Bilişim ve İletişim Teknolojilerindeki Gelişmeler; Dijital Aktivizm

20. yüzyılın ikinci yarısından sonra yaşanan bilimsel gelişmeler ve teknolojiye yansımaları yeni bin yılda teknolojinin gelişiminin habercisi niteliğinde olmuştur. 1960’lı

159 _{The European Coordination of Civil Society Organisations, https://civilsocietyeurope.eu/,}

(01.03.2018).

yıllarda başlayan internet üzerine çalışmalar, 1990’lı yıllarda dünya genelinde kullanılmaya başlaması ile ilerlemiştir. İnternetin kullanılması bilgi akışını hızlandırmış ve on yıllar içerisinde çok hızlı bir ivmeyle artarak başta bilişim olmak üzere çeşitli teknoloji alanlarının gelişmesini sağlamıştır. Bilişim ve iletişim teknolojileri ile dünyanın her yerinden anlık haberler almak ve canlı bağlantıların kurulmasının mümkün olduğu teknolojik haberleşme alanı ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler sivil toplumun küreselleşmesinde en etkili unsurlardan olan dijital aktivizmin de oluşmasını sağlamıştır.

Sosyal bilimler yazınında gelişen bilişim teknolojilerinin sosyal olana etkisi genelde küreselleşme boyutunda incelenmiştir. Bu tez çalışmasının konusu bağlamında olan küresel sivil toplum alanında gerçekleşen sosyal hareketler ile dijital aktivizmin bağını kuran çalışmalar da ortaya çıkmaya başlamıştır.161

Dijital aktivizm konusunu Türkiye’de sosyal bilimler alanında tartışmaya açan Özgür Uçkan’a göre, farklı aktivizm türlerinin internet kullanımına verilen genel bir isim olan dijital aktivizmin “internet aktivizmi”, “e-aktivizm”, “siber aktivizm” gibi farklı kullanımları da bulunmaktadır. İnternetin aktivizm biçimi olarak kullanımı, belli bir amacın savunusu, bu amaç etrafında veya belirli bir eylemi gerçekleştirmek için örgütlenme, amaca yönelik mesajları bir iletişim kampanyası çerçevesinde kitlelere iletme, amaç doğrultusunda lobi faaliyetleri gerçekleştirme, internet üzerinde eylem gerçekleştirme (boykot, site karartma vb.), amaca yönelik kaynak toplama/fon oluşturma, hükümetler veya şirketlerin faaliyetlerini izleyerek düzenli olarak raporlama (watchdog) gibi temel aktivist faaliyetlerin başta sosyal medya olmak üzere geniş kitlelere gerçek

161 _{Daniel J. Myers “Communication Technology and Social Movements: Contributions of Computer}

Networks to Activism”, Social Science Computer Review, Vol. 12, No. 2, July 1994, p. 250-260, https://doi.org/10.1177/089443939401200209; Ronald J. Deibert, “International Plug ’n Play? Citizen Activism, the Internet, and Global Public Policy”, International Studies Perspectives. Vol. 1, 2000, p. 255- 272, 10.1111/1528-3577.00026, (03.04.2018); Vıctorıa Carty, Jake Onyett, “Protest, Cyberactivism and New Social Movements: The Reemergence of the Peace Movement Post 9/11”, Social Movement Studies, Vol. 5, No. 3, December 2006, p. 229-249, https://doi.org/10.1080/14742830600991586, (03.04.2018); Paul van Seters, Paul James, “Global Social Movements and Global Civil Society: A Critical Overview”, https://www.academia.edu/7305007/Globalization_and_Politics_Vol._2_Global_Social_Movements_and_ Global_Civil_Society_2014_ (03.04.2015).

zamanlı bilgi akışı ile ulaşmaya imkan tanıyan alanlarda veya blog, vlog, podcast, video, fotoğraf paylaşım siteleri gibi alanlarda gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir.162 _Bu

temel faaliyetlerin yanı sıra, dijital aktivizmi, dijital ortamı/interneti, bu ortamın dışındaki, sokaktaki faaliyetler için bir iletişim ve örgütlenme platformu kullanmak ve doğrudan dijital ortamın/internetin kendisiyle sınırlı faaliyetler için kullanmak olarak da ikiye ayrıldığını belirten Uçkan; herhangi bir amaçla gerçekleştirilecek bir protesto yürüyüşünü Facebook ve Twitter üzerinden örgütlemeyi ilkine, interneti sansürleyeceği, baskılayacağı düşünülen bir yasal düzenlemeyi protesto etmek için blogların, internet sitelerinin kendilerini belli bir mesajla geçici bir süre karartmalarını ise ikinciye örnek olarak vermektedir.163

İnternetin büyük bir hızla gelişmesi, küreye yayılması ve internet kullanan nüfusunun artmasıyla dijital aktivizm de etki alanını ve derinliğini artırarak çeşitlendirmiştir.164 _{Dijital aktivizmin tarihini işaretleyen ve aynı zamanda küresel sivil}

toplum alanının somut göstergeleri olan önemli birkaç olay olarak şunlar sıralanabilir:165

• 1999’daki Seattle Dünya Ticaret Örgütü toplantısı, mobil iletişim ve internetin akıllı örgütlenme etkisiyle küreselleşme karşıtı hareketin simgesine dönüşmesi, • Bir milyon Manilalı, 20 Ocak 2001’de virüs gibi yayılan SMS mesajlarıyla

Filipinler Başkanı Joseph Estrada’yı düşürmesi ve tarihe “en kalabalık miting” olarak geçmesi,

• Zapatista Hareketi sırasında, 1997 yılında Meksika’nın dağlık bölgelerinde milislerin köylerde yaptığı son katliamı Zapatista gerillalarının videoya çekip internetten yayınlaması üzerine iki saat içinde hükümetin hemen bir soruşturma

162_{Özgür Uçkan, “Dijital Aktivizm” mi, “Aktivizm” mi?”, https://yesilgazete.org/blog/2012/06/01/dijital-}

aktivizm-mi-aktivizm-mi-ozgur-uckan/, (05.04.2018).

