Avrupa Konseyi’nin 28 Haziran 1985 Tarihli Ceza ve Ceza

Avrupa Birliği Adalet Bakanlarının 28 Haziran 1985 yılındaki 387. toplantısında 85(11) sayılı tavsiye kararları ile mağdurun ceza ve ceza muhakemesi hukukundaki yerleri ile ilgili tavsiyelerde bulunulmuştur237. Avrupa Konseyi Kanunun 15.b. maddesi devlet ile sanık arasındaki ilişkiyi düzenlemektedir. Ancak bu düzenlemenin çoğu zaman mağdur ve suçtan zarar görenlere zarar verecek şekilde uygulamalara yol açtığı, ceza muhakemesi hukukunun mağdur ve suçtan zarar görenlerin ihtiyaçlarını hesaba katması ve problemlerine çözüm bulmaya yönelik amacı ve yönünün bulunması gerektiği belirtilmiştir. Ceza muhakemesinde suçtan zarar görenlerin kendisini güven içerisinde hissetmelerinin, ceza adaleti sistemiyle bütünleşmelerinin ve işbirliği içerisinde çalışmalarının sağlanması ile ceza muhakemesi ve ceza adaleti sisteminin her aşamasında yararlarının gözetilmesi gerektiği belirtilmiştir238.

Üye devletlerin hukuk sistemlerinde bir takım değişiklikler yapmaları tavsiye edilmiştir. 387. toplantıda şu hususlarda üye devletlerin mevzuatlarında uyum çalışmalarının yapılması gerektiği belirtilmiştir:

237

Avrupa Konseyi’nin 28 Haziran 1985 Tarihli Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukukunda Mağdurun Durumuna Dair Tavsiye Kararları, (http://ec.europa.eu/civiljustice/comp_crime_victim/docs/council_eur_rec_85_11_en.pdf 12.11.2008), Tavsiyelerin Türkçesi için bkz. Akıncı, s.190.

238

Council of Europea Committee of Ministers Recommendation No. R (85) 11 Of The Committee Of Ministers To Member States On The Position Of The Victim In The Framework Of Criminal Law And Procedure (Adopted By The Committee Of Ministers On 28 June 1985 At The 387th Meeting Of The Ministers' Deputies).

Kolluk aşamasında:

a) Kolluk kuvvetleri suçtan zarar görenlere karşı anlayışlı, müşfik ve yapıcı bir tavırla yaklaşmalıdır,

b) Kolluk kuvvetleri suçtan zarar görenlere hukuki yardım haklarının bulunduğuna, bunların nelerden ibaret olduğuna ve tazminat haklarının bulunduğuna dair bilgi vermelidir,

c) Suçtan zarar görenler kolluk aşamasında yürütülen soruşturma işlemlerinin sonucu hakkında bilgilendirilmelidir,

d) Kolluk kuvvetleri tarafından savcılık makamına sunulan fezlekede suçtan zarar görenlerin uğradığı veya uğraması muhtemel kayıpları hakkında açık ve tam biçimde bilgi verilmelidir.

Soruşturma aşamasında suçtan zarar görenler için yapılması gereken düzenlemelerle ilgili aşağıdaki tavsiyelerde bulunulmuştur:

a) Şüpheli hakkında muhakemenin yapılması, kovuşturmanın yapılmasına dair karar verilirken suçtan zarar görenlerin uğradığı zararların göz ardı edilmemesi ve şüpheliye suçtan zarar görenlerin zararlarını karşılaması imkânının sağlanması, şüpheli tarafından gerekli çaba sarf edilmemesi, zararlarının giderilmemesi halinde kovuşturma kararı verilmesi,

b) Suçtan zarar görenlerin açık iradesi ile aksini belirtmedikçe, bunu istemedikçe soruşturmanın sonucundan haberdar edilmesi,

c) Suçtan zarar görenlere savcılık tarafından kovuşturmama kararı verilmesi halinde bir üst makama müracaat etme hakkının tanınması veya şahsi dava yolu ile muhakemeye devam etme hakkının kabul edilmesi.

