Afet Tedarik Zinciri Çevikliğine İlişkin Literatür Taraması

Afetlerde hem arz hem de talep konusunda yaşanan yüksek belirsizlik, afet bölgesinde ihtiyaç duyulan malzeme ve materyallerde yaşanabilen ani değişiklikler ve bunun gibi diğer başka sorunlar nedeniyle lojistik biriminin ve tedarik zinciri ağının bu gibi olumsuzlukların üstesinden gelebilir bir yapıda olması gerekmektedir (Cozzolino, 2012; Wassenhove, 2006; Tomasini ve Wassenhove, 2009; Kovacs ve Spens, 2007; Kovacs ve Spens, 2009; Kovacs ve Spens, 2011; Altay ve Green, 2006).

Afet tedarik zincirleri çok çeşitli aktörleri içermektedir. Afetlerde görev alan bu çok çeşitli yardım organizasyonları, sivil toplum kuruluşları ve faaliyet göstermeye çalışan diğer tüm kurumlar, afete maruz kalan bölgedeki mağdur kimselerin hayatını korumak veya can kayıplarını önlemek için yiyecek, içecek gibi hayati ihtiyaçlar, ilaç ve diğer tıbbi malzemeler gibi yardım malzemelerini daha çabuk ve etkili bir biçimde taşıma becerisine sahip olmalıdır (Dubey vd. 2014). Çeviklik kavramına olan gereksinimi ortaya koyan bu ihtiyaçlar, değişen koşullara hızla karşılık verebilmek için uyarlanabilir ve düzgün bir şekilde oluşturulmuş esnek yapıda bir tedarik zinciri yapısı gerektirmektedir (Charles vd. 2010; Tatham ve Pettit, 2010; Blecken, 2010). Nitekim tedarik zinciri çevikliği, afetlerde faaliyet gösteren yardım kuruluşlarının operasyonel performansını pozitif bir şekilde etkilemektedir (Gligor ve Holcomb, 2012).

Bu bölümde, afet tedarik zincirlerinde çeviklik felsefesinin uygulanmasına ilişkin yapılmış akademik çalışmalar incelenmiştir. Bu alanda yapılmış çalışmalar Tablo 1’de özet olarak verilmiştir.

Tablo 1. Afet Tedarik Zinciri Çevikliği Literatürü Yazar / Yıl Araştırma

Maxwell ve Watkins (2003)

Afet yönetiminde cevap verebilirliğin artırılması için bilgi yönetimi ve bilişim teknolojilerinin kullanımı ele alınmış ve bir örnek olay çalışması yapılmıştır.

Oloruntoba ve Gray (2006)

Araştırmada afet tedarik zinciri yönetiminin kavramsal çerçevesi oluşturulmaya çalışılmıştır. Çalışmada, afet tedarik zinciri çevikliği ile ilgili web sitelerinin taranması ve kapsamlı bir literatür taraması ile geleneksel tedarik zincirindeki uygulamaların, afet tedarik zincirine uygulanabilirliği belirlenmeye çalışılmıştır.

Petit ve Araştırmada stratejik plan, kaynak yönetimi, taşıma planları, kapasite planlama, bilgi yönetimi, tedarik zinciri stratejileri, tedarikçi ilişkileri gibi geleneksel tedarik zincirinde

79

Beresford, (2009) yer alan kritik başarı faktörlerinin afet tedarik zincirine uygulanabilirliği tartışılmıştır. Ayrıca bu kritik başarı faktörlerinin çevik tedarik zincirlerine uygulanabilirliğini tartışmak amacıyla bir literatür tartışması da yapılmıştır.

Charles (2010) Bu araştırmada çevik bir tedarik zinciri modeli oluşturulmuş ve oluşturulan bu model insani yardım tedarik zincirine uygulanmıştır. Çalışmada, 2002 yılında Güney Afrika’da meydana gelen gıda krizinde, krizden etkilenen bölgelere Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı (WFP) tarafından yapılan yardımlar bağlamında afet tedarik zinciri örneklerine yer verilmiştir.

