e-Devlet Strateji Planı ve Belgeleri

Kamu yatırımlarının devlet kurumları, özel sektör, kamu iktisadi teşebbüsleri, belediyeler ve özel idareleri de kapsayacak biçimde bir plan ve program çerçevesinde

"düzenleme, yol gösterme ve denetleme” çalışmaları 1962 yılında yayınlanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’na dayanmaktadır (DPT, 1963). Bununla birlikte doğrudan bilim ve teknoloji alanına özel ilk politika belgesi "Türk Bilim Politikası: 1983-2003”

raporudur. Birinci kalkınma planı çerçevesinde 1963 yılında TÜBİTAK'ın kurulması, Türk Bilim Politikası raporu doğrultusunda 1983 yılında BTYK'nın oluşturulması Türkiye'de e-devlet politikalarının geliştirilmesinde temel teşkil eden unsurlardır.

Aşağıda doğrudan e-devlet altyapısının kurulması ve geliştirilmesi amacıyla hazırlanan politika belgeleri değelendirilmektedir:

30

Şekil 6. "Türkiye’de e-Devlet Politikalarının Çerçevesini Belirleyen Plan ve Belgeler"

(UDHB, 2016:2) a) Bilişim ve Ekonomik Modernizasyon Raporu

1993 yılında Türkiye ile Dünya Bankası iş birliğinde kamu sektöründe bilişim teknolojilerinin daha etkin kullanımına yönelik konularıda içeren "Bilişim ve Ekonomik Modernizasyon Raporu" hazırlanmıştır. Raporda "Türkiye’de bilgi toplumuna yönelik bilgisayar kullanımı, yazılım pazarı, bilgi ekonomisinde insan kaynağı, iletişim ağları ve yasal altyapı alanlarına yönelik tespitler ve eylem planı önerisi" yer almaktadır. (The World Bank, 1993). Raporda planlanan eylemler, Dünya Bankası ile kredi anlaşması tamamlanamadığı için hayata geçirilememiştir.

b) Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana Planı (TUENA)

Bilim ve teknoloji politikalarının belirlenmesinde üst düzey görev ve sorumlulukları olan "Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu"nun 25 Ağustos 1997 tarihli kararları e-devlet alt yapısının oluşturulmasında dönüm noktası niteliğindedir. Kararlar arasında “Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana Planı"nın (TUENA) hazırlanması, "Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi" (ULAKBİM) ile "elektronik ticaret ağı"nın kurulması gibi önemli hedefler belirlenmiştir. TUENA'nın "toplumu geleceğin bilgi toplumuna taşıyacak mega proje" olduğu ifade edilerek aşağıdaki kararlar alınmıştır (TÜBİTAK, 1997:50):

31

- “Vergi, tapu ve kadastro, nüfus, adli kayıt, bankacılık ve sigortacılık hizmetlerine, evinden / işyerinden erişim,"

- "Uzaktan eğitim ve uzaktan sağlık hizmetleri,"

- "Bilgi kaynaklarına hızlı ve kolay erişim,"

- "Elektronik ticaret altyapısının geliştirilmesi."

Elektronik bilgi altyapısının kurulmasını hedefleyen "TUENA Ana Planı" 1999 yılında Ulaştırma Bakanlığınca kabul edilmiştir (TUENA, 1999:5). Alana ilişkin birçok kurum, kuruluş, çalışma grubu ve uzmanın katılımıyla hazırlanan raporda e-devlet hizmetlerine dönük geniş kapsamlı hedef ve öneriler yer almaktadır. "Kamu hizmetlerinde verimliliğin artırılması, vatandaşın devlet ile olan her türlü işlemini elektronik ortamda gerçekleştirebilme olanağının sağlanması ve bunun ayrılmaz bir parçası olarak halkın demokratik beklentilerinin karşılanması ve katılımcılığının geliştirilmesi" amacıyla;

-"Halka açık kamu bilgilerinin elektronik ortama aktarılarak vatandaşlar için uzaktan erişilir kılınması,"

