BALKAN SAVAŞI VE DİYARBAKIR
Osmanlı belgelerinde ve Diyarbakır Şer’iyye sicillerinde Diyarbakır’dan 1785 sonlarında Sofya üzerine, Nisan 1800-Ağustos 1802 tarihlerinde Mısır ve Rumeli üzerine göndermek için asker istenmektedir (164).
1785 tarihinde Diyarbakır’dan Sofya canibine gönderilmek üzere 200 asker istenmektedir (165).
Diyarbakır ve Plevne savaşı
Diyarbakır Ergani kazasından Sezai Karakoç’un dedesi plevne savaşına katılmıştır.
1933 yılında Diyarbakır’ın Ergani ilçesinde dünyaya gelir. Babası Yasin Efendi’nin koyduğu isim Muhammed Sezai’dir. Nüfus kayıtlarında Ahmet Sezai olarak geçer. Dedeleri, Ergani ve yöresinde oldukça etkin kişilerdendir. Babasının babası Hüseyin efendi, Plevne savaşına katılmış; Gazi Osman Paşa’nın takdirini kazanmıştır. Aile Leventoğulları olarak anılır (166).
Bu tespit meşhur bir kişinin yaşamı analiz edilince ortaya çıkıyor. Kimbilir Diyarbakır’da Plevneye kaç gitti, kaçı gazi, kaçı şehit.
Bir tarihin tanığı olan Ayşan isimli teyzemizin Diyarbakır’ın milli savaşlarla ilgili hatıralarını veriyorum
Birinci dünya harbi başlamış, artık her yerde savaş konuşuluyordu. Halkımızın arasında büyük bir fakirlik baş göstermişti. Savaştan dolayı topraklarını ekip biçemeyen köylü perişan olmuştu. Savaş şiddetlendikçe halkın sıkıntısı ve açlığı da artıyordu. Ambarlarda depolanan köylünün kışlık yiyeceği, askerlere yiyecek olarak veriliyordu. Mutfakları boşalan insanlar, ağaç yapraklarını ve kabuklarını yiyecek hale gelmişlerdi. Bir avludan ses gelmişti. Gencecik bir kadın ocakta bir şeyler kaynatıyor. Dizine yaslanmış iki küçük çocuk, habire inler bir şekilde.
Ses çıkararak ‘ana ana açım açım,ne zaman pişecek diyordu. Ana da cevap olarak ‘Az kaldı, hele biraz uyuyun, uyanıncaya kadar pişer’deyip çocukları sakinleştirmeye çalışıyordu.Kadın tencerede kavak ağaçlarının kabuklarını kaynatıyordu. Çocuklardan sonra ağlama sırası şimdi, bendeydi. İyi de onlar pişer mi dedim. Peki ne yapabilirim. Evde yiyecek adına bir şey kalmamış. En son ekmeğimizi dün bitirdik. Zahiremiz aylardır yok, çocuklar sabahtan beri aç. Böyle yaparak avutuyorum onları. Eve koşarak yiyecek getirdim. Çocuklar torbaya saldırdılar. Yumuşak buldukları her şeyi, hiç bakmadan yemeğe başladılar. Genç ana sessizce gözyaşları dökerek: Sağol, Allah razı olsun senden, dedi.
Ya çocukların babası diye sordum.İki yıl önceydi. Büyük oğlum bir yaşında, diğerine ise yüklüydüm. Götürdüler kocamı. Balkanlarda savaş varmış. Gidiş o
Tarihi Diyarbakır salnamelerine baktığımızda.
Diyarbakır’daki komutanlarızın Balkan savaşlarında üstün başarı gösterip madlya aldığını görüyoruz.
Plevne madalyası
15. Fırka Hümayun Kumandanlığından Redif 60. alaydan Yüzbaşı Mehmed Nazmi efendi Plevne ve Girid madalyası
3. Bölükten Yüzbaşı Hasan Tahsin efendi Plevne iane madalyası 1. Bölükten
Mülazım-ı Evvel Mehmet ağa
Ve Mülazım-ı evvel Mahmud Ağa altın İmtiyazlı Plevne madalyası almışlardır Hafif Süvari 43. alay Kaymakam Server Bey Plevne madalyası almışlardır Diyarbakır salnameleri. IV/321,323,324,232
Yunan Muharebe madalyası Kumandan Kaymakam Cemal bey Kumandan kaymakam Mehmed Ali bey Kumandan Kaymakam Şakir efendi Mülazım-ı evvel Hasan efendi Kumandan kolağası Neşet efendi Yunan muharebe madalyası almışlardır. Diyarbakır salnameleri V/253,256,257,356
Balkan savaşında Diyarbekir vekilleri Osmanlı mebusu düzeyinde çok aktifti. Diyarbekirli gayrimüslim mebuslar da bu noktada çok hararetli tekliflerde bulunyordu.