Charles vd. (2010)

Araştırmada tedarik zinciri çevikliği tanımlanmış ve tedarik zinciri çeviklik seviyesini değerlendirmek için bir model inşa edilmiştir. Çalışmada, literatür araştırması, vaka çalışması ve sembolik modelleme yöntemleri kullanılmıştır. Çalışma sonucunda geleneksel tedarik zincirinde çeviklik kavramının ve insani yeteneklerin geliştirilmesi ve değerlendirilmesi için insani yardım yaklaşımı analizine dayalı bir model oluşturulmuştur.

Scolten vd. (2010)

Sivil toplum kuruluşlarının tedarik zinciri direktörleri ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmış ve geleneksel tedarik zinciri ile afet tedarik zinciri çeviklik bağlamında tartışılmıştır.

Cozzolino vd. (2012)

Bu araştırmada insani lojistik süreci çevik ve yalın ilkelerle tanımlanmaya çalışılmıştır. Çevik ve yalın ilkelerin afet tedarik zincirlerinde ne zaman ve nasıl kullanılacağı ve afet tedarik zincirlerindeki çevik ve yalın uygulamaların uygun kombinasyonları tartışılmıştır. Çalışmada, afetlerden önceki hazırlık aşamasında ve afetlerden sonraki yeniden inşa ve yenileme aşamalarında çevik ve yalın ilkelerin etkili cevap verebilirliğine vurgu yapılmıştır.

Dubey ve Gunasekaran (2014)

Araştırmada çeviklik, uyum yeteneği ve işbirliği kavramları bağlamında insani yardım lojistiğinin yeteneklerini geliştirme yöntemleri geliştirilmeye çalışılmıştır.

Oloruntoba ve Kovacs (2015)

Çalışmada, son yıllarda ortaya çıkan afet tedarik zincirindeki çeviklik anlayışı kapsamlı bir literatür taraması ile ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu amaçla 2006-2015 yılları arasında yayımlanmış lojistik ve tedarik zinciri ile alakalı dört dergi taranarak, insani yardım tedarik zincirindeki çeviklik anlayışının potansiyel etkileri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Dubey ve Gunasekaran (2016)

Çalışmada, tedarik zinciri çevikliği kavramını ayrıntılı bir şekilde ele alınarak bir tedarik zinciri değerlendirme modeli inşa edilmiştir. Çalışmanın devamında, tedarik zinciri çevikliği ve değerlendirme modelinin insani yardım organizasyonlarına entegrasyonu tartışılmıştır.

Afet tedarik zincirlerinin çevikliği ile ilgili yapılan araştırmalar genel olarak değerlendirildiğinde, araştırmacıların özellikle de son yıllarda afet lojistiği, afet tedarik zinciri ya da insani tedarik zinciri gibi konularla çeviklik kavramını birleştiren çalışmalara

80

yoğunlaştığı görülmektedir. Çalışmalardan, çeviklik felsefesinin temelinde yer alan hız, esneklik, cevap verebilirlik, şeffaflık, tedarik zinciri görünürlüğü gibi unsurların afet tedarik zinciri çevikliğinin de temel yapısını oluşturmuş olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Afet tedarik zincirinin karmaşıklığı ve zorlukları, afet yönetim sürecinin çeşitli aşamalarında farklı yanıt seviyesi ihtiyacı, verimlilik, etkinlik, maliyet ve zaman tasarrufu sağlamak için iyi planlanmış bir çevik yapının varlığını gerektirmektedir. Afetin meydana geldiği bölgelerde, daha önceden planlanmış olan ulaşım modları, kullanılacak yollar ya da kullanılması planlanan ulaşım araçları zarar görmüş olabilmektedir. Bu nedenle, afet tedarik zincirinin ani ulaşım modu ya da araç değişiklikleri yapabilecek çevik bir yapıda olması gerekliliğine ulaşılmıştır. Bilgi yönetimi ve dolayısıyla bilişim teknolojileri kullanımı da afet yönetiminde etkili bir cevap verebilirlik ve çevik bir yapı için kritik faktör olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

