Beyaz Kod Uygulaması

Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet olaylarını takip etmek üzere “Bakanlık Beyaz Kod Birimi” kurulmuş, 24 saat hizmet verecek “113” numaralı telefon ve “www.beyazkod.saglik.gov.tr” internet sayfası oluşturulmuştur.

Kamu ve özel tüm sağlık kurum ve kuruluşlarında gerçekleşen şiddet olayları, yöneticiler tarafından derhal “113” numaralı telefonla Bakanlık Beyaz Kod Birimi’ne bildirilmesi, eş zamanlı olarak ilgili kurumun hukuk birimine ve adli mercilere intikal ettirilmesine karar verilmiştir. Kamu görevlilerine karşı işlenen şiddet olaylarının takibi şikayete bağlı olmadığından, ilgili personelin şikayetinin olup olmadığına bakılmaksızın yöneticilerin olayı mutlaka adli mercilere intikal ettirmesi istenmiştir. Özel sağlık kuruluşlarının da adli bildirim konusunda gerekli hassasiyeti göstermeleri istenmiştir. Hukuk birimleri, işlenen suçtan mağdur olan Bakanlık personeline veya vefatı halinde kanuni mirasçılarına bir avukatın hukuki yardımını isteyip istemediğini soracak ve talep etmeleri halinde Bakanlık avukatlarınca ilgili personele 28/04/2012 tarihli ve 28277 sayılı resmi gazetede yayımlanan “Sağlık Bakanlığı Personeline Karşı İşlenen Suçlar Nedeniyle Yapılacak Hukuki Yardımın Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde hukuki yardım yapılması karara bağlanmıştır (http://www.medimagazin.com.tr).

Beyaz kod uygulaması ile şunlar hedeflenmiştir:

 Beyaz Kod” uygulaması sorumlu başhekim yardımcısı vasıtasıyla yakından takip edilecek ve sistemin etkin şekilde yürümesi sağlanacaktır.

 Görevli müdahale ekiplerinin olay yerine en kısa zamanda ulaşması sağlanacaktır.

 Gerçekleşen olayların analizi yapılarak, ilgili sağlık kurumuna özgü tedbirler artırılacaktır.

134

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SAĞLIKTA ŞİDDET HABERLERİNİN ANALİZİ:

HÜRRİYET, ZAMAN VE POSTA GAZETELERİNDE 2011-2013 YILLARI ARASINDA YAYINLANAN HABERLER

3.1. Araştırmanın Sorunu

Çalışmanın uygulama kısmını oluşturan bu bölümde basında sosyal sorumluluk kuramı doğrultusunda, sağlıkta yaşanan şiddetin gazetelerde ele alınış biçimi içerik analizi yöntemiyle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada; sağlık çalışanlarına yönelik şiddet haberlerini tespit etmek için Hürriyet, Zaman ve Posta gazeteleri incelenmiştir. Haberler, sosyal sorumluluk kuramı çerçevesinde birinci bölümde bahsedilen medyada sosyal sorumluluk ve etik ile medyada şiddet ile ilgili kural ve düzenlemenin öngördüğü şekilde değerlendirilmiştir.

3.2. Araştırmanın Amacı

Çalışmamızın amacı sosyal sorumluluk kuramının içeriğinde de yer alan basın etik ilke ve kuralları doğrultusunda haberlerin hazırlanıp hazırlanmadığını belirlenen gazetedeki haberler çerçevesinde incelemektir. Çalışmada, gazete ve şiddet ilişkisi incelenip, sağlıktaki şiddet haberlerini gazetelerin nasıl ele aldığını, şiddet uygulayan ve şiddet mağdurunun gazetelerde nasıl yansıtıldığını ortaya koymak amaçlanmıştır.

3.3. Araştırmanın Önemi

Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet, her ülkede birbirinden farklı oranlarda yaşanmaktadır. Şiddet riski olan meslekler araştırmasında sağlık alanı en fazla risk oluşturan meslekler arasında yerini almıştır. Türkiye’de de sağlık çalışanlarına yönelik şiddet uygulanmaktadır ve bunun doğal sonucu olarak sağlıkta şiddet haberleri medyada yayınlanmaktadır.

