Türkiye'de Birlikte Çalışabilirlik Politikası

e-Devlet yapısında birlikte çalışabilirliği sağlamaya yönelik faaliyetlerin amacı,

"düzenleyici rol üstlenerek, kamuda etkin bilgi paylaşımını sağlamak ve böylelikle bir yandan bilgi teknolojilerine yapılan yatırımların geri dönüşünü hızlandırmak, diğer yandan da vatandaşların bütünleşik kamu hizmetlerinde yararlanmasını sağlayarak kullanıcı memnuniyetini artırmaktır" (Kalkınma Bakanlığı, 2012: 4). Türkiye'de bilim ve teknoloji alanında belirli bir politika oluşturma ve izleme çalışmaları Devlet Planlama Teşkilatı Kalkınma Planlarıyla başlamıştır. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda; “Türkiye'de sosyal ve müspet bilimler alanlarıyla teknolojide yapılacak her çeşit araştırma konusunda politikaya yön vermek ve iş birliğini sağlamak üzere gerekli tedbirler alınacaktır” ifadeleri yer almaktadır (DPT, 1963:467).

Ülkemizde "kamu kurum ve kuruluşları arasında etkin ve güvenli bilgi paylaşımı amacıyla birlikte çalışabilirliğe imkân sağlayan güvenli bir altyapı kurulması hedefi ise ilk defa somut olarak 2003 yılında başlatılan e-Dönüşüm Türkiye Projesi"nde yer almıştır. Bilgi toplumuna dönüşümü amaçlayan Proje kapsamında hazırlanan KDEP (2003-2004)'da "kamu kurumlarında çevrimiçi hizmetlerin etkin bir şekilde sunulabilmesi için birlikte çalışabilir ve güvenli bilgi sistemlerinin oluşturulmasına yönelik eylemlere" yer verilmiştir (DPT, 2004). Eylem Planında yer alan 34 numaralı eylem gereğince Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberinin ilk versiyonu yayınlanmıştır (DPT, 2005).

Rehber, aşağıdaki esas ve politikalar gözetilerek hazırlanmıştır (Kalkınma Bakanlığı, 2012:5-7):

- "Avrupa Komisyonu çalışmalarıyla uyumun gözetilmesi."

- "Ana iletişim mekanizması olarak Internet ve www’nin kullanımı."

- "Bilgiye ve hizmetlere, yasal çerçevede hakkı olan herkesin erişebilmesi."

- "Elektronik ortamda sunulan hizmetlerde bilgi güvenliğinin sağlanması."

- "Kişisel verilerin korunması."

- "Açık standart kullanımının benimsenmesi."

110 - "Uluslararası standartların dikkate alınması."

- "Veri değişiminde anlam bütünlüğünün sağlanması ve veri içeriğine ilişkin farklı yorumların engellemesi."

- "Oluşturulacak yapının değişen ihtiyaçlara cevap verebilecek bir tasarıma sahip olması."

- "Alınan karar ve prosedürleri belgeleyen kayıtların uzun dönemde erişilebilir olması."

- "Standartların belirlenirken, standartlara uymak durumunda olan tarafların katılımının sağlanması."

Yukarıda yer alan ilkeler aynı zamanda, Türkiye'de e-devlet politikasının birlikte çalışabilirlik yaklaşımını ortaya koymaktadır.

e-Dönüşüm faaliyetlerine ağırlık verilen 2000'li yıllarda e-devlet politikalarının odağında kamu hizmetlerinin elektronik ortama taşınması ve organizasyon yapılarının güncellenmesi yer almıştır. Günümüzde ise "kamu sektörünün kendi içinde birlikte çalışabilirliğinin sağlanması ve buna karşılık gelen ihtiyaçların belirlenmesi ve karşılanması" e-devlet stratejisinin temelini oluşturmaktadır (UDHB, 2016). Aşağıda yer aldığı üzere, e-devlet politikalarına en üst seviyede yön veren strateji, eylem ve kalkınma planlarında, e-devlet hizmetlerinin geliştirilmesi ve olgunluk düzeylerinin artırılması için birlikte çalışabilirlik önemine sıklıkla vurgu yapıldığı görülmektedir.

