Birleşmiş Milletler Suç ve Yetki İstismarı Mağdurlarına Adalet

Bildiri, 26 Ağustos ile 6 Eylül 1985 tarihlerinde Milano’da toplanan “Suçların Önlenmesi ve Suçluların Islahı” konulu Yedinci Birleşmiş Milletler Kongresi tarafından kabul edilmesi tavsiye edilmiş ve genel kurulun 29 Kasım 1985 tarihli ve

222

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, (http://www.amnesty.org.tr/yeni/index.php?option=com_content&view=article&id=687:nsan-haklari- evrensel-bldrges 15.01.2009).

40/34 sayılı kararıyla kabul edilmiştir. Kongrede kabul edilen hususlar dört ana başlıkta sayılmış ve bunlardan birisi hukuk kurallarının geliştirilmesi ve ceza adaletinin etkinleştirilmesi olup, bir diğeri suçlular, kurbanlar ve muhakeme sürecinde sorumluluk ve adillik uygulaması temalarıdır223.

Geniş bir ölçekte suçtan zarar görenlerin ceza muhakemesinde karşılaştıkları sorunların giderilmesi, muhakemede hazır bulunma ve kişisel dinginliklerine saygı gösterilmesi ve bunun iyileştirilmesi amaçlanmıştır. Mağdur ve suçtan zarar görenlerin ceza muhakemesinin herhangi bir aşamasında katılmalarına, şahsi veya avukatı vasıtası ile temsil edilmelerine ve herhangi bir ön yargı olmaksızın kişisel yararlarını ileri sürmelerine ve talep etmelerine dair hakların tanınması gerektiği kabul edilmiştir224.

Adı geçen bildiri suçtan zarar görenlerin dört temel hakkına dikkat çekmektedir:

a) Ceza muhakemesinde adil işlem hakkı,

b) Meydana gelen zararlı durumun eski hale iadesi hakkı, c) Meydana gelen zararın tazmini hakkı,

d) Yardım ve uygun tedavi hakkı225.

Birleşmiş Milletler tarafından bir mağdur tanımı yapılmıştır. Mağdur tanımının geniş anlaşılması gerektiği belirtilmiştir. Deklarasyonun ikinci fıkrasında mağdur teriminin mağdurun ailesi veya üçüncü kişileri de kapsadığı belirtmiştir226. Bu bildiride ayrımcılık yapılmaması gereğine işaret edilmiş ve mağdurlara sağlanacak olanaklardan da bahsedilmiştir. Buna göre; mağdur, üye devletlerin yetki istismarını suç olarak yasaklayan kanunları gibi yürürlükte bulunan ceza kanunlarının icrai veya

223

Declaration Of Basic Principles Of Justice For Victims Of Crime And Abuse Of Power, (http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/h_comp49.htm 12.01.2009); Groenhuijsen, Marc, Victims’ Rights in the Criminal Justice System: A Call for More Comprehensive Implementation Theory, 9th International Symposium on Victimology, August 27 1997, Amsterdam, s.6 vd.

224

Declaration Of Basic Principles Of Justice For Victims Of Crime And Abuse Of Power, (http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/h_comp49.htm 15.03.2008); Flatman, Geoffrey-Bagaric, Mirko, The Victim And The Prosecutor: The Relevance Of Victims In Prosecution Decision Making, (http://www.austlii.edu.au/au/journals/DeakinLRev/2001/2.html 15.01.2008)..

225

Declaration Of Basic Principles Of Justice For Victims Of Crime And Abuse Of Power.

226

Esasen Birleşmiş Milletler bildirisinde tanımlanan ve geniş anlamda düşünülmesi istenen mağdur terimi bizim de tercih ettiğimiz suçtan zarar göreni ifade etmektedir.

ihmali fiille ihlal edilmesi nedeniyle bireysel veya toplu olarak fiziksel veya ruhsal biçimde, yaralanma da dâhil olmak üzere manevi acılar çeken, ekonomik kayba uğrayan veya temel hakları esaslı bir biçimde zayıflayan ve bu suretle zarar gören kimselere denilmektedir. Suçun failleri tespit edilememiş, yakalanamamış, kovuşturulamamış veya mahkûm edilememiş olsa dahi, fail ile mağdur arasındaki ailevi ilişki ne olursa olsun bir kimse bu bildiri bakımından mağdur kabul edilmektedir. Mağdur terimi mümkün olduğunca mağdurun ailesini veya doğrudan bakmakla yükümlü olduğu kişileri ve zor durumlarında mağdurun yardımına muhtaç olan kişileri de kapsaması gerektiği belirtilmiştir227.

Suçtan zarar görenlere şefkatli ve insanlık onuruna saygılı biçimde muamele edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Suçtan zarar görenlerin uğradıkları zararlar nedeniyle ulusal mevzuatta öngörülen adalet mekanizmalarına ulaşma ve bir tazminat veya eski hale getirme şeklinde telafi etme hakkına sahip olmaları gerektiği düzenlenmiştir. Bunun için kolay ve ucuz bir usulün tercih edilmesi önerilmektedir.

Yargısal ve idari mekanizmaların mağdurların ihtiyaçlarına karşılık verebilmesi için şu olanaklar öngörülmektedir:

a) Özellikle ağır suçlarda mağdur ve suçtan zarar görenlerin talep etmeleri halinde muhakemedeki rolleri ve bunun kapsamı, muhakemenin zamanı ve ilerlemesi ile davanın durumu hakkında bilgi verilmesi,

b) Sanığın haklarına zarar verilmeden, ulusal ceza adaleti sistemine uygun olarak mağdur ve suçtan zarar görenlerin kişisel haklarını ilgilendirdiği durumlarda davanın aşamalarında görüş ve düşüncelerini sunmalarına izin verilmesi; görüş ve düşüncelerinin dikkate alınması,

c) Muhakeme sürecinde mağdur ve suçtan zarar görenlere uygun bir hukuki yardımın sağlanması,

d) Suçtan zarar görenlere verilebilecek rahatsızlıkların asgariye indirilmesi, mahremiyetlerinin korunması, gerektiği zaman kendilerinin, ailelerinin ve lehlerine olan tanıkların güvenliklerini sağlamak ve onları baskı ve misillemeye karşı korumak için tedbir alınması,

227

e) Davalarının sonuçlandırılmasında ve tazminat öngören emir veya kararların uygulanmasında gereksiz gecikmelerden kaçınılması gerektiği belirtilmektedir228.

Mağdur ve suçtan zarar görenlere haklarının verilmesi ve bir tazminat elde etme imkânının sağlanması, kolaylaştırılması amacıyla ara buluculuk, hakemlik ve geleneksel adalet veya yerel uygulamalar da dâhil uyuşmazlığı çözmek için gayri resmi mekanizmaların kullanılabileceği belirtilmektedir.

Suçu işleyenler veya bunların hareketlerinden sorumlu kişilerin gerektiği takdirde suçtan zarar görenlere adil bir tazminat verebilecekleri, bu tazminatın aynen iade, zararın veya kaybın karşılanması, mağduriyetten doğan giderlerin geri ödenmesi, gerekli hizmetlerin sağlanması ve ihlal edilen hakların onarılmasını da kapsadığı açıklanmaktadır.