Sağlık bireyin toplumda yaşamını düzenli olarak sürdürmesi için hayati önem taşımaktadır. Sağlıklı toplum sağlıklı bireylerden oluşur. Bu bağlamda sağlık çalışanları da toplumda önemli bir role ve katkıya sahiptir. Sağlık çalışanlarının toplumda algılanış biçimi bireylerin onlara davranış şekillerini de etkilemektedir.

135 Topluma yön veren ve toplum üzerinde etkisi tartışılan genel olarak medya özelinde ise gazetelerin sağlık çalışanlarını topluma nasıl tanıttığı önemli hale gelmektedir. Gazetelerde sağlık çalışanlarına yönelik oluşturulan imaj, sağlık çalışanlarının toplumda algılanışı açısından da önemli olmaktadır. Bu değerlendirmeler ışığında gazetelerin sosyal sorumluluk ve etik anlayış çerçevesinde haberleri oluşturması da önem taşımaktadır. Çalışmamızın önemi basın etik ilke ve kuralları doğrultusunda haberlerin hazırlanıp hazırlanmadığını belirlenen gazetedeki haberler çerçevesinde inceleyerek sağlık çalışanlarının gazetelerde nasıl yansıtıldığını ortaya koymaktır.

3.4. Araştırmanın Soruları

Araştırma sorusu, bir sorunsal içerisinde anlam ve bağlam kazanabilecek olası tüm sorulardan seçilir. Araştırma bir soruyu yanıtlamakla ya da bir konuyu açıklamakla yetinecekse araştırma sorusu ya da soruları kullanılmalıdır. Bazı durumlarda araştırmacı nedensellik ilişkisi konusunda yeteri kadar bilgi sahibi olmayabilir. Literatürde ele alınan konudaki değişkenlerin ilişkisi hakkında yeterli bilgi yoksa ve ilişkinin doğası hakkında karar verilemiyorsa araştırmacı genellikle hipotez yerine araştırma sorusu kullanır (Frey vd.,aktaran Atabek ve Atabek, 2007: 7-8).

 İncelenen 3 gazetenin içeriğinde sağlık çalışanlarına yönelik şiddet haberleri var mıdır?

 Sağlıkta şiddet haberleri belirlenen gazetelerde son yıllarda daha fazla mı yayınlanmaktadır?

 Gazeteler sağlıkta yaşanan şiddet haberlerine farklı veya benzer oranlarda mı yer vermiştir?

 Sağlık çalışanları hangi tür şiddete uğramaktadır?  Haberlerde kullanılan kaynak veya kaynaklar kimlerdir?

 Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet kim ya da kimler tarafından uygulanmaktadır?

 Haberlerde şiddet mağduru sağlık çalışanları ve şiddet uygulayan hasta/hasta yakınlarının görüşlerine yer verilmekte midir?

 Şiddete uğrayan kadın sağlık çalışanları ile erkek sağlık çalışanları arasında cinsiyet ayrımcılığı yapılmakta mıdır?

136  Sağlıkta şiddet mağdurları kimlerdir?

 Sağlık çalışanlarına şiddeti kimler uygulamaktadır?  Şiddet en fazla nerelerde yaşanmaktadır?

 Sağlık çalışanlarına yönelik şiddeti uygulayanlar belirlenen gazetelerde nasıl nitelendirilmektedir?

 Sağlıkta şiddet mağdurları gazetelerde nasıl nitelendirilmektedir?

 Sağlıkta yaşanan şiddet gazetelerde haber olmalı mıdır? Haber olmasının kamuya yararı var mıdır? Haber olması durumunda nelere dikkat edilmelidir?  Haberler hazırlanırken haberi oluşturan etik kurallara uyulmuş mudur?  Sağlıkta şiddet haberleri nasıl sunulmalıdır? Bu alanda öneriler nelerdir?

3.5. Araştırmanın Sınırlılıkları

İçerik analizinin belirli sınırlılıkları bulunmaktadır. İçerik analizi ile salt içeriğin hedef gruba etkisinin belirlenmesi olası değildir. Aynı zamanda içerik analizinden elde edilen bulgular, analizde kullanılan kategorilerin ve tanımların çerçevesiyle sınırlıdır. Bir kavramın ölçülmesi için farklı araştırmacılar tarafından değişik kategori ve tanım sistemleri kullanılabilmektedir. İçerik analizinin bir diğer sınırlılığı ise araştırma konusuna ilişkin mesajın olmamasıdır. Konuya ilişkin mesajların yokluğu ya da eksikliği araştırmacının ele alacağı zaman dilimini uzatacak ve araştırmanın kapsamını genişletecektir (Wimmer ve Dominick, 2007: 24-25). İçerik çözümlemesi genellikle fazla zaman tüketen ve pahalı bir yöntemdir. Büyük hacimli içeriği inceleme ve kategorize etme işi çoğunlukla zordur (Atabek ve Atabek, 2007: 25).

Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet içerikli haberleri incelediğimiz bu çalışmada, araştırmanın evrenini Türkiye’deki ulusal günlük gazeteler oluşturmaktadır. Sözkonusu evrenin büyüklüğü nedeniyle çalışma üç gazete ile sınırlandırılmıştır.

Çalışmada, sağlıkta şiddet haberleri Ajanspress Medya Takip Merkezi’nden sitesinden elde edilmiştir. Çalışmayı 2011- 2012 ve 2013 yılları arasında yayınlanan gazeteler oluşturmaktadır. Hürriyet gazetesi 120, Zaman gazetesinde 105 ve Posta gazetesinde 71 olmak üzere toplam 296 haber, köşe yazısı, makale, röportaj ve çeşitli yazılar incelenmiştir. Ayrıca sağlıkta şiddet çok geniş bir kapsama sahip olduğu için

137 haberler, sağlık çalışanı ile hasta veya hasta yakınları arasında yaşanan şiddet haberleri ve sağlık çalışanın kendi meslektaşına uyguladığı şiddet haberlerinin gazetelerde yer alınış oranlarıyla sınırlandırılmıştır.

3.6. Araştırmanın Yöntemi

Araştırmada, tarama modeline dayalı içerik çözümlemesi yöntemi kullanılmıştır. Tarama modellerinde ele alınan olay, konu ya da nesne kendi şartları içinde ve nesnel biçimde tanımlanmaya çalışılır. Gözlemlenen olayları değiştirme ya da yanlı biçimde etkileme çabası gösterilmez (Karasar, 2010: 77). Tarama modellerinde amaç, konu, olay ya da nesneyi tarafsız biçimde ele almaktır. Tarama modelinin uygulandığı kaynaklar çeşitlilik göstermektedir. Yayımlanmamış kaynaklar ile kitap, bilimsel dergi, gazete, süreli yayınlar, referans kitapları, yazılı belgeler, merkez arşivleri, kamu kurum ve kuruluş arşivleri, yöresel arşivler, istatistik raporları, sözlü veya görüntülü kaynaklar ve internet temel kaynaklar olarak sıralanabilir (Aziz, 2008: 61-72). İçerik çözümlemesi, verileri tanımlamaya, verilerin içinde saklı olabilecek gerçekleri ortaya çıkarmaya yönelik bir yöntem olarak araştırmalarda kullanılmaktadır (Herkner, 2003: 133). İçerik çözümlemesi, sözel ve yazılı verilerin belirli bir problem veya amaç bakımından sınıflandırılması, özetlenmesi, bu verilerin belirli değişken ya da kavramlarının ölçülmesi ve belirli bir anlam çıkarılması için taranacak kategorilere ayrılmasını kapsayan bir araştırma tekniğidir (Arık, 1998: 119).

Sosyal bilim alanında araştırma yapanlar, zamanın ve mekanın sınırlı olması nedeniyle istenilen verilere görüşme, gözlem ve anket teknikleriyle ulaşamayabilirler. Bu durumda problemle ilgili yazılı kaynaklar, belgeler kullanılır ve bunlar içerik çözümlemesiyle analiz edilmeye çalışılır (Tavşancıl ve Aslan, 2001: 36).

Berelson’un içerik çözümlemesi tanımında “nesnellik” vurgusu öne çıkmaktadır. Uyaranlar olarak ifade edilen medya metinlerinin gücü, araştırmacının sistematik yaklaşımı ile okuyucu ya da dinleyiciye ulaşmaktadır. İçerik analiziyle ilgili tanımları birleştiren Berelson, altı belirleyici madde üzerinde durmaktadır (1952: 14). Buna göre içerik analizi:

138  Yalnızca -veya birincil düzeyde- iletişimin etkilerinin belirlenmesi için

uygulanabilir,

 Yalnızca dilin sözdilimsel (sentatik) ve anlamsal (semantik) boyutları için geçerlidir,

 Nesnel olmalıdır,  Sistematik olmalıdır,  Nicel olmalıdır.

