• Sonuç bulunamadı

Kaynak: TUİK Verilerinden Derlenmiştir

BİLİŞİM OKURYAZARLIK DÜZEYİNİN KİŞİLERİN E-HİZMET KULLANIMINA ETKİSİ : SAKARYA İLİ ÖRNEĞİ

4.1. Bilişim Okuryazarlığı Hesaplanması

Bilişim okuryazarlığı skorunun belirlenmesinde aşağıda belirtilen yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemi “Üniversite Öğrencileri İçin “Sayısal Yetkinlik Ölçeği” Geliştirme Çalışması” adlı çalışmada kullanılmıştır (Akkoyunlu vd. 2010).

Bilişim okuryazarlığı, bu araştırmada temel beceriler, ofis becerileri ve internet becerileri olmak üzere üç bölüm altında değerlendirilmiştir. Temel beceriler 1:hayır, 2: evet, ofis becerileri 1: Hiç kullanmıyorum, 2: Az, 3: orta, 4: iyi,5: Çok iyi, internet becerileri ise 1: kesinlikle katılmıyorum, 2: katılmıyorum, 3: kararsızım, 4: katılıyorum, 5: kesinlikle katılıyorum şeklinde puanlama yapılarak her bölüm için düşük, orta ve yüksek skor değerleri belirlenmiştir. Her bölüm için katılımcıların cevaplarına göre puanlar toplanarak skorlar oluşturulup ve analizler bu skorlara göre yapılmıştır.

96

 Temel beceriler, 6 sorudan oluştuğundan en düşük skor 6, en yüksek skor 12’dir. 6-8 arası düşük, 9-10 a orta, 11-12 yüksek beceriye sahip olarak değerlendirilmiştir.  Ofis becerileri, 4 soru için en düşük skor 4, en yüksek 20 olacağından, 4-9 düşük,

10-15 orta, 16-20 yüksek beceri olarak değerlendirilmiştir.

İnternet Becerileri, 16 soru için en düşük skor 16, en yüksek skor 80 olacağından,

16-37 düşük, 38-59 orta, 60-80 yüksek beceri olarak değerlendirilmiştir.

 Toplamda becerileri ölçen 26 soru için, en düşük skor 26, en yüksek skor 112 olduğuna göre 26-55 düşük, 56-84 orta, 85-112 yüksek bilişim okuryazarı olarak değerlendirilebilir.

Tablo 6. Bilişim Okuryazarlığı Becerilerinin Skorlara Göre Oranları

Temel beceriler Düşük (6-8) Orta (9-10) Yüksek (11-12)

N 219 155 198

% 38,3 27,1 34,6

Ofis becerileri Düşük (4-9) Orta(10-15) Yüksek(16-20)

N 275 113 143

% 51,7 21,3 26,9

İnternet becerileri Düşük (16-37) Orta(38-59) Yüksek(60-80)

N 56 153 235

% 12,6 34,5 52,9

Bilişim okuryazarlığı Düşük (26-55) Orta(56-84) Yüksek(85-112)

N 55 182 161

% 13,8 45,7 40,5

Genel olarak değerlendirildiğinde ankete katılanların %13,8 i düşük, % 45,7 si orta ve % 40,5’i yüksek bilişim okuryazarı denilebilir. Ayrı olarak ele alındığında ofis becerileri düşük olanların oranı diğerlerine göre daha fazladır (% 51,7). İnternet becerileri oranına baktığımızda en yüksek oranın % 52,9 ile yüksek beceri olduğu görünmektedir.

97

Tablo 7. Mesleklere göre bilişim okuryazarlığı ortalamaları N Ortalama Standart sapma

Akademisyen 7 94,0000 10,61446 Öğretmen 50 83,1400 16,75759 Yönetici 45 86,5111 10,30803 Memur 49 81,0612 14,37215 Tıp doktoru 7 69,8571 19,79418 İşçi 48 69,0833 19,28601 Diğer 85 75,7882 16,85943 Total 291 78,7869 17,02764

Mesleklere göre bilişim okuryazarlığı incelendiğinde yüksek bilişim okuryazarı olan meslekler akademisyen ve yöneticiler, diğer mesleklerin orta bilişim okuryazarı olduğu görünmektedir.