5. Sonuç

Bu araştırma, geleneksel tedarik zincirlerinin pazardaki beklenmedik değişikliklere hızlı ve esnek bir şekilde tepki vermesini sağlayarak işletmelere önemli rekabet avantajı sağlayan çeviklik felsefesinin afet tedarik zincirlerine de uygulanabilirliğini tartışmak amacıyla yapılmıştır. Nitekim afetlerin doğasında yer alan belirsizlikler, afet bölgesine etkin bir şekilde müdahale edebilmek için çevik uygulamaları gerekli kılmaktadır. Bu amaçla bir literatür taraması yapılmış ve çeviklik felsefesinin afet tedarik zincirlerine entegre edilmesine yönelik yapılan araştırmalar incelenmiştir. Araştırma sonuçları, afet yönetimine çevikliğin uygulanmasına yönelik yapılan çalışmaların henüz çok yeni ve yetersiz olduğunu ortaya çıkarmıştır. Ayrıca, afet tedarik zincirlerinin çeviklik kavramından önemli derecede istifade edebileceğini, özellikle de afet öncesi ve esnasındaki süreçlerde çevik uygulamalar sayesinde tepki süresinin azaltılabileceği belirlenmiştir. Nitekim afet tedarik zinciri çevikliği alanında yapılmış olan çalışmalardan hareketle, afet tedarik zinciri kavramına çeviklik felsefesinin entegre edilebileceği, çeviklik felsefesinin temeli olan hız, esneklik ve IT entegrasyonunun afet yönetimi ve afet lojistiği kavramında etkin bir şekilde kullanılması ile afetlere müdahalede daha etkili sonuç alınacağı ve oluşacak olan can ve mal kayıplarının daha düşük bir seviyeye indirilebileceği tespit edilmiştir.

KAYNAKÇA

AGARWAL, A. SHANKAR, R. ve TIWARI, M.K. (2006), “Modeling the metrics of lean, agile and leagile supply chain: An ANP-based approach”, European Journal of Operational research, Cilt. 173, Sayfa. 211-225.

81

AGARWAL, A. SHANKAR, R. ve TIWARI, M.K. (2007), “Modeling agility of supply chain”, Industrial Marketing Management Cilt. 36, Sayfa. 443–457.

ALTAY, N. GREEN, W.G. (2006), “Interfaces with Other Disciplines. OR/MS research in disaster operations management”, Europan Journal Of Operational Research. Cilt. 175, Sayfa. 475_493.

BALCİK, B. BEAMON, B.M. KREJCİ, C.C. MURAMATSU, K.M. RAMİRES, M. (2010), “Coordination in humanitarian relief chains: Practices, challenges and opportunities”, International Journal Production Economics, Cilt. 126, Sayfa. 22–34.

BEAMON, B. BALCİK, B. (2008), “Performance Measurement in Humanitarian Relief Chains”, International Journal Of Public Sector Management, Cilt. 21, No.1, Sayfa.4-25.

BLECKEN, A. (2010) “Supply chain process modeling for humanitarian organizations”, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Cilt. 40, No. 8/9, Sayfa. 675–692.

CHARLES, A. (2010), “Improving the design and management of agile supply chains: feedback and application in the context of humanitarian aid”, doctorat del universite de toulouse.

CHARLES, A., LAURAS, M. ve WASSENHOVE, L. V. (2010), A model to define and assess the agility of supply chains: building on humanitarian experience", International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Cilt. 40, Sayfa. 722 – 741 CHRISTOPHER, M., (2000), “The Agile Supply Chain Competing in Volatile Markets,

Industrial Marketing Management” Cilt. 29, Sayfa. 37–44.