2006 yılında yayınlanan "Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2010) ve Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı (2006-2010)"nın, "Kamu Yönetiminde Modernizasyon"

bölümünde; “Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kamu iş süreçlerinde sağladığı etkinlik ve birlikte çalışabilirlik yeteneği sayesinde, kayıp ve kaçakların engellenmesi, kamu gelirlerinin artırılması ve bilgiye dayalı politika kararlarının oluşturulması ile toplumsal refah artışına katkı sağlanacak ve ayrıca, kamu yönetiminde şeffaflık, güvenilirlik, hesap verebilirlik ve katılımcılığın artırılması” hedefi (DPT, 2006a:34) stratejik öncelik olarak yer almaktadır.

"2006-2010 Bilgi Toplumu Stratejisi" kapsamında hazırlanan Eylem Planı'nda

"Birlikte Çalışabilirlik Standartları ve Veri Paylaşımı Altyapısı" eylemine yer verilmiştir. Eylem kapsamında "kamu kurumlarınca oluşturulacak veri sözlüklerine bir noktadan erişimi sağlayacak mekanizma geliştirilmesi, verilerin ilgili kurumlarca toplanıp güncellenmesi ve diğer kurumlarla belirli yetkiler çerçevesinde paylaşılması,

111

veri bildirimi standartları, e-devlet kapısı entegrasyon standartları ve elektronik belge yönetimi standartlarının geliştirilmesi" hedeflenmiştir (DPT, 2006b).

2007-2013 yıllarını kapsayan "Dokuzuncu Kalkınma Planı"ında e-devlet unsurlarının birlikte çalışabilirliğinin sağlanmasına yönelik hedeflere yer verilmiştir.

“Kamu hizmetlerinin iş süreçleri, vatandaş ve iş dünyasının ihtiyaçları doğrultusunda yeniden tasarlanarak ve bilgi ve iletişim teknolojilerinden en üst düzeyde faydalanılarak, etkin, şeffaf, sürekli, güvenilir, tek kapıdan ve farklı platformlardan bütünleşik şekilde sunulması” hedeflenmiştir (DPT, 2006c:104).

2014-2018 dönemini kapsayan "Onuncu Kalkınma Planı"nda “kamu kurumlarının birlikte çalışabilirliğinin sağlanması amacıyla etkin bir süreç ve mekanizmanın geliştirilmesine" ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir. "Kamunun iş dünyasına sunduğu hizmetlerin bütünleşik bir yapıda elektronik ortama taşınması, Devlet hizmetlerinin kullanıcı memnuniyetini sağlayacak şekilde birlikte işler ve bütünleşik bir yapıda, kullanıcı odaklı bir bakış açısıyla tasarlanarak sunumu ve kullanımının artırılması için ortak yaklaşım ve standartlar belirleme" gereksinimine vurgu yapılmıştır (Kalkınma Bakanlığı, 2013b:54).

Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan "2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı"nda "Kamu Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık ve Etkinlik" başlığı altında; "e-devlet proje ve uygulamaları bütünsel bir yaklaşımla ele alınacak, kamuya ait BİT yatırım projeleri kurumlar arası koordinasyon ve birlikte çalışabilirliği esas alan bir anlayışla yürütülecek", "Ortak altyapı ve hizmetler ile temel bilgi sistemlerinden henüz tamamlanamayanlara öncelik verilecek, kamuda ortak uygulamalar yaygınlaştırılacak ve birlikte çalışabilirliğin sağlanması yönünde çalışmalara devam edilecektir" ifadeleri yer almaktadır (Kalkınma Bakanlığı, 2015:74).

e- Devlet hizmetlerinin kapsamı ve yürütülmesine ilişkin usul ve esasların belirlenmesi ve hizmetlere ilişkin eylem planlarının hazırlanması, koordinasyon ve izlenmesinden sorumlu UBDH tarafından hazırlanan "2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı"nda birlikte çalışabilirlik faaliyetlerine geniş yer ayrılmıştır.

"2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı", ETKİN ("Entegre, Teknolojik, Katılımcı, İnovatif / Yenilikçi ve Nitelikli") e-devlet ekosistem değerleri stratejik bakış açısına göre yapılandırılmıştır. Değer sisteminin başında "Entegre bakış açısı ve iş birliği ile birlikte çalışabilirliği sağlamak" yer almaktadır. e-Devlet ekosisteminin etkinliği ve sürdürülebilirliği için "öncelikle tüm paydaşların e-devlet

112

çalışmalarında birlikte çalışabilirliğinin ve paydaşların aktif görev alabilecekleri iş birliği ortamının sağlanmasının" büyük önem taşıdığı ifade edilmektedir (UDBH, 2016).

