Barış İçin Ortaklık Programı (BİO)

Londra ve Roma Zirvelerinden sonra alınan kararlar ve uygulamaya konulan Yeni Stratejik Konsept’in değerlendirilmesi amacıyla NATO üyesi ülkelerin Hükümet ve Devlet Başkanları Ocak 1994’de Brüksel’de biraraya geldiler.69

1991 Ağustos’unda Rusya’da gerçekleşen darbe ile Orta ve Doğu Avrupa’da ortaya çıkan yeni demokrasilerin RF’ndan gelebilecek olası bir saldırıya dikkat çekmelerinden sonra, NATO tarafından Kasım 1991’de Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi (KAİK) [North Atlantic Cooperation Council-NACC] kurulmuştur. KAİK’in amacı Sovyetler Birliği’nin çözülmesinden sonra ortaya çıkan bu yeni ortamın olumlu biçimde şekillendirilirken Orta ve Doğu Avrupa ülkelerin taşıdığı endişelerin giderilmesiydi. Fakat KAİK’e eski Doğu Bloğu ülkelerinin yanı sıra, bağımsızlığını kazanan eski Sovyet Cumhuriyetlerinin katılımının da serbest bırakılması eski Varşova Paktı üyelerinin KAİK içinde kendi özel güvenlik endişelerinin diğer ülkelerden farklı değerlendirilmesi noktasındaki beklentilerini boşa çıkarmıştır. Bu durum, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin KAİK’i güvenliklerini garantiye almada yalnızca geçici bir araç olarak görmelerine neden olmuştur. KAİK’i güvenliklerinin sağlanmasında geçici bir araç olarak görmeleri ve KAİK’in İttifakın tamamen “önleyici diplomasi” politikasının bir uygulaması olarak pratiğe taşınması nedeniyle bu oluşum eski Doğu Bloğu ülkeleri ve eski Sovyet Cumhuriyetleri ile NATO arasında bir danışma formu olmaktan öteye gidememiştir.70

68 _{Kuruluşunun Ellinci Yıldönümünde NATO, İstanbul: Türk Atlantik Konseyi Yayınları, 1999, ss. 4-5.} 69 _{Gregory L. Schulte, “Responding to Proliferation NATO’s Role,}

http://www.nato.int/docu/review/1995/9504-3.htm (14.03.2008)

70 _{Esra Çayhan ve Nurşin Ateşoğlu Güney, Avrupa’da Yeni Güvenlik Arayışları: NATO-AB-Türkiye,}

KAİK’den sonra, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri, Romanya ve Bulgaristan gibi diğer Balkan ülkeleri, güvenlikleri ile ilgili kaygılarını sürekli dile getirerek gündemde tutmaya çalışmışlardır. Bu çabalar ancak Aralık 1993’de RF’nda yapılan seçimlerle birlikte, Liberal Demokrat Parti’nin (LDP) %23 oranında başarı kazanması ve o zamana kadar Batı yanlısı bir politika izleyen RF’nun daha iddialı bir politika izlemeye başlaması ile eski Doğu Bloğu ülkelerinin kaygılarının NATO tarafından anlaşılması ile önem kazanmıştır. Brüksel Zirvesi’nde alınan karara göre, “NATO ve eski Doğu Bloğu ülkeleri ile eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında Barış

İçin Ortaklık (BİO) [A Partnership for Peace-PfP] adı altında yeni bir askerî ve

siyasal ilişkiler bütününün yapılandırılması kararlaştırılmış ve bu program kabul edilerek yayınlanmıştır.71

BİO, NATO ve ortak ülkeleri arasındaki ilişkiye yeni bir boyut kazandırmıştır. Katılımcı ülkelerin ilgi alanlarına uygun askerî işbirliğinin gerçekleştirilmesi sağlanmış, ortak eğitim ve tatbikatlar aracılığıyla programa katılan ülkelerin askerî kuvvetleri ile NATO kuvvetlerinin birlikte çalışabilirliği amaçlanmıştır. Ortaklığın temel amacı, Avrupa’nın tamamında güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesidir. Program, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK) [Conferance for Security and Cooperation in Europe- CSCE] ve KAİK’e katılan ve BİO’ya katılma yeteneğine sahip olup katılmak isteyen tüm ülkelere açıktı. Bu daveti 27 ülke kabul etmiştir.72 RF, Doğu Avrupa ülkeleri ve Tacikistan dışında bütün Orta Asya ve Kafkasya ülkeleri ile birlikte Slovenya, Finlandiya ve İsveç BİO’ya katılmışlardır. Böylece, coğrafi konumları ve politik yapıları uygun olan ülkeler NATO üyeliğine bir adım daha yaklaşırken diğer ülkelerin NATO ile ilişkileri daha derinleşmiştir.73 _{Çerçeve Dokümanında BİO’nun amaçları şu şekilde sıralanmıştır:}

