Birlikte Çalışabilirlik Kavramı

71

4. BÖLÜM: BİLGİ YÖNETİM SİSTEMLERİNDE

72

Ülkemizde ise 2005 yılında ilk sürümü yayınlanan "Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi"nde; “bir sistemin ya da sürecin, ortak standartlar çerçevesinde bir diğer sistemin ya da sürecin bilgisini ve / veya işlevlerini kullanabilme yeteneği”

şeklinde tanımlanmaktadır (DPT, 2005:4).

Çoğu tanım birlikte çalışabilirliğin daha çok teknik yönüne odaklanarak konuya ilişkin temel yaklaşımı yansıtmaktadır. Birlikte çalışabilirlik başlangıç aşamasında temel olarak teknik bir problemdir. Teknik bariyerler aşıldıkça anlamsal, organizasyonel unsurlar ağırlık kazanmaktadır. e-Devlet yapısı için sistem geliştirilirken öncelikli olarak teknik (yazılım, donanım) unsurlar dikkate alınmakta, iki veya daha fazla farklı kamu bilişim sistemi veya bileşeninin anlamlı ve kesintisiz olarak bilgi alışverişi yapabilmesi ve bu bilgileri kullanabilmesi hedeflenmektedir.

Birlikte çalışabilirlik kavramının entegrasyon, uyumluluk veya uyarlanabilirlik terimleriyle karıştırıldığı görülmektedir. Bu terimler, birlikte çalışabilirlik kavramıyla ilişkili olsa da sadece konunun sınırlı bir yönünü kapsamaktadır.

Entegrasyon – bütünleştirme (integration): “Sistemin bileşenlerini, sistemin bütününü oluşturmak üzere adım adım birleştirme” (TSE, 2006:109).

Uyumluluk – (compatibility) “Fark edilir derecede düzeltme yapmaksızın, belirtilmiş bir ara birimin ihtiyaçlarını karşılayacak bir işlevsel birim yeteneği" (TSE, 2006:38).

Uyarlanırlık (adaptabîlity): Bir sisteme farklı bir sistemle uyumunun sağlanması için ek yetenekler eklenmesi.

Şekil 13. Birlikte Çalışabilirlik Yaklaşımları (IMAPS, 2018:11)

73

Birlikte çalışabilirlik olgusu yapılara sonradan eklemeyi değil, üretim aşamasında şekillenen ve içsel yeteneklere odaklanan bir yaklaşımdır (EIF, 2008:5).

Fiziksel ortam yerine dijital platformlara, insan müdahalesinin en aza indirgendiği otomasyon sistemlerine, özel uygulamalar yerine standart düzenlemelere, kişisel bakış açısından iş birliğinin genişletilmesine odaklanmaktadır.

Bir kurum veya kuruluş vatandaşlara/müşterilere mal, hizmet veya ikisini birden sağlamak için aşağıda yer alan ana bileşenlerden oluşmaktadır (ENSEMBLE CSA, 2001: 28):

- Altyapı: İşletmenin kullandığı insan unsuru dışında tüm tesis, yazılım platformları, donanım sistemleri ve ekipman.

- Veri: İç ve dış kaynaklı tüm veriler.

- Süreç: Hizmet veya ürünlere yönelik tüm faaliyet ve görevler.

- Politika: İş ve işlemlere ilişkin iç ve dış kaynaklı tüm mevzuat, prosedür, kural ve politikalar.

- İnsan Kaynakları: Sistemin parçası olan tüm insan kaynağı.

Bir sistemi oluşturan tüm unsurlar kurumsal düzeyde birlikte çalışabilirlik faaliyetlerinin kapsamına girmektedir.

Şekil 14. "Kurumsal Birlikte Çalışabilirliğin İlgi Alanları"

Birlikte çalışabilirliğin yukarıda yer alan unsurlara ilişkin olarak, birbirleriyle ilişkili karmaşık seviyelerde birçok çalışma alanı mevcuttur (ENSEMBLE CSA, 2011:12):

 Veri Birlikte Çalışabilirliği (Data Interoperability): Verilerin evrensel olarak erişilebilir ve yeniden kullanılabilir olmasına odaklanmaktadır. Verilerin çoklu ortam ve

74

dijital kaynaklar dâhil tüm işlem tarafları arasında (insandan makineye, makinenden makineye) yeniden kullanılabilir ve anlaşılabilir olma yeteneği ile ilgilidir. Alt çalışma alanları: Veri paylaşımı, anlamsal bilgi değişimi, veri entegrasyonu, veri haritası, şema eşleştirme, veri mashup (veri birleştirme, toplulaştırma) vb.