Kovuşturma aşaması ile ilgili olarak aşağıdaki düzenlemelerin yapılması konusunda tavsiye kararlarına yer verilmiştir:

a) Suçtan zarar görenlerin kovuşturma ve soruşturmanın her aşamasında hazır bulunma, kendisini temsil ettirme hakkının; özellikle engelli ve küçük mağdurların aileleri nezaretinde ifadelerinin alınması imkânının tanınması,

b) Suçtan zarar görenlere duruşma gününün ve yerinin bildirilmesi,

c) Suçtan zarar görenlere tazminat veya eski hale getirme imkânlarının olduğunun ve hukuki yardım alma haklarının bulunduğunun bildirilmesi,

d) Kovuşturma aşamasında sanığa suçtan zarar görenlerin zararlarını karşılama ve eski hale getirme konusunda olanak sağlanması ve bunu engelleyen hukuki ve teknik engellerin ortadan kaldırılması,

e) Tazminat ödemeye mahkûm etmenin bir ceza yaptırımı olarak düzenlenmesi veya tazminat ödenmesi halinde bunun ceza yaptırımı yerine geçmesi veya tazminatın bir ödül olarak sanık aleyhine yükletilmesi,

f) Mahkemelerin karar verirken suçtan zarar görenlerin uğradığı zararları dikkate almaları ve suçtan zarar görenlerin tazmin edilmeye olan ihtiyacı ve sanığın suçtan zarar görenlerin zararlarını tazmin etme veya eski duruma getirme yolunda samimi çabalarının hesaba alınması gerektiği tavsiye edilmektedir.

Yukarıda sayılan soruşturma ve kovuşturma aşamalarına dair tavsiye kararlarından başka ayrıca özel hayatın korunması hususunda bir takım düzenlemeler yapılmaktadır. Soruşturma ve kovuşturma aşamasında mağdur ve suçtan zarar görenlerin kimliği, özel yaşamı, huzur ve sükûnu korunmalıdır. Hâkim duruşma başlamadan önce kamera ve fotoğraf makineleri ile görüntü alınmasına engel olmalıdır239. Bu şekilde suçtan zarar görenlere ait görüntülerin yayınlanarak daha fazla mağdur edilmelerinin önüne geçilmelidir.

Suçların kovuşturulması ve yargılanmasında bilgilendirme ve halkla ilişkiler açısından suçtan zarar görenlerin özel yaşamını ve onurunu olumsuz yönde etkileyecek her türlü yayından korunması hususunda özel dikkat gösterilmesi, eğer suçun türü ya da suçtan zarar görenin statüsü, kişisel durumunun veya güvenliğinin gerektirmesi halinde duruşma yargıcının odasında gizli duruşma yapılabilmesi veya kişisel bilgilerin yayınlanmasının işin gerektirdiği ölçüde sınırlanması gerektiği belirtilmektedir.

239

7.3.4. 15 Mart 2001 Tarihli Ceza Muhakemesi Usullerinde Mağdurun Yeri İle İlgili Çalışma Taslağı

Avrupa Birliği’nin 15 Mart 2001 tarihli “Ceza Muhakemesi Usullerinde Mağdurun Yeri” ile ilgili çalışma taslağında Konsey, suç mağdurlarının durumunu ele almıştır. Avrupa Birliği Antlaşması ve özellikle 31. ve 34(2)(b) maddesi uyarınca ve yine Portekiz hükümetinin ortaya koyduğu inisiyatif ve Avrupa Parlamentosu’nun görüşü uyarınca suçtan zarar görenlerle ile ilgili bir çalışma yapılmıştır240.

Tasarının 1. maddesinin “Tanımlar” başlıklı ilk bölümünün (a) bendinde mağdur tanımı yapılmıştır. Buna göre mağdur: “Üye devletler ceza kanunlarına göre suç kabul edilen bir eylem nedeniyle doğrudan ve dolaylı olarak duygusal, ekonomik, fiziksel olarak zarar gören, sıkıntı çeken doğal bir kişidir.”.

2. maddede her bir üye devletin ceza muhakemesi hukukunda suçtan zarar görenlere gerçekçi ve uygun bir rol vermesi, ceza muhakemesinde kişisel huzur ve dinginliğinin korunması ve suçtan zarar görenlerin haklarının korunması konusunda gerekli düzenleme ve ilginin gösterilmesi, ceza muhakemesinde buna özel bir önem verilmesi ve bu şekilde muameleye tabi tutulmaları gerektiği belirtilmektedir.

