak geçerliliğinin sağlanmasına dönük elektronik onay, imza, mühür, kimlik, elektronik iletişim altyapısının geçerliliği, kişisel verilerin ve fikri mülkiyetin korunması, veri güvenliği ve veri gizliğinin sağlanmasına dönük gereksinimleri dikkate almalıdır.

Organizasyonlar geçerli mevzuata göre veri kümelerine ilişkin erişim, kullanım ve paylaşıma ilişkin hak ve sorumlulukları tespit etmelidir (Uhlir ve Clement, 2016:2).

Böylece kamu hizmetlerinin daha düşük seviyelerde (semantik ve teknik) birlikte çalışabilirliği kolaylaşacaktır. Ayrıca kaynakların yeniden kullanma potansiyeli artacağından maliyet ve uygulama süreleri azalacaktır.

b) Politik

Farklı idari yapılardaki kamu idareleri arasındaki birlikte çalışabilirliğin sağlanması konunun hükümet seviyesinde yeterli önem ve önceliğin verilerek kaynak aktarılmasına bağlıdır. Ulusal e-devlet strateji ve programların geliştirilmesi, e-devlet

80

unsurlarının birbirleri ile uyumlu vizyonlara sahip olmalarının sağlanması, birlikte çalışabilirlik seviyelerine ilişkin projelerde önceliklerin belirlenmesi, planlama, karar verme ve uygulama süreçlerine ilişkin stratejilerin belirlenmesi faaliyetlerin en üst siyasi irade seviyesinde ele alınması gereken çalışma alanlarıdır.

e-Devlet politikasının üst seviyede temsil edilmesi, devlet teşkilatında sorumlu mercilerin belirlenmesi başarıyı etkileyen temel unsurların başında gelmektedir. e-Devlet çalışmalarının daha etkin şekilde koordinasyonunun sağlanması için idari kapasitenin geliştirilmesi, kurumlarda e-devlet/e-dönüşüm proje temsilcilerinin belirlenmesi, eğitim ve rehberlik hizmetlerinin sunulması, veri sahipliği ve paylaşımı gibi veri yönetimine ilişkin konularda ortaya çıkan idari sorunların çözülmesi, e-devlet çalışmaları yürüten kamu kurum / kuruluşlarının kendi aralarında koordinasyon, iş birliği ve bilgi paylaşımının artırılması, politikaların uygulanmasında idari bütünlük, eşgüdüm ve finansal destek sağlanması diğer politik unsurlardır.

c) Sosyal ve Kültürel

Sosyal ve kültürel faktörler, her üç birlikte çalışabilirlik seviyesini de ilgilendirmesi ve kullanıcıyı (insanı) odak noktasına almasıyla kritik öneme sahiptir.

Kamu yönetiminin hedeflerini, vatandaşların ihtiyaçlarını karşılayan birçok hizmet geliştirilebilir. Kullanıcıların bu hizmetlerin potansiyelini fark edip benimsemesinin sağlanması başarıyı doğudan etkileyen unsurların başındadır. Kurum içi ve kurumlara arası ortak iş geliştirmek için bilgi birikimi ve kaynak ihtiyacıyla birlikte başarıyı belirleyen insan unsurudur. Elektronik uygulamalar tasarlanırken birey/organizasyon/toplum seviyesinde konunun sosyal, kültürel ve psikolojik boyutları ele alınmalıdır.

Bilgi eksikliği, gücünü sahip olduğu bilgiye bağlama, bilgi paylaşımı sonucu konumunda değişiklik veya düşüş endişeleri kişisel veya kurumsal dirence sebep olabilmektedir. e-Dönüşüm faaliyetleri yürütülürken iş süreçlerinde yer alan tüm birim ve bireylerin ihtiyaçları detaylı olarak analiz edilmeli, gerekli eğitim faaliyetleri uygulanmalıdır.