98

Tablo 8. İnternet kullanım becerileri betimsel istatistiği

Maddeler N Ortalama Medyan Tepe

değer 1.İnternette okuduklarımı daha iyi anlayacak kadar bilgili ve

tecrübeliyim

497 3,75 4 5

2.İnternette doğru/değerli bilgiyi ayırt edebilecek kadar bilgili ve tecrübeliyim.

500 3,72 4 4

3.İnternette aradığım bilgiyi hangi kaynakta bulabileceğimi bilecek kadar bilgili ve tecrübeliyim.

500 3,71 4 4

4.İnternetten edindiğim bilgilerle kendime değer katıyorum. 490 3,52 4 4 5.İnternetten edindiğim bilgileri günlük hayatımda kullanırım. 492 3,47 4 4 6.İnternet kaynaklarını kullanarak kişisel gelişimime katkı

sağlarım.

494 3,49 4 4

7.İnternet kullanarak bilgi edinmekten keyif alırım. 496 3,60 4 4 8.İnternet kullanımı konusunda kendime güveniyorum. 493 3,51 4 4 9.İnternet bilgim sayesinde kullanırken az hata yaparım. 490 3,30 3 4 10.Bilgisayar ve internet bilgimi geliştiriyorum. 494 3,48 4 4 11.İnternet bilgim sayesinde başkalarına da yardımcı olurum. 492 3,29 3 4 12.İnternette aradığım bilgiye hangi sayfadan hangi anahtar

kelimeleri seçerek ulaşabileceğimi biliyorum.

494 3,58 4 4

13.İnternette aradığım bilgiye kolayca erişirim. 494 3,74 4 4 14.İnterneti bilgi kaynağı olarak sıklıkla kullanmayı tercih ederim. 492 3,69 4 4 15.E-okul sistemine bilgisayar bilgim ve tecrübem sayesinde

rahatlıkla girebiliyorum.

488 3,64 4 4

16.E-okul sisteminde menüleri kullanarak istediğim bilgilere ulaşabiliyorum.

490 3,58 4 4

Tablo 8 incelendiğinde 1. maddenin 3.75 ortalama ile en yüksek olduğu, 11.maddenin 3.29, 9.maddenin de 3,30 ile en az ortalamaya sahip oldukları görünmektedir.

99 Tablo 9. Kullanım amaçlarının betimsel istatistiği

N Ortalama Medyan Tepe değer

E-mail hesabımı kontrol etmek 528 2,85 3 1

Alışveriş yapmak 519 2,15 2 1

Araştırma yapmak 523 3,02 3 3

E-okul sistemine girmek 526 2,75 3 1

E-devlet sistemine girmek 520 2,40 2 1

E-sağlık sistemine girmek (hastane randevusu almak vb) 524 2,60 3 3

İnternet bankacılığı işlemleri yapmak 523 2,47 2 1

Sosyal medyayı (facebook, twitter vb) takip etmek 524 3,04 3 1 Facebook, twitter gibi sosyal paylaşım sitelerinde paylaşımda

bulunmak

516 2,51 2 1

Tablo 9 incelendiğinde “Sosyal medyayı (facebook, twitter vb) takip etmek” kullanım amacının ortalamasının 3.04 ile en yüksek olduğu , “Alışveriş yapmak” kullanım amacının ise 2.15 ortalama ile en düşük olduğu görünmektedir. “E-devlet sistemine girmek” amacının ortalaması 2.40, “e-sağlık sistemine girmek amacının 2.60, “e-okul sistemine girmek” amacının 2.75, “e-mail hesabımı kontrol etmek” amacının 2.85, “internet bankacılığı işlemleri yapmak” amacının 2.47 olduğu görünmektedir. İletişim amaçlı kullanımın diğer amaçlara göre fazla olduğu anlaşılmaktadır. Genel olarak e-hizmetlerin kullanımının yeterli seviyede olmadığı görünmektedir.