• Ulusal savunma planlaması ve bütçe çalışmalarında şeffaflığın kolaylaştırılmasını sağlamak,

• Savunma kuvvetlerinin demokratik yollarla kontrolünü sağlamak,

71 _{a.g.e. ss. 52-53 ve John Woodliffe, “Evolution of a New NATO for a New Europe”, The}

International and Comperative Law Quarterly: Cambridge University Press, Vol:47, No:1, January

1998, s. 177.

72 _{NATO El Kitabı: 50. Yıldönümü… s. 97.}

73 _{Bülent Sarper Ağır, “Soğuk Savaş Sonrası Avrupa Güvenlik Düzenine Kurumsal Bir Bakış”,}

• BM yetkisinde ve AGİT sorumluluğunda yürütülecek operasyonlara katkıda bulunmaya hazır olmak ve bu yeteneği muhafaza etmek,

• Barışı koruma, arama-kurtarma, insanî amaçlı operasyonlar gibi görevleri yerine getirebilme becerilerinin artırabilmesi için NATO ile askerî işbirliği içinde ortak manevra, planlama ve eğitim faaliyetlerinin geliştirilmesini sağlamak,

• Programa katılan ülkelerin kuvvetlerini, uzun vadede NATO üyelerinin kuvvetleri ile çalışabilecek şekilde geliştirmesini sağlamak.74

İttifak üyeliği ile BİO ortaklığı arasında önemli farklar vardır. Bunlardan en önemlisi, BİO’ya ortak olan ülkelere İttifak üyelerine tanınmış olan NATO’nun geleneksel güvenlik teminatı tanınmamıştır. Bu farklılık özellikle, eski Doğu Bloğu ülkelerince sık sık dile getirilmiştir. Fakat bu farklılıklar ilerleyen dönemlerde oldukça azalmıştır. Yukarıda da ifade edildiği gibi, BİO çerçevesinde gerçekleştirilmesi planlanan temel hedef eski Sovyet Cumhuriyetleri ve Varşova Paktı ülkeleri ile NATO arasındaki güven ortamının artırılmasıydı. Bunun dışındaki diğer önemli bir amaç da, NATO’nun alan dışı bölgesinde çıkabilecek kriz ve çatışmalarda, barışı koruma adına yapılacak operasyonlarda yeni ortak üyelerin askeri kuvvetlerini kullanmaktı. Krizlerin çözümünde kendi askerî kuvvetleri yerine bu ülkelerin askerî kuvvetlerinin kullanılması planlanmıştı. Batılıların Orta ve Doğu Avrupa’da çıkması olası etnik ve milliyetçi çatışmalara yönelik tedbir olarak BİO çerçevesinde hazır kuvvetler oluşturmak istekleri ortaya çıkmaktadır. Nitekim Batılı devletlerin üç buçuk yıl süren Bosna-Hersek Savaşı boyunca askerî kuvvet kullanmadaki isteksizlikleri bunun açık bir göstergesidir.75

1994’de ortaya konulan BİO’nın ilerleme sürecini hızlandırmak ve hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla BİO Planlama ve Gözden Geçirme Süreci [Planning and Revision Process-PARP] başlatılmıştır. İlk PARP dönemi 1994’de 15 ortağın katılımıyla başlamıştır. Katılımcı devletler BİO’ya tahsis edecekleri kuvvetleri ve karşılıklı kullanılabilirliği geliştirmedeki çalışmaların çapını belirlemişlerdir. Başlangıçta BİO operasyonları sadece barışı koruma, arama kurtarma ve insani yardım operasyonlarını ifade ederken kapsamın İttifak’ın tüm

74 _{Wijk, NATO On The Brink Of… s. 79.}

operasyonlarını içine alacak şekilde genişletilmesi planlanmaktaydı. 1996’da başlatılan ikinci dönem sonrası programın içeriği daha da genişletilmiş ve derinleştirilmiştir. Ortakların tahsis edeceği kuvvetler konusunda daha net tablolar ortaya konulmuştur. PARP’ın, özellikle NATO şemsiyesinde eski Yugoslavya’da yürütülen operasyonlara büyük etkisi olmuştur.76

2.2.3. Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği (AGSK) ve Birleşik