-"Kamuda hizmet üretim süreçlerinin yeniden tasarlanması,"

-"Kamu yönetim bilgi sistemlerinin kurulması,"

-"Farklı kamu enformasyon teknolojilerinin ve süreçlerinin birbirleri ile uyumlu hale getirilmesi, süreçlerin eşzamanlı olarak geliştirilmesi,"

-"Kamu kurumları arasında, bilgi teknolojileri kullanılarak bilgiye erişim ve bilgi değişiminin sağlanması,"

-"Kamu hizmetlerinin enformasyon teknolojileri ile sunulmasını sağlayacak mevzuat düzenlemelerinin yapılması" gibi e-devlet politikasının çerçevesini belirleyen unsurlara yer verilmiştir (TUENA, 1999:65-70).

Plan, Türkiye’de elektronik dönüşüm ve elektronik devlet yapılanmasına yönelik ilk resmî belge niteliğini taşımaktadır (İnce, 2001:74).

c) KamuNet Projesi (1998-2002)

BTYK'nın 25 Ağustos 1997 tarihinde TUENA'nın hazırlanması kararıyla birlikte aldığı bir diğer önemli karar da “Kamu-Net Projesi"nin geliştirilmesine ilişkindir. Proje ile "öncelikle kamu kurumlarının kendi içlerinde ve birbirleriyle ağ teknolojisi aracılığıyla iletişim kurmalarının sağlanması" amaçlanmıştır (TÜBİTAK, 1997:51).

32

BTYK kararları doğrultusuda 1998/13 No’lu Başbakanlık Genelgesi ile "kamu bilgisayar ağları konusunda yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansmanı konusunda karşılaşılan zorlukların aşılması amacıyla" Kamu-Net Üst Kurulu oluşturulmuştur. Kurul'un ana görevleri; “kamu bilişim personeli politikalarının oluşturulması, insan gücü planlaması ve hizmet içi eğitimin sağlanması, ulusal ağın oluşturulması, kamu ile kamuoyu arasında saydamlığı temel alan sağlıklı iletişim sağlanması, kamu yönetiminde bilişim hizmetlerinin etkinliğinin sağlanması, kamu bilişim projelerinin koordinasyonunun ve izlenmesinin sağlanması” olarak belirlenmiştir (Başbakanlık, 1998).

Kamu-NET Üst Kurulu çalışmaları 19 Haziran 2002 Tarih ve 2002/20 sayılı Başbakanlık Genelgesiyle başlatılan "e-Türkiye" girişimi, sonrasında "Devlet Planlama Teşkilatı'na devredilmiştir. Kamu kurum ve kuruluşları arasında bilgi standardı ve paylaşım altyapısının kurulması amacıyla "yatırım, bilgi ve veri, iş süreçleri, standartlaşma vb. konularda eşgüdümü sağlamak amacıyla faaliyetlerde bulunulmuştur (DPT, 2002:6). Çalışmaların kamuoyuna sunulması, görüş ve önerilerin alınarak kamuya yol gösterici bilgilerin sunulması amacıyla e-devlet kapısı portalının (turkiye.gov.tr) temelini oluşturan KamuNet web sayfası (www.kamunet.gov.tr) hazırlanmıştır. KamuNet Projesi, eAvrupa+ ve Türkiye çalışmaları doğrultusunda e-devlet çalışmalarının yürütülmesinde önemli katkılar sunmuştur.

d) e-Türkiye Girişimi ve Eylem Planı

Avrupa’nın “dünyadaki en rekabetçi ve dinamik bilgi tabanlı ekonomisi” haline getirilmesi hedefi doğrultusunda “eAvrupa 2002 Eylem Planı” kabul edilmiştir (European Commission, 2000). Plan'da "ucuz, hızlı ve güvenli Internet erişimi; bilgi tabanlı ekonomi, elektronik devlet yapısıyla kamu hizmetlerine elektronik erişim, e-sağlık hizmetleri ve küresel ağlar için Avrupa dijital içeriğinin oluşturulması" gibi hedefler belirlenmiştir (European Commission, 2000:3).

eAvrupa girişiminin, aday ülkeleri de kapsayacak şekilde genişletilmesi çalışmaları sonucu “eAvrupa+” geliştirilmiştir. eAvrupa+ eylem planı ile "aday ülkelerin rekabet güçlerini artırmak amacıyla reformlarını hızlandırmaya, ekonomilerini modernize etmeye, kurumsal ve idari kapasitelerini artırmaya teşvik edilmiş, bu yönde aday ülkelerin özel durumlarını göz önüne alan eylemler" sunulmuştur (European Comission,2001).