100

Tablo 10. Mesleklere göre kullanım amaçları ortalamaları

Akademisyen Öğretmen Yönetici Memur Tıp doktoru

İşçi Diğer Toplam

E-mail hesabını kontrol etmek Ortalama 5,00 3,32 3,61 3,12 3,38 2,49 3,09 3,14 N 7 60 56 60 8 70 124 385 Alışveriş yapmak Ortalama 2,43 2,10 2,07 2,14 2,38 2,24 2,31 2,21 N 7 58 56 59 8 68 122 378 e-okul sistemine girmek Ortalama 2,29 3,78 2,78 2,80 1,89 2,54 2,37 2,74 N 7 60 55 60 9 70 123 384 e-devlet sistemine girmek Ortalama 2,57 2,75 2,78 2,85 1,88 2,70 2,25 2,58 N 7 59 55 59 8 70 122 380 e-sağlık sistemine girmek Ortalama 2,00 2,73 2,64 2,73 2,11 2,63 2,30 2,53 N 7 60 55 60 9 70 121 382 İnternet bankacılığı işlemleri yapmak Ortalama 4,57 2,73 3,36 3,27 2,88 2,20 2,55 2,79 N 7 60 56 60 8 69 123 383 Sosyal medyayı takip etmek Ortalama 4,00 3,46 2,86 2,81 2,25 3,07 3,02 3,04 N 7 59 56 59 8 69 123 381 Facebook, twitter gibi sosyal paylaşım sitelerinde paylaşımda bulunmak Ortalama 3,43 2,83 2,39 2,24 1,67 2,53 2,73 2,57 N 7 59 56 58 9 68 121 378

Mesleklere göre kullanım amaçları incelendiğinde; e-devlet sistemine 2,85 ortalama ile memurların en çok kullandığı 1,88 ortalama ile en az tıp doktorlarının kullandığı görülmektedir. Daha önce bahsedildiği gibi e-devlet sistemini en çok kamu hizmeti veren ya da kamu kurumlarına hizmet veren meslekler tarafından kullanıldığı ve takip edildiği sonuçlarına ulaşılmıştır (Çarıkçı, 2010). Bu araştırmadan elde edilen sonuç bu sonuçla örtüşmektedir.

101

Akademisyenlerin en çok e-mail hesaplarını kontrol etmek, en az e-sağlık sistemine girmek için, öğretmenlerin en çok e-okul sistemine girmek, en az alışveriş yapmak için, yöneticilerin en çok e-mail hesabını kontrol etmek, en az alışveriş yapmak, memurların internet bankacılığı işlemleri yapmak, en az alışveriş yapmak, tıp doktorlarının en çok e-mail hesabını kontrol etmek, en az e-okul ve e-devlet sistemine girmek, işçilerin en çok sosyal medyayı takip etmek, en az internet bankacılığı işlemleri yapmak için kullandıkları tespit edilmiştir. Toplamda bakıldığında internetten alışveriş yapmak için en az kullanıldığı, en çok e-mail hesabını kontrol etmek ve sosyal medyayı takip etmek için kullanıldığı görünmektedir. Ancak sosyal medyayı takip eden herkesin paylaşımda bulunmadığı ortalamalardan belli olmaktadır.

4.2. İlişkilerin İncelenmesi

Bilişim okur yazarlık seviyesinin e-hizmetlerin kullanımına ve faydalanılmasına etkisinin incelenmesi amacıyla Tek Yönlü Varyans Analizi (One-way ANOVA) uygulanarak aşağıdaki Tablo 11 oluşturulmuştur.

Tablo 11. Kullanım Amaçlarının Bilişim Okuryazarlığı Seviyelerine Göre Farklılıkları Tablosu Kullanım Amaçları Anova (sig.) Düşük (1), Orta(2), yüksek (3) N 1-2 1-3 2-3 1 2 3

E-devlet sistemini kullanmak 0,000 0,001 0,000 0,000 54 179 158 e-sağlık sistemini kullanmak 0,000 0,000 0,000 0,029 54 180 157 e-okul sistemini kullanmak 0,000 0,001 0,000 0,000 54 179 159 İnternet bankacılığı işlemleri yapmak 0,000 0,019 0,000 0,000 52 181 159 İnternetten alışveriş yapmak 0,002 0,356 0,006 0,035 54 180 158 E-mail hesabını kontrol etmek 0,000 0,000 0,000 0,000 53 181 159 Sosyal medyayı takip etmek 0,000 0,000 0,000 0,013 53 181 159 Sosyal medyada paylaşımda

bulunmak 0,000 0,000 0,000 0,008 52 179 159

Anova Sig. değerlerinin 0,05’ten küçük olması kullanım amaçlarının bilişim okuryazarlığı düzeylerine göre anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir. Bu farklılıkları görmek amacıyla oldukça yaygın olarak kullanılan Scheffe testi yapılmıştır (Coşkun vd., 2015). Scheffe testine göre internetten alışveriş yapmak amacı için düşük ve orta seviyeli bilişim

102

okuryazarı olanlar arasında sig. değeri 0,356>0,05 olduğundan farklılık olmadığı ancak diğer tüm seviyeler arasında sig değeri 0,05 ten küçük olduğundan kullanım amaçlarının bilişim okuryazarlığı seviyelerine göre anlamlı farklılıklar olduğu görülmüştür.

