BATI ANADOLU’NUN ÜRETİMİ

3.a- TARIM ÜRÜNLERİ

3.a.1- HUBUBAT VE BAKLİYAT

1909’da Aydın Vilayeti’nde hububat ekili alan 4.751.157 dönüm olup bu alan Osmanlı Devleti’nin hububat ekili alanlarının % 8.3’dür. Aydın Vilayeti’nin ekim alanının yaklaşık % 80’inde hububat ekimi yapılmaktadır. Hububat ekiminde 239 _{Vedat Eldem, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları hakkında Bir Tetkikat, Ankara,}

alan olarak birinci sırayı buğday almaktadır. Daha sonra arpa ve darı gelmektedir. Aydın Vilayeti’nde buğday ekili alanlar genel toplamın % 40.4’nü , arpa %32.8’ini ve darı % 4.5’unu kapsamaktadır (Bkz: Tablo I-14). Bu ekili alanlar içerisinde alınan ürün miktarı bakımından da ilk sırayı buğday almaktadır. Aydın Vilayeti’nden elde edilen 241.739 ton buğday Osmanlı Devleti buğday üretiminin % 7.3’ne tekabül etmektedir. İkinci sırada yer alan arpa ise 208.242 ton ile Osmanlı Devleti üretiminin % 11.3’ünü karşılamaktadır. Üretim miktarı olarak üçüncü sırada burçak bulunmaktadır. Burçak miktarı 48.093 ton ile Osmanlı Devleti toplam üretiminin % 10.2’sine karşılık gelmektedir. Ekim alanları içerisinde üçüncü sırada yer alan darı ise üretim miktarı olarak dördüncü sırada bulunmaktadır (Bkz:Tablo I-15).

Aynı yıl bakliyat ekim alanı ise toplam 263.120 dönümdür ki bu alan genel toplamın % 15.4’üne karşılık gelmektedir. Bakliyat ekim alanında ilk iki sırayı bakla (bakliyat ekim alanının %40.4’ü) ve nohut( bakliyat ekim alanının %27.3’u) almaktadır. Osmanlı Devleti’nin bakla ekim alanlarının 1/3’ine yakın bir kısmı % 27.7’si Aydın Vilayeti’nde bulunmaktadır. Nohut ekim alanı ise Osmanlı Devleti’nin % 16.5’unu kapsamaktadır (Bkz: Tablo I-14). Bu ekili alanlardan alınan bakliyat üretim miktarında ilk iki sıra değişmemektedir. En fazla üretim miktarı 41.310 ton ile bakla olmuştur. Aydın Vilayeti’ndeki bu bakla üretimi imparatorluk üretiminin % 67.3 gibi büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Baklayı 7.338 ton ile nohut takip etmektedir. Nohut ve baklayı fasulye ile mercimek takip etmektedir (Bkz:Tablo I-15).

1913 yılında ise Aydın Vilayeti’nde hububat ekim alanının 1909 yılına göre yaklaşık olarak % 46.5 azaldığını görmekteyiz. 2.836.388 dönüm olan hububat ekim alanı Osmanlı Devleti hububat ekim alanın % 5.6’nı kapsamaktadır. Hububat ekim alanındaki bu yarıya yakın azalmaya rağmen genel toplam içerisindeki yerinde 1909’a oranla sadece % 3.0’lük bir gerileme söz konusudur. Bunun nedeni Osmanlı Devleti hububat ekim alanında 1909’a göre % 12 küçülmesidir. 1909’da en fazla buğday ekimi yapılmışken 1913’de ilk sırayı arpa ekimi almaktadır. Buğday ekim alanı 1909’a göre % 55 oranında azalmıştır. Ekim alanındaki bu azalma arpa ekim alanında da kendisini göstermektedir. Ancak arpa ekim alanın buğdaya göre daha az olmuştur (%30). Üçüncü sırada burçak

ekimi yer almaktadır. Burada da 1909 yılına göre % 38 oranında bir azalma vardır (Bkz:Tablo I-14).

1913 yılının üretim miktarlarına baktığımız zaman 242.190 ton ile birinci sırada yer alan arpa, genel üretimin % 12.7’ne denk gelmektedir. Buğday ekim alanının 1909’a oranla daralmasına rağmen alınan ürün miktarına göre ise sadece % 27.6’lık bir gerileme olmuştur. Bu da demektir ki 1913 yılı buğdayı 1909 yılına göre daha verimli olmuştur. Alınan ürün miktarında üçüncü sırayı yulaf almaktadır. 16.059 ton ile 1909’un yarısına gerileyen yulaf miktarı , genel toplamın % 11.4’ünü oluşturmaktadır (Bkz:Tablo I-15).