33

"Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı"nda, "e-Avrupa girişiminin desteklendiği ve Türkiye'de bilgi toplumunu oluşturmak amacıyla e-Türkiye girişiminin başlatılacağı" beyan edilmiştir. Bu kapsamda Avrupa Birliği'ne aday ülkelerin gerçekleştirmesi öngörülen e-Avrupa+

eylem planı Türkiye tarafından kabul edilmiştir. "e-Avrupa+ Eylem Planı"nın ülkemize uyarlanmasının gerçekleştirilmesi amacıyla 19.06.2002 tarihinde 2002/20 sayılı "e-Türkiye" konulu Başbakanlık Genelgesi yayınlamıştır (Başbakanlık, 2002a).

e-Türkiye Girişimi çalışmaları kapsamında oluşturulan taslak eylem planı hazırlanmıştır. Plan'da "devlet hizmetlerinin elektronik ortamda sunulması, internet tabanlı bilgi ve iletişim ortamlarını kurulması, ucuz, hızlı ve güvenli internet erişimi, insan kaynağı ve internet kullanımının yaygınlaştırılması" hedefleri doğrultusunda; e-birey, e-vatandaş, e-kurum ve e-devletle birlikte e-Türkiye’yi gerçekleştirmek hedeflenmiştir (Başbakanlık, 2002b; Başbakanlık, 2002c). Uygulama imkânı bulamayan Eylem Planı ve e-Türkiye Girişimi çalışmaları, "e-Dönüşüm Türkiye Projesi" ile devam etmiştir.

e) e-Dönüşüm Türkiye Projesi

27 Şubat 2003 tarihinde yayımlanan "2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi" ile de "e-Dönüşüm Türkiye Projesi" başlatılmıştır. Proje'nin amaç ve kapsamı şu şekilde ifade edilmiştir (Başbakanlık, 2003):

-"Bilgi ve iletişim teknolojileri politikaları ve mevzuatının, öncelikle Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi, bu konuda e-Europe+ kapsamında aday ülkeler için öngörülen eylem planının ülkemize uyarlanması,"

-"Vatandaşın, bilgi ve iletişim teknolojileri yardımıyla, kamusal alandaki karar alma süreçlerine katılımını sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi,"

-"Kamu idaresinin, şeffaf ve hesap verebilir hale getirilmesine katkıda bulunulması,"

-"Kamu hizmetlerinin sunumunda, bilgi ve iletişim teknolojilerinden azami ölçüde yararlanılarak iyi yönetişim ilkelerinin hayata geçirilmesine katkıda bulunulması,"

-"Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması,"

34

-"Bilgi ve iletişim teknolojisi alanında kaynak israfını azaltmak amacıyla, kamunun mükerrerlik arz eden veya örtüşen ilgili yatırım projelerinin bütünleştirilmesi, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yatırımcı kamu kuruluşları arasında gerekli koordinasyonun sağlanması,"

-"Sektördeki özel sektör faaliyetlerine yukarıdaki ilkeler ışığında yol gösterilmesi".

Proje, "Kısa Dönem Eylem Planı"nın (KDEP) hazırlanması ile sonuçlanmıştır.

f) 2003-2004 ve 2005 Eylem Planları

"e-Dönüşüm Türkiye Projesi" doğrultusunda 2003-2004 yıllarını kapsayan KDEP hazırlanmıştır. Eylem Planı'na "bilgi toplumu stratejisinin oluşturulması ve kamu kurumlarınca çevrimiçi hizmetlerin etkin bir şekilde sunulabilmesi için birlikte çalışabilir ve güvenli bilgi sistemlerinin oluşturulmasına" yönelik eylemlere yer verilmiştir (DPT, 2004).