"Elektronik veri ve belge paylaşımı, elektronik kimlik kartı, merkezi kimlik doğrulama altyapısı ve kamu ağı gibi birçok başlık bir kamu kurumu ve kuruluşunun doğrudan hizmet alanında yer almayıp tüm kurum ve kuruluşların faydalandığı ortak altyapılar"

olduğu vurgulanmaktadır. Organizasyonların birbirinden bağımsız projeler yürüttüğü belirtilerek, ortak altyapıların olmamasının birlikte çalışabilirliği olumsuz etkilediği ifade edilmektedir e-devlet ekosisteminin sürdürülebilirliği açısından "Birlikte Çalışabilirlik Rehberinin kamu hizmetleri verisi, uygulamaları ve bilişim teknolojisi altyapıları seviyelerinde birlikte çalışabilirliği sağlayacak ve günün ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde" güncelleneceği belirtilmektedir (UDHB, 2016: 18).

Birleşmiş Milletler’in (UN) "e-Devlet Gelişmişlik Endeksi 2018 (UN E-Government Survey)" Raporu'na göre Türkiye 193 ülke arasında, 53. sırada yer almaktadır (UN, 2018:226). Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından ülkelerin bilişim teknolojilerini kullanmaya hazır olma ve bu teknolojilerin vatandaş, özel sektör ve kamu yönetimi genelinde ne denli içselleştirdiklerini ortaya koyan “Ağ Toplumu Hazır Olma Endeksi"ne (Networked Readiness Index) göre Türkiye 139 ülke arasında 48. sırada yer almaktadır (WEF, 2016). İstatistikler, yayınlanan politika belgeleri ve mevcut uygulamalar dikkate alındığında, Türkiye'de kamu hizmetlerinin e-dönüşümünde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Özellikle Türkiye'nin Avrupa Birliğine tam üyelik süreci kapsamında "Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar"ın 2001 yılında kabul edilmesinden sonra ("2001/2129 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı") başlatılan "e-Türkiye" ve "e-Dönüşüm Türkiye Projesi" dönüm noktası niteliğindedir. Ancak, 2000'li yılların başında yakalanan hızlı ivmenin yavaşladığı, politika belgelerinde yer alan eylemlerin tamamlanma oranlarının düştüğü gözlenmetedir (Gökkurt ve Demirtel, 2017:248).

Kamuda elektronik dönüşüm faaliyetleri, bilişim teknoljilerinin sağladığı imkânlar vasıtasıyla mal ve hizmetlerin daha hızlı ve etkin hale getirilmesi amacıyla yürütülmektedir (Kalkınma Bakanlığı, 2017:7). e-Devlet hizmetlerinin geliştirilmesi ve olgunluk düzeylerinin artırılması kamu kurumları arasında teknik, anlamsal ve organizasyonel boyutta birlikte çalışabilirlik altyapısının geliştirilmesinden geçmektedir. Bu kapsamda ulusal birlikte çalışabilirlik çerçevesini oluşturmak, çerçeve kapsamında kamu kurumlarını denetlemek, derecelendirmek ve yaptırım mekanizması

113

oluşturmak, danışmanlık yapmak, veri paylaşım esaslarını belirlemek, kamu kurumları tarafından kullanılan ortak veriler için ulusal veri tabanı oluşturmak, uluslararası koordinasyon sağlamak" amacıyla "Birlikte Çalışabilirlik ve Kurumsal Standartlar Enstitüsü" kurulması önerilmektedir (TBMM, 2012:434-436).

Bugün itirabarıyle “e-devlet hizmetlerinin kapsamı ve yürütülmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu hizmetlere ilişkin eylem planları yapmak, koordinasyon ve izleme faaliyetlerini yürütmek” Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın görev alanında yer almaktadır. Bununla birlikte Cumhurbaşkanlığı bünyesinde kurulan Dijital Dönüşüm Ofisi’ne de “kamunun dijital dönüşümünü (e-devlet dönüşümü) koordine etmek” görevi verilmiştir. (Cumhurbaşkanlığı, 2018). Yeni hükümet sistemine göre oluşturulan idari yapıların henüz alt mevzuat çalışmaları tamamlanmamıştır. Bu çalışmalarda e-devlet faaliyetlerinin daha kapsayıcı bir anlayışla ele alınarak, koordinasyon göreviyle birlikte izleme ve denetleme mekanizmalarının oluşturulması hayati önem arz etmektedir.

114

5. BÖLÜM: ELEKTRONİK BELGE YÖNETİM