İçerik analizi, bir söylemin “nesnel” biçimde anlaşılması amacını taşıyan bir teknik olduğu düşünüldüğünde, son derece titizlik ve sabır gerektirmektedir. Bu nedenle analiz teknikleri iki net hedef üzerine odaklanmaktadır. Bilgin bu hedefleri kesinlik sağlama, kuşkuları giderme ve okumayı zenginleştirme, görüneni aşma olarak ifade etmektedir (Bilgin, 2006: 8). İçerik analizi araştırılmak istenen içeriğin anlam ve bağlam boyutuyla düşünüldüğünde çok farklı amaçlar için kullanıldığı görülmektedir. Bu nedenle içerik analizinde kullanım alanı oldukça geniştir. Bunlardan bazıları (a) iletişim eğilimlerinin araştırılması, (b) iletişimin ya da medyanın çeşitli boyutlarının karşılaştırılması, (c) tutumların, içeriklerin ve propaganda amacıyla üretilen söylemlerin analizi, (d) metinlerin anlaşılabilirliğinin ölçümü, (e) haber analizi, (f) reklam analizi, (g) siyasi ve askeri haber malzemelerinin oluşturulması ve analizidir (Gökçe, 2006: 27).

İçerik çözümlemesi hem nitel hem de nicel bir araştırma yöntemidir (Wright, 1986: 125). Nitel çözümleme; belli bir zaman kesitinin belli bir anında, sınırlı sayıda çok önemli iletiler aktaran belli bir mesaj kaynağının, belli hedeflere yönelik öznel maksadını ortaya çıkarmak için yapılmaktadır (George, 2003: 10). Nicel analizin amacı ise, herhangi bir metnin içinde yer alan belli niteliklerin veya kategorilerin ortaya çıkma sıklığını belirlemek ve saymaktır (Altheide, 1996: 15-16). Bunu yaparak içerik çözümlemesi, söz konusu metinlerin içerdiği ve ilettiği mesajlar, imajlar, temsiller ve bunların kapsamlı toplumsal anlam ve önemleri hakkında bir şeyler söyleyebilme amacına hizmet etmeye çalışmaktadır (Hansen, 2003: 55).

Bu çalışmada nicel ve nitel içerik çözümlemesi yapılmıştır. İçerik analizi ile ulaşacağımız veriler, sağlıkta şiddet haberlerindeki eğilimleri rakamsal olarak da değerlendirme imkanı sunacaktır. Niceliksel içerik çözümlemesinde haberlerin sayısı, kapsamı, haberlerin sayfası, kullanılan fotoğrafların oranı, gazetelerin

139 karşılaştırılması gibi veriler belirlenmiştir. Niteliksel içerik çözümlemesinde yazılı basında sağlıkta şiddet haberlerinin veriliş şekli, medyada normatif kuramlardan sosyal sorumluluk kuramı çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Tarihsel olarak ele alındığında, bugünkü anlamda metin çözümlemelerinin Berelson’a hatta Laswell’e kadar uzandığı bilinmektedir. İçerik analizi ilk olarak 1930’larda gazetecilik öğrencileri tarafından Amerikan gazetelerine ait içeriklerin çözümlenmesi amacıyla kullanılmıştır. Columbia Üniversitesi’nde gerçekleştirilen ilk çalışmalarla birlikte gazetecilik öğrencilerinin bu yönteme ilgilerinin azalması ve içerik analizinde yeni disiplin üyelerinin gerçekleştirmelerine yol açmıştır (Berelson, 1952: 22).

1930’larda siyaset bilimi alanında araştırmalar yapan Lasswell ve arkadaşlarının kamuoyu ve propaganda konularına ilgileri, radyonun doğuşuyla birlikte iletişim alanına kaymıştır. Lasswell’in propaganda ve kamuoyu ile ilgili kaygıları iletişim alanına evrilmiş ve doğal olarak içerik analizine ilgi duymalarına neden olmuştur (Berelson, 1952: 23). II. Dünya Savaşı yıllarında kitle iletişim araçlarının propaganda aracı olarak kullanılması nedeniyle içerik analizi çalışmaları özellikle radyo üzerinden yapılan propagandaya ait mesajların çözümlenmesine odaklanmıştır. Savaş yıllarında Lasswell’in başkanlığı yaptığı “Totaliter İletişim” araştırma projeleri yürütülmüştür. Aynı zamanda ABD Adalet Bakanlığı da çeşitli örgüt ve bireylerin propagandalarının çözümlenmesi amacıyla içerik analizi yöntemini kullanmıştır (Aziz, 2008: 120).