3. madde uyarınca suçtan zarar görenlerin ceza muhakemesi sırasında hazır olmaları ve dinlenmelerine imkân verecek düzenlemelerin üye devletler tarafından yapılması, ceza muhakemesinde gerektiği ölçüde soru ve sorunlarının önemsendiği ve hesaba alındığı bir sistemin ve araçların kurulmasının sağlanması gerektiği belirtilmektedir.

4. maddede her bir suçtan zarar görene bilgilendirme imkânının tanınması gerektiği, yabancı olması veya mahkeme dilini anlamaması halinde tercüman tayini ve anlayabileceği şekilde bilgilerin sunulması, anladığı dilde yararlarını korumak için haklarının hatırlatılması tavsiye edilmektedir.

6. maddede suçtan zarar görenlerin ceza davasında konumlarını, rollerini ve haklarını bildirecek, anlatacak hukuki yardımdan ücretsiz biçimde yararlandırılmaları tavsiye edilmektedir.

240

Council Framework Decision Of 15 March 2001 On The Standing Of Victims In Criminal Proceedings, (http://eurocrim.jura.uni-tuebingen.de/cms/en/doc/346.pdf 15.01.2009).

7. maddede her bir üye devletin kendi hukuki mevzuatlarında düzenlemeler yaparak suçtan zarar görenlerin ceza muhakemesine gerek bir taraf olarak gerekse tanık olarak katılmaları halinde yapmaları gereken giderleri karşılamaları gerektiği belirtilmektedir.

8. maddede mağdurun kimliği, fotoğrafının korunması gerekli olduğu hallerde korunması, mağdur ile sanığın karşılaşması, temasının mağdur için tehlikeli olması halinde ve mahkemenin uygun görmesi üzerine mağdurun dinlenilmesinde ayrı ve farklı yöntemlerin izlenmesi suretiyle mağdur ve ailesinin sanığın kötülüğünden emin olmalarının sağlanması hususları düzenlenmektedir.

7.3.5. 12-13 Ekim 2006 Tarihlerinde Erivan’da Yapılan 27. Katılım Toplantısı

Avrupa Birliği Adalet Bakanları 27. Katılım Toplantısı Erivan’da 12-13 Ekim 2006 tarihlerinde yapılmış ve suçtan zarar görenlere ilişkin meseleler ele alınmıştır. Suçtan zarar görenlerin ceza muhakemesi hukukunda hakları, hukuki yerleri ve özellikle belli suçlarda yardım almaları konusu tartışılmıştır. 2006(8) sayılı tavsiye kararı suçtan zarar görenlere karşı işlenen her çeşit suçta, terörizm de dâhil olmak üzere etkili ve geniş biçimde yardım edilmesine dair hususları içermektedir241. Buna göre:

a) Suçtan zarar görenlerin psikolojik, sosyal, ekonomik ve fiziksel ihtiyaçlarının tatminine dair beklentilerin hesaba katılması,

b) Mağdur ve suçtan zarar görenlerin kanuni haklarını elde etmek amacı ile hukuki organlara başvurması halinde karmaşık bir usul ile karşılaşmaları suretiyle ikinci kez mağduriyetlerine yol açılmaması, usulün olabildiğince basitleştirilmesi ve kendilerine yardım edecek kuruluşların sayılarının ve etkinliklerinin artırılması,

c) Ceza muhakemesi usulünde ve özel ceza muhakemelerinde suçtan zarar görenlerin haklarını ileri sürebilmelerini sağlayan hukuki yolların bulunması, bunun için gerekli vasıtaların sağlanması,

241

27th Conference of the European Ministers of Justice (Yerevan, Armenia 12-13 October 2006), 13 October 2006 MJU-27, 2006, Resolution, 1 Final.

d) Avrupa Konseyi’nin suçtan zarar görenler ile daha yakından ilgilenmesi ve yargısal organlar gibi suçtan zarar görenler ile temasının sağlanması hususlarında karşılıklı görüş alışverişi ile söz verilmesi hususları görüşülmüştür.

İKİNCİ BÖLÜM

KATILAN OLMANIN ŞARTLARI, KATILMA ZAMANI, USULÜ VE KATILMA KARARI

1. KATILAN OLMANIN ŞARTLARI