163 _A.g.m.

164 _{Rodrigo Sandoval-Almazan, J. Ramon Gil-Garcia, “Towards cyberactivism 2.0? Understanding the use}

of social media and other information technologies for political activism and social movements”,

Government Information Quarterly, 2014, http://dx.doi.org/10.1016/j.giq.2013.10.016, ( 05.04.2018).

165 _{Özgür Uçkan, Cemil Ertem, Wikileaks: Yeni Dünya Düzenine Hoşgeldiniz, Etkileşim Yayınları, İstanbul}

başlatıp özür dilemek zorunda kalması ve bir daha da öyle bir katliam yapılamaması,

• Sivil toplum kuruluşlarının, yurttaş inisiyatiflerinin interneti giderek daha yoğun bir şekilde kullanmaya başlaması; “Electronic Frontier Foundation” (EFF- Elektronik Ufuklar Vakfı), “Electronic Privacy Information Center” (EPIC- Elektronik Mahremiyet Bilgi Merkezi), “Center for Democracy and Technology” (CDT-Demokrasi ve Teknoloji Merkezi), “Siber Haklar” (Cyber Rights), “European Digital Rights Initiative” (EDRI-Avrupa Dijital Haklar İnisiyatifi) gibi internete özel sivil toplum kuruluşlarının kurulması; Japonların “Futaba

Channel”ı temelinde gelişen 2Chan, 4Chan gibi “imageboard” forum

sistemlerinde (metin yerine imgeleri kullanan bir tür çevrimiçi tahtaya not bırakma sistemi) ortaya çıkan “Anonymous”, “LulzSec” gibi hacktivist hareketlerin yükselişi de eklenmelidir.

• Dijital aktivizmin gündelik pratik hayatın bir parçası haline gelmesi; özellikle WikiLeaks’in 2010 sonunda, ABD Dışişleri Bakanlığı ile konsoloslukları arasındaki özel yazışmaları içeren “Cablegate” sızıntılarını yayınlamaya başlaması gibi.

• Arap İsyanları olarak adlandırılan Ortadoğu’da 2011 yılında yaşanmaya başlayan toplumsal hareketler ve politik değişimlerde, sosyal medyanın örgütlenme, iletişim ve kamuoyu oluşturmada etkili olması,166

• Eşzamanlı olarak Yunanistan, İspanya, “Öfkeliler Hareketi” (Los Indignados), İsrail, Londra yağmaları, “Wall Street’i İşgal Et!” (OWS) eylemleri giderek küresel olarak yayılan işgal hareketlerine dönüşmüş olması;167 _{bu eylemlerin her}

birinde internetin, sosyal medyanın etkili olarak kullanılması ve dönüştürücü güce sahip olmaları.

166 _{Arap İsyanlarındaki toplumsal hareketleri geliştiren olaylar kronolojisi için bknz. Manuel Castelles, İsyan}

ve Umut Ağları İnternet Çağında Toplumsal Hareketler, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012, s. 229-

242.

Buradaki amaç bir kronoloji oluşturmaktan daha çok en etkili olan dijital aktivizm örnekleri verilerek bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının artmasının küresel sivil toplumun oluşmasında bir örüntü ortaya çıkardığını göstermektir. Hem halk tabanlı hareketlerin hem de küresel ya da yerel sivil toplum örgütlerinin, kitleleri ya da üyeleri mobilize etmek için dijital platformları kullanması da bu örüntünün bir parçasıdır.168 _{Tezin örnek çalışması olarak seçilen Uluslararası Af Örgütü 1960 yıllarında}

hükümet yetkililerine mektuplar göndererek sonrasında fakslar çekilerek acil eylem kampanyaları düzenlerken, internetin ortaya çıkması ve kullanımının yaygınlaşmasından sonra elektronik postalar şeklinde iletiler göndermeye başlamış ve eyleme katılım sayıları artmıştır. Ayrıca kurulan bilgi paylaşımı ve haberleşme ağı ile yaşanan sorunlar hakkında daha kapsamlı araştırma yapabilme ve bunları raporlayabilme olanağı sağlandığı gibi, web sayfaları üzerinden bu raporların paylaşılması daha çok sayıda insanın bu bilgilere ulaşabilmesini sağlamaktadır.

Sonuç olarak piyasa politikaları ve mantığı tarafından gittikçe kolonize edilen geleneksel medya kuruluşları ve alanları169 _{hegemonik düzenin yerleşmesinde ideolojik}

bir aygıt olarak kullanılırken sisteme muhalif özellikler sergileyen hareket ve oluşumlar kendilerine dijital alan açmakta, alternatif medya ve iletişim kanalları ile görünürlüklerini sağlamaya çalışmaktadır. Tezin teorik çerçevesinde bahsedilen diyalektik süreç bu kategoride de işlemekte; neoliberal kapitalizmin küresel hegemonyasını kurma ve üretme sürecinde kullandığı bilgi ve iletişim teknolojileri aynı zamanda ona karşı mücadele eden kitlelerin elinde yeni bir dönüşüm aracı haline gelmektedir.

1.5.6. Yerel, Ulusal, Uluslararası ve Küresel Sivil Toplum