İçerik analizinin yaygınlaşmaya başladığı dönem İkinci Dünya Savaşı yıllarıdır (Wimmer ve Dominick, 2007). Ancak Lasswell’in bundan çok daha önceki yıllarda basın ve propaganda teknikleri üzerinde çalıştığı bilinmektedir. Lasswell 1927 yılında yazdığı “Propaganda Technique in the World War” isimli çalışması metin çözümlemesinin ilk örneklerindendir (Franzosi, 2008: 24). Türkiye’de içerik çözümlemesi bir yöntem olarak 1960’lardan sonra genel olarak iletişim alanının önemsenmeye başlamasıyla tanınmıştır. Aziz (1988 ve 1994), Türkiye’de yapılan en eski içerik çözümlemesi olarak, Türkiye dahil çeşitli ülkelerden toplam 17 gazetenin Mart ayından bir haftalık içeriklerinin incelendiği Kayser’in (1953) çalışmasını göstermektedir. Türk akademisyenler tarafından yapılan ilk içerik çözümlemesi araştırmaları Nermin Abadan’ın (1961) ve Şerif Mardin’in (1969) çalışmalarıdır.

140 1980’lerden sonra içerik çözümlemesi Türkiye’de yaygınlaşmış ve günümüzde iletişim alanının sıkça kullanılan bir yöntem haline gelmiştir (Atabek ve Atabek, 2007: 3).

A. Kodlama Cetveli Oluşturma

Çalışmada gazetelerde bulunan haberleri incelemek için kodlama cetveli oluşturulmuştur. Kodlama cetveli haber içerikleri incelenerek hazırlanmıştır.

Kodlama cetvelinin temel amacı, sınıflandırma sisteminin metine nasıl uygulanacağı, hangi bilgilerin hangi kategorisi içerinde nasıl kodlanacağı yönünde standart bir ölçü kullanılması için açık ve ayrıntılı bilgi sunmaktadır. Çünkü bir araştırmanın güvenilirliğinin temeli buraya dayanmaktadır (Gökçe, 2001: 172).

Kodlama cetvelinde, sınıflandırma sisteminin temelini oluşturan üç tür değişken bulunmaktadır. Bunlar; kontrol değişkenleri, biçimsel (formel) değişkenler ve içerikle ilgili değişkenlerdir (Gökçe, 2001: 167). Kontrol değişkenleri, içerikten bağımsız olarak tüm araştırma birimleri için doldurulan ve teknik açıdan önem içeren noktalardır. Yaptığımız çalışmada biçimsel değişkenler; Sağlıkta şiddet haberlerinin yayınlandığı tarih, sağlıkta şiddet haberlerinin gazete sayfasındaki konumu, sağlıkta şiddet haberlerinde fotoğraf kullanımı ve kullanılan diğer görsel materyaller, sağlıkta şiddet haberlerinin gazete sayfasında kapladığı alan ve yayınlandığı sayfa gibi özelliklerden oluşmaktadır. İçerikle ilgili değişkenler ise; konu çözümlemesine yönelik içerik analizinin temel noktasını meydana getirmektedir. Burada değişkenlerin hem nitel ölçümü sağlayacak şekilde somut, hem de istatistiksel değerlendirmeye uygun olarak hazırlanması önem taşımaktadır. Bu çalışmada kullanılan içerik çözümlemesi kodlama cetvelinde içerikle ilgili değişkenler şu şekilde tespit edilmiştir: Sağlıkta şiddetin türü, sağlıkta şiddet haberlerinde özellikle öne çıkarılan konular, sıklıkla kullanılan kelime ya da sözcükler gibi özelliklerden oluşmaktadır.