Bakliyat ekim alanında da 1909’ a göre % 30’luk bir azalma gerçekleşmiştir. 1909’da Aydın Vilayeti’nde 263.120 dönüm alana bakliyat ekimi yapılmışken 1913’de 196.408 dönüme bakliyat ekimi yapılabilmiştir. Bu alan Osmanlı Devleti bakliyat ekim alanının % 11.2’dır. İlk iki ürün sıralaması değişmemekte sadece bu iki ürünün –bakla ve nohut- ekim alanları daralmıştır (Bkz:Tablo I-15).

Üretim miktarlarında ise 1909 yılına göre hayli azalma görmekteyiz. 1913 yılında Aydın Vilayeti’nde elde edilen bakliyat üretimi 1909 yılı üretiminin sadece % 37.4’üne denk gelmektedir. 1913 yılında elde edilen 19.681 ton bakliyat üretimi genel toplamın % 10.6’dır. En fazla ürün bakladan alınmıştır ki bu üretim Osmanlı Devleti üretiminin % 35.4’nü kapsamaktadır. Baklayı nohut takip etmektedir. Nohut üretim miktarı Osmanlı Devleti üretimin sadece % 11.9’dur (Bkz: Tablo I-15).

3.a.2- SANAYİ ÜRÜNLERİ

Aydın Vilayeti’nde 1909 istatistiğine göre sanayi bitkileri ekim alanı 376.792 dönümdür. Bu alan Osmanlı Devleti sanayi ürünleri ekim alanlarının % 11.6’dır. Ekim alanlarına göre ilk üç sırayı pamuk, susam ve tütün almaktadır. Osmanlı Devleti pamuk ekim alanlarının yaklaşık % 8.9’u Aydın Vilayeti’nde bulunmaktadır (149.755 dönüm). Pamuk üretim miktarı bakımından da ilk sırada yer almaktadır. 26.889 ton ile Osmanlı Devleti pamuk üretiminin % 25.8’ini karşılamaktadır. Ekim alanı olarak ikinci sırada yer alan susam , alınan ürün bakımından üçüncü sırada bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nde susam ekimi yapılan arazinin % 19.7’nin bulunduğu Aydın Vilayeti’nde alınan ürün miktarı 3.554

tondur. Bu miktar toplam üretimin % 15’dir. Ekim alanı olarak üçüncü sırada yer alan tütün ise Osmanlı Devleti tütün ekim alanının % 13.1’ni kapsamaktadır. Bu alandan elde edilen tütün miktarı ise 3.780 tondur. Bu miktar genel toplamın % 12’ne karşılık gelmektedir.

1913 yılında hububat ve bakliyat ekim alanlarında görülen daralmayı sanayi bitkileri ekiminde görmemekteyiz. Hatta 1909 yılına göre ekim alanında % 50’ye yakın bir artış görülmektedir. 619.953 dönüm olan sanayi bitkileri ekim alanı genel toplamın içerisinde % 16.8 oranında yer almaktadır. Ekimi yapılan ürünlerin ilk üç sırasında tütün, buğday ve susam bulunmaktadır. 1909’da en çok ekimi yapılan ürün sıralamasından ikinci sırada yer alan susam bu sefer üçüncü sırada yer almaktadır. Ekim alanı 1909’a göre % 14 oranında azalmıştır. Bununla birlikte afyon ekim alanında ise 1909’a göre büyük bir artış gerçekleşmiştir. 1909’da 23.931 dönüme afyon ekimi yapılmışken 1913’de 4 kat bir artışla 102.625 dönüm araziye afyon ekimi yapılmıştır.

Üretim miktarına göre ise 1909 sıralaması değişmemektedir. En fazla ürün pamuk ekiminden alınmıştır. Pamuk üretimi Osmanlı Devleti pamuk üretiminin % 25.4’ne denk gelmektedir. 1909 yılı pamuk ziraatı pek vasi mikyasta icra edilmişken Nisan ayında yağan şiddetli yağmurlarla buna ek olarak gayri müsait hava şartları üzerine ürün bozulmuştur240_{. İkinci sırada tütün bulunmaktadır. 1909 yılına göre}

tütün üretiminde yaklaşık 2.5 katı bir artış görülmektedir. Bu artış genel toplam içerisindeki payını da arttırmıştır. Osmanlı Devleti tütün üretiminin % 26.8’i (11.205 ton) Aydın Vilayeti’nden alınmıştır (1909’da bu oran % 12 idi). Bir başka kaynakta ise aynı yıla ait tütün üretim miktarı istatistikte verilen miktarın yaklaşık üç katı, 33.500 ton olarak gösterilmekte ve bunun tamamının da Aydın Vilayeti’nden elde edildiği belirtilmektedir. Bu miktarın 8.500 tonu elde tutularak 25.000 tonu ihraç edilmek için serbest bırakıldığı da kaydedilmektedir 241 _.