2003-2004 yıllarını kapsayan "Kısa Dönem Eylem Planı"ndan sonra bir yıl süreli

"2005 Eylem Planı" hazırlanmıştır. Plan'da bir önceki dönemde altyapısı tamamlanan e-dönüşüm çalışmalarının yaygınlaştırmasına dönük eylemlere yer verilmiştir.

g) 2006 – 2010 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı

"Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı (2006-2010)"nda; "toplumun temel öğelerini oluşturan vatandaşlar, kamu sektörü ve işletmeler ile bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün mevcut durumları ve Türkiye’nin bilgi toplumuna dönüşüm potansiyeli" değerlendirilerek stratejik öncelikler çerçevesinde eylemlere yer verilmiştir (DPT, 2006a; DPT, 2006b).

Plan'da aşağıda yer alan yedi temel öncelik ekseninde 111 eylem yer almaktadır:

35

Şekil 7. "2006 – 2010 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı İlerleme Oranları"

Haziran 2012 itibarıyla (Kalkınma Bakanlığı, 2013c:9)

Strateji ve Eylem Planı'nın uygulanması değerlendirme ve istatistikî raporlarla takip edilmiştir. 2008-2010 döneminde beş adet Değerlendirme Raporu, 2013 yılında da kapanış raporu olan “Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı (2006-2010) Nihai Değerlendirme Raporu” yayımlanmıştır (Kalkınma Bakanlığı, 2013c). Nihai Değerlendirme Raporu'nda Haziran 2012 itibarıyla 111 eylemden 30'unun tamamlandığı, 15'inin tamamlanma aşamasında olduğu, 51'inin çalışmalarına devam edildiği ve 14'ünün de başlangıç aşamasında olduğu, birine ise başlanmadığı belirtilmektedir. Her ne kadar Eylem Planı'nın toplam başarı oranı %64,1 olarak ifade edilmiş olsa da Plan'ın son uygulama yılından iki sonra dahi tamamlanan eylem sayısının 30 olduğu (%27) görülmektedir. e-Devlet yapsının oluşturulmasında en temel gereksinimlerden biri olan "Kamu Yönetiminde Modernizasyon" ekseninde tanımlanan eylemlerin başarı oranının, diğer öncelik alanlarına nitpetle daha düşük olması alınan sonuçların sebebini gösterir niteliktedir.

h) 2015 – 2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı

"2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı"; "Türkiye’nin bilgi toplumu alanında geldiği aşama ve devam eden ihtiyaçları, temel sorunlar ve fırsatlar, Onuncu Kalkınma Planı, ulusal ve uluslararası politika belgeleri" dikkate alınarak hazırlanmıştır (Kalkınma Bakanlığı, 2015).

Plan'da yer alan 73 eylem ile bilişim sektörünün güçlü ve rekabet gücü yüksek bir yapıya kavuşturulması, bilgi ve iletişim teknolojilerinin diğer sektörlere nüfuzunun artırılması öngörülmüştür. Ayrıca genişbant altyapısı, yetkin bilişim personeli temini,

36

bilgi toplumuna dönüşüm için gerekli hukuki altyapının oluşturulması, yeşil bilişim, e-sağlık, kamu hizmetlerinde kullanıcı odaklılık ve bilginin etkin kullanımının sağlanması ile bilişim sektörünün ekonomiye katkısının artırılması hedeflenmiştir (Kalkınma Bakanlığı, 2015:19). 2015 yılında yürürlüğe konulan Plan'da yer alan faaliyetlerin tamamlanma oranlarına ilişkin henüz resmî bir rapor yayınlanmamıştır. Ancak eylemlerin gerçekleşme oranlarının kısıtlı olduğu tespit edilmiştir (Gökkurt ve Demirtel, 2017:245).