Aşağıdaki tabloda meslekler Akademisyen:1, öğretmen:2, Yönetici :3, Memur:4, tıp doktoru:5, işçi:6, diğer:7

Tablo 12. Mesleklere göre Kullanım Amaçları Farklılıkları

Kullanım Amaçları Anova (sig.) Farklılık Durumları

E-devlet sistemini kullanmak 0,020 Farklılık yok

e-sağlık sistemini kullanmak 0,093 Farklılık yok

e-okul sistemini kullanmak 0,000 2-3, 2-4, 2-5, 2-6, 2-7

İnternet bankacılığı işlemleri yapmak 0,000 1-2, 1-3, 1-4, 1-6, 1-7, 3-6, 3-7, 4-6

İnternetten alışveriş yapmak 0,875 Farklılık yok

E-mail hesabını kontrol etmek 0,000 1-2, 1-3,1-4, 1-6, 1-7, 2-6, 3-6

Sosyal medyayı takip etmek 0,039 Farklılık yok

Sosyal medyada paylaşımda bulunmak 0,041 Farklılık yok

Tablo 12. İncelendiğinde e-devlet sistemini kullanmak, e-sağlık sistemini kullanmak, internetten alışveriş yapmak, sosyal medyayı takip etmek ve sosyal medyada paylaşımda bulunmak amaçlı kullanımlarda mesleklere göre anlamlı farklılıklar olmadığı görünmektedir. E-okul sistemini kullanma amacının öğretmen ile diğer meslekler arasında anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. İnternet bankacılığı işlemleri yapma amaçlı kullanımda akademisyenlerle diğer meslekler arasında, yöneticilerle de işçi ve diğer meslek grupları ile, memurlar ile işçiler arasında anlamlı farklılıklar olduğu ortaya çıkmıştır. E-mail hesabını kontrol etme amaçlı kullanımlarda akademisyenler ile diğer meslek grupları arasında, öğretmenle ile işçiler, yöneticilerle işçiler arasında anlamlı farklılıklar olduğu görünmektedir.

5.Sonuç ve Öneriler

Bu çalışmada; ankete katılanların bilişim okur-yazarlığı seviyelerinin belirlenerek, bu bireylerin e-hizmetleri kullanım oranlarının belirlenmesi ve bilişim okur-yazarlık seviyesinin bu kullanım ve faydalanmaya olan etkisinin belirlenmesi amaçlanmaktaydı. Ankete katılan kişiler öğrenci velileri olarak seçilmiştir. Öğrenciler Sakarya ilinden beş farklı lise türü dikkate alınarak lise 1,2,3,4. Sınıf öğrenci velilerine anket uygulanarak araştırma yapılmıştır.

103

Velilerin mesleği sosyo-ekonomik durumu belirlediğinden kullanım amaçları mesleklere göre değerlendirilmiştir.

Bilişim okuryazarlığı temel beceriler, ofis becerileri ve internet becerileri olmak üzere üç bölümde değerlendirilmiş ve puanlama yapılarak ankete katılanların bilişim okuryazarlık seviyeleri belirlenmiştir. Puanlar üçe bölünüp düşük, orta ve yüksek olmak üzere seviyeler oluşturulmuştur. Ankete katılanların %13,8’i düşük, % 45,7’si orta ve %40,5’i yüksek seviyede bilişim okuryazarı olduğu ortaya çıkmıştır. Özellikle insan hayatını kolaylaştırıcı e-hizmetler, internetten alışveriş, internet bankacılığı ve iletişimi sağlayan sosyal medya gibi internet kullanım amaçlarının bilişim okuryazarlığı ile anlamlı bir ilişkisi olduğu ve bilişim okuryazarlığı seviyesine göre kullanım amaçlarının farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Sadece internetten alışveriş amacının düşük ve orta bilişim okuryazarı olanlar arasında fark olmadığı diğer amaçlar için bilişim okuryazarlık seviyesine göre anlamlı farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir. Bu demektir ki; başlangıçta öngörülen bilişim okuryazarlığının e-hizmetlerin kullanımına etkisi vardır. Bireylerin bilişim okuryazarlık seviyesi arttıkça hayatlarını kolaylaştırmak için bilişim sistemlerini daha fazla kullanacağı aşikârdır. Bu bilişim sistemlerinin en önemlisi e-devlet olarak kullanımının artırılması için bireylerin bilişim okuryazarlıklarının arttırılması önem taşımaktadır.