 Süreç Birlikte Çalışabilirliği (Process Interoperability): Farklı kurum ve kuruluşlar arasından veri alışverişinin gerçekleştirilebilmesi için süreçlerin tespit edilmesi, eşleştirerek birbirine bağlanmasına odaklanır. Alt çalışma alanları: Süreç eşleştirmesi, süreç modelleme, süreç haritalama, süreçleri yeniden yapılandırma, otomatik süreç uygulama vb.

 Kurallarda Birlikte Çalışabilirlik (Rules Interoperability): İş ve işlemlerin yürütülmesine ilişkin iç ve dış kaynaklı kurallarda uyumun sağlanmasına odaklanır. Alt çalışma alanları: Kural modelleme, mevzuat homojenleştirme/bütünleştirme, iş kuralları eşleştirme vb.

 Nesnelerin Birlikte Çalışabilirliği (Objects Interoperability): Günlük işlerde kullanılan nesne (aygıt ve donanım) bileşenlerinin ağ bağlantılı ara bağlantılara birlikte çalışabilirliğine odaklanır. Alt çalışma alanları: Nesnelerin internette birlikte çalışabilirliği, RFID birlikte çalışabilirliği, akıllı nesneler/cihazlar/kontrolörler, internet bağlantılı nesneler, ağa bağlı medya vb.

 Yazılımların Birlikte Çalışabilirliği (Software Interoperability): Kurumsal yazılımların farklı organizasyonların yazılımlarıyla birlikte çalışabilme yeteneğine odaklanır. Alt çalışma alanları: Hizmet odaklı mimari (SOA) ve Web servisleri, uygulama ara katmanı, yazılım değerlendirme ve uyumluluk testi, bileşen tabanlı yazılım mühendisliği, uygulama birlikte çalışabilirliği, yazılım bağdaştırıcıları, ağ geçitleri, XMLvb.

 Kültürel Birlikte Çalışabilirlik (Cultural Interoperability): Bilgi ve enformasyonun kültürler arası ilişkilerine odaklanır. Alt çalışma alanları: Dilbilim, bölgesel dil farklılıkları, çeviri, geleneklere uyum, etik, bağlam vb.

 Bilgi Birlikte Çalışabilirliği (Knowledge Interoperability): İki veya daha fazla farklı yapının entelektüel varlıklarını paylaşma yeteneği, karşılıklı bilgiden anında yararlanma ve bunları kullanma ve bunları iş birliği yoluyla genişletme becerisine odaklanır. Alt çalışma alanları: Entelektüel varlıklar, bilgi paylaşımı ve bilgi depoları, bilgi transferi, akıllı altyapılar, bilgi gömülü sistemler, fikri mülkiyet hakları, bilgi yönetimi, ontolojiler vb.

75

 Hizmet Birlikte Çalışabilirliği (Services Interoperability): Bir organizasyonun başka bir varlığa ait olan hizmeti sorunsuzca ve otomatik olarak keşfetme, toplama ve kullanma becerisine odaklanır. Alt çalışma alanları: Otomatik servis keşfi, ortak servis tasarımı, servis bulma ve alma, hizmet seviyesi anlaşmaları, servis arabuluculuğu vb.

 Sosyal Ağ Birlikte Çalışabilirliği (Social Networks Interoperability): Sosyal ağları iş birliği ve ara bağlantı amaçlı kullanmaya odaklanır. Alt çalışma alanları: Sosyal ağ entegrasyonu, sosyal medya, analitik ve çapraz sosyal ağ analizi, kurumsal 2.0, Web 2.0 vb.