Örneğin Oseb efendi, Karadağ konusunda ‘vatan-ı mukaddes malen ve bedenen fedakarlık etmeye hazır ve amade ‘olduğunu ifade ediyor (168).
Balkan savaşlarında Diyarbakır paşaları Dllaver Paşa
1615’teüç sene [1618]›de iki sene, [1620]›de sekiz ay ki tekerrür eden üç defa valiliğinde cem’an beş sene sekiz ay icrâ-yı hükümet etmiştir.
Harem-i hümâyûnda terbiye olunup çaşnigirlikle taşraya çıkmış, badehu Kıbrıs, Bağdat eyaletine nasp edilmiş tir. Nazmâfya. göre 1029 [1619]’da, Kâmûsü’l-
a’lâm’a ve Salname’yç. nazaran [1620]’de Diyarbekir valiliğiyle ve Diyarbekir
Hüseyîn Paşa
Çermiklidir. Çeteci Abdullah Paşa’nın yeğeni, Sadrazam Ra-gıb Paşa’nın damadıdır. Rüşd ü reviyyet ve memduh hasletler sahibi olduğuna mebni, 1181 Zilkadesinin 2. günü [21 Mart 1768] vezaretle Karaman ve kaç gün sonra Anadolu ve yine o sene içinde Diyarbekir ve 1182 [1768]’de Musul ve 1184 [1770]’te Adana valisi olmuştur.
Bunun kardeşi Hasan Paşa da vezirdir. Bender, Hotin muhafızlığında bulunmuş ve 1183 [1769] senesinde Hotin’de şehit olmuştur.
KUZEY AFRİKA SAVAŞLARINDA DİYARBAKIRLILAR
Belli zaman dilimlerinde bazı Yeniçeri Kayıt Defterleri üzerinde yaptığımız araştırma ve inceleme çalışmaları sonucunda elde edilen verilerden hareketle, Garb Ocaklan’nda, özellikle bunlardan biri olan Tunus’ta, sadece birkaç yıla ait görev yapan Diyarbakırlı ve diğer Güneydoğu Anadolu bölgesi kökenli gençlerin ortalama sayılarına ulaşmak olanaklı görünmektedir.
Tunus Ocağı’na ait muhtelif tarihler arasında durumlan belli bazı askerî birlikler örnek alınarak bu konuda bir fikir oluşturulmaya çalışılmıştır. İncelenen birliklerdeki Güneydoğulu askerlerin kesin sayılan burada verilebilmiştir.
Verilen bu rakamlar, 1195-1197 H. (1780-1783 M). tarihli “Yeniçeri Kayıt Defteıf’nde kayıtlı toplam 200 birlikten sıralı ilk 14 birlik, 1210-1212 H. (1795-1798 M). yıllarını içeren “Yeniçeri Kayıt Defterf’ndekayıtlı toplam 200 birlikten rastgele seçilmiş 25 birlik, titiz bir şekilde incelenerek ortaya konmuştur.
1195-1197 H. (1780-1783 M). yıllannda Tunus eyalet ordusunda mevcut bulunan toplam 200 birlik içinde incelenebilen ilk 14’ünde yekûn 5 Güneydoğu Anadolulu gencin görev yaptığı belirlenmiştir. Bunlardan 4’ü Diyarbakırlı, l’i de Urfalı’dır. Unutmamak gerekir ki, aynı tarihlerdeki incelenmemiş 186 birlik daha vardır. Bu birlikler içinde de aynı Güneydoğu Anadolulu yoldaşlann bulunması olasıdır. Bu husus, 186 birliğin titiz bir şekilde gözden geçirilmesi sayesinde ancak açık bir şekilde ortaya konabilecektir.
Sayıları ] İlk 14 birlikte rastlanan Diyarbakırlı gençlerden, 3’ü ser-31 Testurlı, 1 ‘i ser-38 Diyarbakırlı birliğine, Urfalı 1 gencin ise ser-40 Engürli birliğine bağlı olarak eyalet ordusunda görev yaptığı anlaşılmaktadır.
Bu tarihlerden 15 yıl sonra, yani 1210-1212 H. (1795-1798 M). yıllarında, Tunus eyalet ordusunda bulunan toplam 200 birlik içinde tarama-seçme yöntemiyle incelediğimiz 25 birlik içinde ise, 17 Güneydoğu Anadolulu genç vardır. Bunun 5’i Diyarbakırlı, 7’i Urfalı, 4’ü ‘Antebli, l’i de Kilislidir (170).