Çalışmada sağlıkta yaşanan şiddet haberlerini analiz etmek için kodlama formu oluşturulmuştur. Kodlama formu, kadına yönelik şiddet haberleri ile sağlıkta yaşanan şiddet haberlerinin belirlenen gazetelerde yer alış biçimini tespit etmek amacıyla yapılan çalışmaların literatürde taranması sonucu oluşturulmuştur. Kodlama formunda döneme ait haberler; gazete ve gazetenin eklerindeki haber

141 sayısı, haberin gazetede yayınlandığı sayfa numarası, haberlerin boyutu, haberin devam sayfasında olup olmadığı, haberin sayfadaki konumu, haberin sunum şekli, haberlerde kullanılan görsel malzemeler, fotoğrafın içeriği, haberi hazırlayan ajans, haberde şiddet türü, uygulanan şiddet için gösterilen gerekçe, şiddet uygulanırken kullanılan araç, şiddetin yeri, haberde bulunan kaynaklar, şiddet mağdurunun ünvanı, şiddet mağduru ve şiddet uygulayanın gazetelerde nasıl yansıtıldığı, şiddeti uygulayan ve şiddet mağdurunun ünvanı dikkate alınarak hazırlanmıştır. Kodlama cetveli araştırmacı dışında iki uzman tarafından incelenmiş ve eksiklikler tamamlanmıştır. Elde edilen toplam 296 haber, SPSS 15.0 programında değerlendirilmiş, verilerle ilgili frekans tabloları ve çapraz tablolar oluşturulmuştur.

B. Kodlama Cetveli Güvenirlilik

İçerik çözümlemesi yapılan bir araştırmada da geçerlik (validity) ve güvenirlik (reliability) sorunları ele alınmalıdır. Geçerlik, ölçmek istenen şeyin ölçülmesidir. Güvenirlik ise, ölçümün tekrarlanması halinde aynı sonucu doğru olarak vermesidir (Atabek ve Atabek, 2007: 14). Bir içerik çözümlemesi nesnel olacaksa, ölçmeleri ve yordamları güvenilir olmalıdır. Aynı malzemenin tekrarlanan ölçümleri benzer yargılar ya da sonuçlar doğruyorsa güvenirlik vardır (Atabek ve Atabek, 2007: 38). Güvenilirlik, sağlam bir dayanak oluşturma veya tutarlılık anlamında kullanılmakta olup; aynı şeyin aynı veya benzer şartlar altında tekrar ettiğini ya da aynı sonuçları verdiği anlamına gelmektedir (Neuman, 2000: 164). Bu bağlamda içerik çözümlemesinin güvenilirliği, büyük ölçüde kodlama işlemine bağlıdır. Bu ise, kodlayıcıların ve kodlama kategorilerinin güvenilirliği ile ilgilidir. Kodlayıcının güvenilirliği, farklı kodlayıcıların aynı metni aynı şekilde kodlamalarını veya aynı kodlayıcıların aynı metni farklı zamanlarda aynı şekilde kodlamasını gerektirmektedir (Bilgin, 2000: 13; Neuendorf, 2002: 141). Birinin şiddet olarak tanımladığını diğeri şiddet olarak tanımlayamıyorsa, sorun var demektir. Bunun aşılması için, aynı içerik araştırmacılara dağıtılır ve sınıflandırma yapmaları istenir. Sonuçta % 90 aynılık sağlanıyorsa, çalışma güvenilir kabul edilmektedir (Geray, 2004: 140). Kategorilerin güvenilirliği ise, bir anlamda açık seçik olmalarıyla orantılıdır. Çünkü belirsiz kategoriler, güvenilirliği azaltmaktadır (Bilgin, 2000: 13). Bu açıdan kategorilerin kavranması, her kategorinin açık ve kesin bir biçimde

142 tanımlanması, çok sayıda örnek verilmesi ve analiz edilecek metnin kodlanması işlemine girişilmeden önce kodlayıcıların aynı benzer bir materyal yardımıyla kodlama konusunda eğitim almaları sağlanmalıdır (Herkner, 2003: 154).

Bu çalışmada profesyonel bir kodlayıcı yetiştirmenin getireceği zaman ve parasal maliyetin yüksek olacağının hesaplanması gibi nedenlerle kodlama cetveli ikinci bir kişi tarafından yapılamamıştır. Çalışmada, güvenilirliğin sağlanması amacıyla farklı zamanlarda tarafımdan iki kez kodlama yapılmış ve elde edilen bulgular birbiriyle büyük ölçüde (% 95) uyumlu bulunmuştur.