Birleşmiş Milletler

Birleşmiş Milletler şemsiyesi altı ana organın koordineli çalışması ile tamamlanmaktadır.

Her organın da otoritesi altında çeşitli spesifik alanlarda çalışan komite, komisyon ve çalışma guruplarından oluşan alt/yardımcı organları bulunmaktadır. Her bir organın idari, temsil ve prosedürel işleyişleri farklılık arz etmektedir. Ancak en geniş anlamda BM insan hakları, kalkınma ve güvenlik alanlarında faaliyet gösteren organlarla ayakta durmaktadır.

Ana organlar arasında üye tüm ülkelerin eşit kabul edildiği, küresel önemi olan konularda tüm üyelerin fikirlerini rahatlıkla ifade ettiği, BM Şartı’nda değinilen herhangi bir sorunun tartışılabildiği diğer bir ifade ile uluslararası toplumun sesini duyurabildiği ve dinlendiği tek ana organ Genel Kurul’dur. Bu nedenle Genel Kurul bir dünya meclisi hükmündedir.

Küresel konularda çok fazla ön plana çıkan diğer bir ana organ ise Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’dir. BM şartının 26. Maddesi gereği güvenlik ve barış başlıkları altında faaliyet yürüten politik bir organdır ve insan hakları konusunda aldığı kararlar özellikle daimi üyelerinin politik istek ve kararlılıklarına bağlıdır. Uhdesinde herhangi bir daimi askeri güç bulunmamaktadır. Bu gücü üyelerin desteğinden sağlamaktadır (Forsythe, 2012:63).

BM’nin diğer organlarından olan Sekreterlik, BM’nin yürüttüğü misyon ve programları Dünya’nın pek çok yerinde bulunan istasyonları aracılığı ile takibini gerçekleştirir.

Ekonomik Sosyal Konsey ise ekonomik ve sosyal konularda çalışmalar yürütür. BM bütçesinin büyük bir kısmını bu çalışmaları yürütmede kullanır (UN Charter, 2013:1).

BM’nin ana organlarından bir diğeri olan Uluslararası Adalet Divanı ise ülkelerin başvuruları neticesinde uluslararası ihtilafları hukuki olarak çözüme kavuşturan ve BM’nin

diğer organlarına da hukuki konularda yardımcı olan bir mahkemedir. Kurulduğu zamanda uluslararası davalara bakan tek mahkemedir. Bu gün özellikle ticaret, insan hakları, uluslararası suçlar ve deniz hukuku olmak üzere çeşitli davalara bakan uluslararası mahkemeler de faaliyetlerini yürütebilmektedir. Ancak Uluslararası Adalet Divanının en önemli özelliği onun evrensel olmasıdır (Greenwood, 2011:233-251). 193 üye ülkenin birer temsilcilerinden oluşur. BM’nin barış, güvenlik, yeni üyelerin kabulü ve bütçe gibi konularda 2/3’lik çoğunlukla karar alan ana organlarından biridir. Diğer konularda ise basit çoğunluk ile karar alınabilmektedir. Eylül ve Aralık ayları arasında düzenli olarak toplanmaktadır. Bu toplantılarda Şartında yer alan konularda çok taraflı oturumlar-forumlar düzenlemektedir. Ayrıca GK uluslararası hukukta standart belirleme ve kodifikasyon görevini de yerine getirmektedir ( General Assembly of the United Nations, 2014:1).

Genel Kurul’un BM Şartında yer alan görevleri arasında; silahsızlandırma da dahil, uluslararası barış ve güvenliğin sürdürülmesi için prensipler üzerinde fikir yürütme ve tavsiyede bulunma, BMGK’nın üzerinde çalışmadığı uluslararası anlaşmazlıkları görüşme, uluslararası politik işbirliğini arttırmak için çalışma başlatma ve tavsiyelerde bulunma, temel hak ve hürriyetlerin gerçekleştirilmesi, ekonomik, sosyal, insani, eğitim ve sağlık alanlarında uluslararası işbirliğinin sağlanması, ülkeler arası ilişkileri bozacak durumlarda barışçıl çözüm üretme, BMGK’dan veya diğer organlardan raporlar alarak gereğini yerine getirmeye çalışma, BM bütçesini ve üye ülkelerin finansal değerlendirmelerini belirleme gibi pek çok konu yer almaktadır (General Assembly of the United Nations, 2014:1).