1909 yılına göre ekim alanı daralan susam üretiminde ise artış görülmektedir. 1913’de, 1909 yılına göre daralan susam ekim alanından aynı yıla göre üretim miktarında yaklaşık 3 katı bir artış görülmesi şaşırtıcıdır. Bu üretim miktarı Osmanlı Devleti susam üretiminin % 31.4’ne tekabül etmektedir (Bkz. Tablo I 14,15).

240 _{“ Pamuk Rekolte ve Piyasası ” , İTTİHAD, 3 Şubat 1911, nr:682} 241 _{“ Türkiye’de Tütün Ziraati ”, İKDAM, 2 Ağustos 1917, nr:7354}

Yağının çıkarılması ve sabun yapımında kullanılması dolayısıyla bir sanayi bitkisi olarak kabul edilen zeytin üretiminin yarıya yakın kısmı Aydın Vilayeti topraklarından elde edilmektedir. 1909 yılında Aydın Vilayeti’ndeki zeytin ağacı adedi 9.225.095 adettir. Bu sayı Osmanlı Devleti toplamının % 47.1’ni oluşturmaktadır. Bu ağaçlardan alınan zeytin miktarı yine ülke üretiminin yarısına yakın bir kısmını, % 48.8’ini vermektedir 242_{. 1913 yılında Aydın Vilayeti’ndeki}

zeytinlik alanı 395.770 dönüm (% 34.4) ve bu alandan alınan zeytin miktarı ise 68.174 ton ile ülke üretiminin % 40.9’unu oluşturmaktadır 243_.

Batı Anadolu’nun bir diğer önemli üretim kaynağı olan tütün ise bu yıllarda artış içerisinde görülmektedir. 1908’de 33.168.141 kilo elde edilen hasılat ertesi yıl % 24 oranında artarak 41.182.294 kiloya ulaşmıştır. Ertesi yıl bu artış % 100’e ulaşarak 67.043.601 kilo gerçekleşmiştir. Ertesi yıl da bu miktar 2 milyon kilo artarak devam etmiştir. 1912’de ise üretim miktarında bir düşüş görülmektedir. Bu yılı rekoltesi 47.783.601 kilodur. 1913 yılında ise %10’lar civarında artarak 55.603. 904 kilo olmuştur244 _.

3.a.3- MEYVE

Aydın Vilayeti’nin üretilen ve aynı zamanda ihraç malları arasında da yer alan en önemli meyveler üzüm ve incirdir. I.Dünya Savaşı’ndan hemen önce, üzüm üretimi Aydın Vilayeti’ndeki tarım alanlarının yaklaşık beşte birini kapsıyordu. Aydın, Bursa, Ankara ve Konya vilayetleri, imparatorluk bağlarının % 20’sine sahipti.1909’da Osmanlı Devleti’ndeki üzüm üretimini arttırmak amacıyla İzmir Ticaret Odası tarafından İzmir’de bir “Üzüm İdaresi” kurulması dahi kararlaştırılmıştır 245_.

1909 yılında Aydın Vilayeti’nde ekilen bağlık alan 2.135.154 dönüm olup bu alan genel toplamın % 21.4’dür. 1913’de bu alan yaklaşık üçte biri oranında 242 _{1325 Senesi Asya ve Afrika-ı Osmani Ziraat İstatistiği, Orman ve Maden Nezareti , İstanbul, 1327}

243 _{Memalik-i Osmaniye’nin 1329(1913) Senesine Mahsus Ziraat İstatistiği, Ticaret ve Ziraat Nezareti,}

İstanbul, 1332

244 _{“ Türkiye’nin Tütün İstihsalatı ”, İzmir Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, sayı:2, Şubat 1927,}

s.93

245 _{MMZC, c:5, Ankara, 1986, s.349-353 ; “ Üzüm Tevfikatı Hakkında Layiha-ı Kanuniye}

azalmıştır. Bu azalmada filoksera hastalığının etkisi söz konusudur. Bu yıl Aydın Vilayeti’ndeki bağlık alan genel toplamın % 15.3’ünü oluşturmaktadır(Tablo I-12 ). 1909’da alınan üzüm miktarı 358.462 tondur. Bu miktar genel üretimin % 31.8’ini karşılamaktadır. 1913 yılında ekilen bağlık alanının azalması elde edilen üzüm miktarında da 1909 yılına göre bir gerileme görülmektedir. Bağlardan alınan 259.665 ton üzüm genel üretimin % 22.1’ni oluşturmaktadır.

TABLO I-12

OSMANLI DEVLETİ’NDE BAĞLIK ALAN VE BU ALANDAN ELDE EDİLEN