COZZOLİNO, A. (2012), “Humanitarian Logistics, Springer Briefs in business Chapter 2”, Humanitarian logistics and supply chain management.

DUBEY, R. ALİ, S.S. AITAL, P. ve VENKATESH, V.G. (2014), “ Mechanics of humanitarian supply chain agility and resilience and its empirical validation”, International Journal Services and Operations Management, Cilt. 17, No. 4, Sayfa. 367-384.

DUBEY, R. ve GUNASEKARAN, A. (2014), “The Sustainable Humanitarian Supply Chain Design: Agility, Adaptability and Alignment”, CJOL-2014-0097.R1

82

DUBEY, R. ve GUNASEKARAN, A. (2016), “The sustainable humanitarian supply chain design: agility, adaptability and alignment”, International Journal of Logistics Research and Applications, Cilt. 19, No. 1, Sayfa. 62–82.

ERGUN, Ö. KARAKUŞ, G. KESKİNOCAK, P. SWANN, J. VİLLEREAL, M. (2009), “Humanitarian Supply Chain Management – An Overview”, Dagstuhl Seminar Proceedings 09261 1, Models and Algorithms for Optimization in Logistics http://drops.dagstuhl.de/opus/volltexte/2009/2181.

ERGÜNAY, O. (2009), “afet yönetimi; genel ilkeler, tanımlar, kavramlar”, Ankara.

ERSOY, P. ve BÖRÜHAN, G. (2013). “ Lojistik süreçler ve Afet lojistiğinin önemi”, Finans, Politik & Ekonomik Yorumlar, Cilt: 50, Sayı: 578.

GLIGOR, D.M. ve HOLCOMB, M.C. (2012), "Understanding the role of logistics capabilities in achieving supply chain agility: a systematic literature review", Supply Chain Management: An International Journal, Cilt. 17, Sayı. 4, Sayfa. 438 – 453. GUNASEKARAN, A., (1999), “Agile manufacturing: A framework for research and

development”, International Journal of Production Economics, Cilt. 62, Sayfa 87 – 105

KADIOĞLU, M. (2011), “Afet yönetimi beklenilmeyeni beklemek, en kötüsünü yönetmek”, T.C. Marmara belediyeler birliği yayını, No.65.

KIZILAY, (2004), “Bölge afet müdahale ve lojistik merkezi yönetmeliği”

KOVACS, G. ve SPENS, K.M. (2007), “Humanitarian logistics in disaster relief operations”, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Cilt. 37 No. 2, Sayfa. 99-114.

KOVACS, G. SPENS, K. (2009), “Identifying Challenges In Humanitarian Logistcs”, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management Cilt. 39 No. 6, Sayfa. 506-528.

KOVACS, G. ve SPENS, K.M. (2011), “Trends and developments in humanitarian logistics – a gap analysis”, International Journal of Physical Distribution & Logistics anagement, Cilt. 41 No. 1, Sayfa. 32-52.

LIN, C.T. CHIU, H. ve TSENG, Y.H. (2006), “Agility index in the supply chain”, International Journal of Production Economics, Cilt. 100, Sayfa. 285–99.

83

MASOON-JONES, R. NAYLOR, B. ve TOWİLL D.R. (1999), “Lean, Agile, or Leagile-Matching Your Supply chain to the Marketplace”, Processing. 15th International Conference Production Research, Limerick, Sayfa: 593-596.

MAXWELL, D. Ve WATKINS, B. (2003), “Humanitarian information systems and emergencies in the Great Horn of Africa – logical components and logical linkages”, Disasters, Cilt. 27, No. 10, Sayfa. 72-90.