 Elektronik Kimlik Birlikte Çalışabilirliği (Electronic Identity Interoperability): Sistemleri varlıkları otomatik olarak doğrulamak, güvenlik rollerini ve izinleri yönetmek için farklı elektronik kimlik sistemleriyle iş birliği yapma becerisine odaklanır. Alt çalışma alanları: e-kimlik, e-imza, birleşik kimlik yönetim sistemleri, e-kimlik güvenliği, yetkilendirme, erişim, izinler, mimaride tek oturum açma, kimlik doğrulama vb.

 Bulut Birlikte Çalışabilirliği (Cloud Interoperability): Bulut hizmetlerinin farklı bulut hizmetleri ve sağlayıcıları ile bulut bağımlı olmayan diğer uygulamalar veya platformlarla birlikte çalışabilmesine odaklanır. Alt çalışma alanları: Bulut bilişim, birleşik bulut arabirimleri, bulut bağlantısı, bulut federasyonu, bulutlar arası bulut vb.

 Ekosistemlerin Birlikte Çalışabilirliği (Ecosystems Interoperability): Farklı ekosistemler, ekosistemler ve bağımsız varlıkların belirli bir amaç için anlık veya kesintisiz iş birliği yeteneğine odaklanır. Alt çalışma alanları: Dijital ekosistemler, ekosistemlerin iş birliği, sanal kurumsal entegrasyon, sanal organizasyonlar vb.

Kültürel

Süreç Kural

Veri

Nesne - Donanım

Yazılım

Sosyal Ağ Hizmetler

Bilgi

Elektronik Kimlik

Bulut

Ekosistem

76

Şekil 15. Birlikte Çalışabilirliğin Problem Alanları (Caixinha, 2013:20)

e-Devlet yapısında bilgi sistemlerinin birlikte çalışabilirliğini sağlamak etkili ve verimli kamu hizmeti sunmanın ön koşullarından biri hâline gelmiştir. e-Devlet yapısında birlikte çalışabilirlik ile en iyi kararların alınması, en kaliteli hizmetin sunulması ve en etkili yönetimin sağlanması amaçlanmaktadır. Birlikte çalışabilir sistemler sayesinde farklı kurumların sunduğu hizmetleri birbirine bağlayarak vatandaş (kullanıcı) ve iş çevreleri için kesintisiz çevrimiçi hizmetlerin sağlanması amaçlanmaktadır (UNDP, 2008:1). Ayrıca bilgi teknolojilerine yapılan yatırımlarda verimin artırılması, vatandaşlara (kullanıcılara) bütünleşik kamu hizmetleri sunularak kullanıcı memnuniyetinin artırılması hedeflenmektedir (Kalkınma Bakanlığı, 2012:4).

Kamu hizmetlerinin yeniden tasarlanarak elektronik ortamda bütünleşik bir yapıda sunulması, bilgi toplumuna ulaşma hedefinin temel önceliklerinden biridir.

Elektronik sistemlerin birlikte çalışabilirliği bağlamsaldır, tek bir sistemin bir özelliği değil, belirli bir bağlamda iki veya daha fazla sistem arasındaki ilişkinin bir özelliğidir.

Sistemlerin birlikte çalıştığı bağlam, diğer sistemlerle birlikte çalışabilmesi için her bir sistemin uyması gereken gereksinimleri şekillendirir. Bu nedenle sistem geliştiricilerin sistem bileşenlerini birlikte çalışabilirliğin hem teknik hem de teknik olmayan yönleri etrafında planlaması gerekir. Konunun teknik, anlamsal ve organizasyonel boyutlarının yanı sıra e-devlet bağlamının yasal, politik ve sosyokültürel boyutlarının çeşitliliği ve karmaşıklığı e-devlet yapısında birlikte çalışabilirliği sağlamanın önünde önemli zorluklardır (Novakouski ve Lewis, 2012: 20).

Birlikte çalışabilirlik, kamu kuruluşlarının bilgi ve iş süreçlerini ortak standartlar çerçevesinde farklı süreç ve sistemlerle bütünleştirebilmelerini ifade etmektedir. Dar anlamda, birlikte çalışabilirlik terimi genellikle teknik sistemleri tanımlamak için kullanılır. Ancak birlikte çalışabilirliğin belirli bir olgunluk seviyesine ulaşması, sistem ve sistem performansını etkileyen sosyal, politik ve organizasyonel faktörlerin yerine getirilmesiyle mümkündür.