Bireylerin devlet ile olan işlemlerinde devlet bilişim sistemini kullanımının artması için, e-okul, e-sağlık, internet bankacılığı vb. gibi sistemlere sadece e-devlet şifresi ile girişinin sağlanması durumunda e-devlet sisteminin kullanımı artacaktır. Böylece bireyler ile ilgili bir çok veri takip altına alınarak sahte işlemlerin gerçekleştirilmesinin önüne geçilecektir. Buradan elde edilecek sonuç e-devlet bilişim sistemi kullanılmadan herhangi bir resmi işlemin yapılmasına imkan verilmeyecek şekilde diğer sistemlerle entegre olması sağlanmalıdır.

E-hizmetlerin kullanımın artırılması için okullarda ilgili derslerde bu konu ile ilgili ödevler verilip uygulamalar yaptırılabilir. Dijital vatandaşlık konusu da müfredata eklenerek öğrencilerin bilinçli internet kullanıcısı olmaları sağlanabilir. Ayrıca e-hizmetlerin kullanımıyla ilgili olarak vatandaşların bilişim teknolojileri kullanımı konusunda kurslar, seminerler düzenlenerek vatandaşlar aydınlatılabilir.

E-hizmetlerin kullanılmasının artışı, birçok verinin depolanması, bu verilerin kullanılarak toplumun yararına alınacak kararların niteliğini artırarak sosyolojik açıdan da fayda sağlayacaktır. Bir toplumda bilişim teknolojileri kullanım becerilerinin artırılması, bilişim

104

sistemleri kullanımını artırarak zaman ve maliyet tasarrufu sağlanacak ve hizmetlerin kalitesi artacaktır.

Kaynaklar

Akkoyunlu, B., Yılmaz Soylu, M. ve Çağlar, M. 2010. “ Üniversite Öğrencileri İçin ‘Sayısal Yetkinlik Ölçeği’ Geliştirme Çalışması.” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) 39: 10-19

Çarıkçı, O. 2010. “Türkiye’de E-Devlet Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2, Sayı:12

Çelen, F.K., Çelik, A. ve Seferoğlu, S.S. 2011. “Türkiye’deki e-Devlet Uygulamalarının Değerlendirilmesi”, Akademik Bilişim, İnönü Üniversitesi, Malatya, 2-4 Şubat 2011. Coşkun, R., Altunışık, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım E. 2015. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı, Sakarya.

Değerli, A. 2013. “Bireylerin Biliş İhtiyacı Düzeylerinin Bilişim Okuryazarlığına Etkisi Üzerine Bir Araştırma.” İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, ISSN: 2147  3390 DOI: Fall Issue:5

Kolburan Geçer, A., Dağ, F. 2010. “Üniversite Öğrencilerinin Bilgisayar Okur-Yazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi: Kocaeli Üniversitesi Örneği.”, Yüzüncüyıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt VII, Sayı 1: 20-44

Öztürk, L. 2005. “Türkiye’de Dijital Eşitsizlik: Tübitak-Bilten Anketleri Üzerine Bir Değerlendirme.” Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 24: 111-131

Sancaktutar, M. 2013, E-Devlet Yeniliklerinin Benimsenme Ve Yayınımını Etkileyen Faktörler: Türk E-Devlet Bağlamından Bazı Kanıtlar, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Ankara Yıldız, H., Seferoğlu, S.S., 2012, “Sayısal Uçurum Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Türkiye Bilişim Derneği, 29. Ulusal Bilişim Kurultayı (Bilişim’2012), Ankara: Türkiye Bilişim Derneği, Bildiriler Kitabı: 111-117.

TUİK Haber Bülteni, Erişim tarihi: 31.03.2016

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18660

Fatih Projesi, Erişim tarihi: 28.04.2016

105