i) 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı

2011 yılında yürürlüğe giren 655 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (Mülga) ile “Bilgi toplumu politika, hedef ve stratejileri çerçevesinde ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla gerekli iş birliği ve koordinasyonu sağlayarak e-devlet hizmetlerinin kapsamı ve yürütülmesine ilişkin usul ve esaslar ile bu hizmetlere ilişkin eylem planlarını hazırlamak, koordinasyon ve izleme faaliyetlerini yürütmek, gerekli düzenlemeleri hazırlamak ve bu kapsamda ilgili faaliyetleri koordine etmek" görevi

"Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı"na verilmiştir. Bu kapsamda Bakanlıkça “2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı” hazırlanmıştır (UDHB, 2016).

Eylem Planı’nda, devlet çalışmalarında koordinasyon ve kurumsal e-dönüşümün geliştirilmesi, ortak bilişim teknolojisi altyapılarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, bilişim sistemlerinde bütünlük ve sürdürülebilirliğin sağlanması, kurumsal bilginin elektronik ortamdan sunulması, sektörel entegrasyon, e-devlet olgunluk seviyesinin artırılması gibi çok önemli hedefler doğrultusunda projelere yer verilmiştir. Plan'da e-devlet politikasına ilişkin bütüncül bakış açısı ve "ETKİN (Entegre, Teknolojik, Katılımcı, İnovatif/Yenilikçi ve Nitelikli)" e-devlet ekosistemi oluşturma ve sürdürme yaklaşımı doğrultusunda dört stratejik amaç, 13 hedef ve 43 eylem yer almaktadır. (UDHB, 2016:12).

Türkiye'de e-devlet çalışmalarının başlangıç aşamasında kurumsal düzeydeki ihtiyaç ve hizmetler dikkate alınarak şekillendiği, bu durumun geliştirilen sistemlerin birlikte çalışabilirliğinin sağlanmasında sorun çıkardığı ifade edilmektedir. Kamuda e-dönüşüm olgunluk düzeylerinde farklılıkların önemli oranda nitelikli insan kaynağı istihdamından kaynaklandığı belirtilmektedir. Bu sebeplerle e-devlet faaliyetlerinin kurum içi kurumlar arasında bütüncül olarak yürütülmesi ve koordine edilmesine yönelik organizasyon modeline olan ihtiyaç vurgulanmaktadır (UDHB, 2016: 5).

37

2017 yılında Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesinden sonra merkezi devlet teşkilatı yapısında önemli değişiklikler yapılmıştır (Cumhurbaşkanlığı, 2018).

Başbakanlığın ve bazı bakanlıkların kaldırılması, bir kısmınında yeniden düzenlenmesi ile “2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı”da yer alan eylemlerden sorumlu ve ilgili kurum ve kuruluşların yapısı da önemli ölçüde değişmiştir. Planın izleme ve eğerlendirme faaliyetlerine ilişkin resmî rapor henüz yayınlanmamıştır. Her ne kadar “e-devlet hizmetlerinin kapsamı ve yürütülmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu hizmetlere ilişkin eylem planları yapmak, koordinasyon ve izleme faaliyetlerini yürütmek” Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nda (UAB) olsa da, Cumhurbaşkanlığı bünyesinde kurulan Dijital Dönüşüm Ofisi’ne de “kamunun dijital dönüşümünü (e-devlet dönüşümü) koordine etmek” görevi verilmiştir.

Cumhurbaşkanlığı bünyesine kurulan idari yapıların kuruluş kararnamesi dışında alt mevzuat çalışmaları henüz hazırlanmamıştır. Bu çalışmaların gerçekleştirilmesiyle e-devlet hizmetlerinin yürütülmesi ve koordinasyonunda Dijital Dönüşüm Ofisinin görev ve yetki alanının genişleyeceği öngörülmektedir.

"2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı", Türkiye'nin ulusal kalkınma planı ve bilgi toplumu stratejisi ile uyumlu ilk kapsamlı e-devlet stratejisi ve eylem planı olma özelliği taşımaktadır.