Genel Kurul, BMGK’nın Şartla kendisine verilen herhangi bir görevi daimi üyelerinden dolayı yerine getirememesi durumunda harekete geçebilmektedir. Barış ve güvenlik konularında 2/3 çoğunluğu aransa da son zamanlarda kararlar için bir konsensüs çabası söz konusudur. Başkan delegelere danıştıktan ve mutabakat sağladıktan sonra bahsedilen konularda oylama olmaksızın bir kararı da kabul edebilmektedir.

Genel Kurul’un alt organları ise; masalar, komisyonlar, konseyler ve paneller, çalışma grupları ve diğerleridir. Daha önce de değinildiği gibi BMGK, beş daimi ve iki yıllık sürelerle seçilen on geçici olmak üzere onbeş üyeden oluşur. Herhangi bir konuda toplanan konseyin karar alabilmesi için dokuz oy yeterli olmakla birlikte daimi üyelerden herhangi birinin veto etmesi halinde karar alınamamaktadır.

BM Şartında BMGK’nın görev ve sorumluluklarından bazıları şu şekilde sıralanmıştır.

a. BM’nin prensip ve amaçları doğrultusunda uluslararası barış ve güvenliği sürdürme, b. Uluslararası sürtüşmelere sebep olabilecek anlaşmazlıkları ve durumları soruşturma, c. Silahlanmayı düzenleyecek kuruluşların planlanmasını formüle etmek,

d. Saldırganlıkları engellemek için üye ülkelerin yaptırımları ve diğer güç kullanılmasını içermeyen önlemleri uygulamasını sağlamak,

e. Saldırganlara karşı askeri önlemler almak, f. Genel Kurul için yeni üyeleri tavsiye etmek,

g. Genel Kurul’a Genel Sekreterin seçilmesinde tavsiyede bulunmak ve GK ile birlikte Uluslararası Adalet Divanında görev alacak hakimlerin seçilmesini sağlamak (UN Security Council, 2013:1).

Sosyal, kültürel, ekonomi, sağlık ve eğitim alanlarında araştırmalar yaparak Genel Kurula, üye ülkelere ve uzmanlık ajanslarına raporlar aracılığı ile bilgi sunar ve tavsiyelerde bulunur. Ekonomik Sosyal Konsey, üç yıllığına olmak üzere her yıl 18 üyenin seçilmesi ile 54 üyeden oluşur. Bu üyeler coğrafi dağılımlara göre seçilirler (UN ECOSOC, 2013:1).

Mütevelli konseyi BM’nin ana organlarından biri olarak kurulmuştur. Ancak 1 Kasım 1994 yılında faaliyetlerini askıya almıştır. Bu konseyin amacı kendi kendini yönetmede zafiyet yaşayan bölgelerin yönetme becerisi kazanmalarına yardımcı olmaktır. Konsey düzenli toplanmayı askıya almış olsa da konsey başkanının, Genel Kurul’un veya BMGK’nın çağrısı ile tekrar toplanması mümkündür (BM, 2014:1).

BM Şartı ile kurulan divan, ana organlar arasında merkezi New York dışında olan tek ana organdır. Uluslararası Adalet Divanı Hollanda’nın Lahey kentindedir. Divan (Mahkeme) heyeti Genel Kurul ve BMGK tarafından seçilen onbeş yargıçtan oluşmaktadır. Ülkelerin başvuruları sonucunda uluslararası hukuk, anlaşmalar ve teamüllere göre karar vermektedir. Ayrıca BM’nin diğer organlarının hukuki konularla ilgili sorularına cevap vererek tavsiyelerde bulunur ve uluslararası hukuk alanında kodifikasyon görevini yerine getirir (Uluslararası Adalet Divanı, 2013:1).

Sekreterlik dünyanın birçok yerinde bulunan istasyonları aracılığı ile BM şartının kendilerine verdiği görevler ile yürüttükleri çalışmalar konusunda BM’nin diğer organlarına, yöneticilerine programlar ve politikalarla ilgili hizmet sunarlar. Başında BMGK’nın tavsiyesi ve Genel Kurul’un görevlendirmesi ile beş yıllığına bir Genel Sekreter bulunur. Görevleri BM’nin ilgilendiği tüm konuları kapsamaktadır. Bünyesinde yaklaşık 43.000 personelle faaliyet yürütmektedir (BM, 2013:1).