OLORUNTOBA, R. ve GRAY, R. (2006), “Humanitarian aid: an agile supply chain?”, Supply Chain Management: An International Journal, Cilt. 11, No. 2, Sayfa. 115–120. OLORUNTOBA, R. ve KOVACS, G. (2015), “A commentary on agility in humanitarian aid

supply chains”, Supply Chain Management: An International Journal, Cilt. 20/6, Sayfa. 708–716.

PEKTAŞ, T. (2012), “İlçe bazında afet lojistiği, Başakşehir uygulaması, Bahçeşehir ünivesitesi, İstanbul 2012, Yüksek Lisans Tezi.

PETİT, S. ve BERESFORD, A. (2009), "Critical success factors in the context of humanitarian aid supply chains", International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Cilt. 39, Sayı. 6, Sayfa. 450 – 468.

PRATER, E. BIEHL, M. ve SMITH, M.E. (2001), “International supply chain agility Tradeoffs between flexibility and Uncertainty”, International Journal of Operations & Production Management, Cilt. 21 No. 5/6, Sayfa. 823-839.

SANCHEZ, A. M. ve PEREZ, M. (2005), Supply chain flexibility and firm performance A conceptual model and empirical study in the automotive industry”, International Journal of Operations & Production Management, Cilt. 25, No. 7, Sayfa. 681-700. SCHOLTEN, K., SCOTT, P. S., ve FYNES, B. (2010). “(Le) agility in humanitarian aid

(NGO) supply chains”, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Cilt. 40(8/9), Sayfa. 623–635.

SHARI, H. ve ZHANG, Z. (1999), “A methodology for achieving agility in manufacturing organisations: An introduction, International Journal of Production Economics, Cilt. 62, Sayfa. 7-22.

SWAFFORD, P.M. GHOSH, S. ve MURTHY, N. (2006), “The antecedents of supply chain agility of a firm: scale development and model testing”, journal of operations management Cilt. 24, Sayfa. 170–188.

84

SWAFFORD, P.M. GHOSH, S. ve MURTHY, N. (2008), “Achieving supply chain agility through IT integration and flexibility”, International Journal of Production Economics, Cilt. 116, Sayfa. 288–297.

TANYAŞ, M. GÜNALAY, Y. AKSOY, L. KÜÇÜK, B. (2013), “İstanbul ili afet lojistik planı klavuzu”. Loder Dergisi, İstanbul.

TATHAM, P. ve PETITT, S.J. (2010) “Transforming humanitarian logistics: the journey to supply network management”, International Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Cilt. 40, No. 8/9, Sayfa. 609–622.

THOMAS, A. (2003), “Humanitarian Disaster Logistics: Enabling Disaster Response”, Fritz Institute.

TOMASİNİA, R.T. WASSENHOVE, V. (2009), “From preparedness to partnerships: case study research on humanitarian logistics”, Internatıonal transactıons in operational research, Cilt. 16, Sayfa. 549–559.

WASSENHOVE, L. N.V. (2006), “ Humanitarian Aid Logistics: Supply Chain Management in High Gear”, Journal of the Operational Research Society, Cilt 57, No: 5, Sayfa. 475-489.

VAN HOEK, R.I. HARRISON, A. ve CHRISTOPHER, M. (2001), “Measuring agile capabilities in the supply chain”, International Journal of Operations & Production Management, Cilt. 21, No. 1/2, Sayfa. 126-147.

VERSTEGEN, M. ve MARCELLO, B. (2001). “Agility and Coordination. In: High Performance Sports Conditioning. B. Foran, ed. Champaign: Human Kinetics”. YUSUF, Y. Y. GUNASEKARAN, A. ADELEYE, E.O. ve SIYAYOGANATHAN, K.

(2004), “Agile supply chain capabilities: Determinants of competitive objectives”, European Journal of Operational Research, Cilt. 159, Sayfa. 379–392.

İnternet Kaynakları

85

BİLİŞİM OKURYAZARLIK DÜZEYİNİN KİŞİLERİN E-HİZMET KULLANIMINA