TTK m.55, eTK m.57’de on bent halinde ve örnek niteliğinde sayılmış bulunan haksız rekabet hallerini oldukça genişletmiş ise de bu sayım da sınırlayıcı değil, örnekleyicidir. Sayım sınırlı olmadığına göre, TTK’nın neden bu kadar çok örne-ğe yer verdiği sorusu düşünülebilir. Gerekçeden anlaşıldığına göre, bir fiil, sayılan örneklerden birisine giriyorsa, tanım maddesine göre bir araştırma yapmaya ge-rek kalmayacak, böylece uygulamada, hangi fiil ve uygulamaların haksız ge-rekabet sayılacağı konusunda doğabilecek tereddütler azalacaktır. Ayrıca, TTK m.62 ve 63’deki cezai yaptırımların uygulanması için de suç oluşturan fiilin kanunda gös-terilmiş (kanunilik ilkesi) bulunması gerekmektedir.
TTK m.55, “dürüstlük kuralına aykırı davranışlar, ticari uygulamalar” kenar başlığı altında, başlıca haksız rekabet hâlleri olarak altı kategori oluşturduktan sonra, her bir kategori içindeki alt bentlerde de uygulamada sıkça rastlanabilecek örneklere yer vermiştir.
Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemleri ile Diğer Hu-kuka Aykırı Davranışlar
Bu ilk kategoriye giren örnek olarak özellikle gösterilen oniki hâl mevcuttur.
1. Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalar-la kötülemek (Örneğin, rakip işletme sahibi veya ürünleri hakkında gerçeğe aykırı veya gereksiz beyanlarda bulunarak kötülemek, asılsız dedikodular çıkarmak; gerekçede verilen örneği aktarırsak, ünlü bir diş hekiminin çalışa-mayacak kadar hasta olduğunu yaymak.).
2. Kendisi, ticari işletmesi, işletme işaretleri, malları, iş ürünleri, faaliyetleri, fiyatları, stokları, satış kampanyalarının biçimi ve iş ilişkileri hakkında ger-çek dışı veya yanıltıcı açıklamalarda bulunmak veya aynı yollarla üçüncü kişiyi rekabette öne geçirmek (Son hâle örnek olarak, hak etmediği halde, müşteri çekebilmesi ve reklamı uğruna, alelade bir giyim firmasına kalite ödülü vermek gösterilebilir.).
3. Paye, diploma veya ödül almadığı hâlde bunlara sahipmişçesine hareket ede-rek müstesna yeteneğe malik bulunduğu zannını uyandırmaya çalışmak veya buna elverişli doğru olmayan meslek adları ve sembolleri kullanmak (Örneğin uzman doktor olmadığı halde kendisini böyle tanıtan ya da edebiyat doktorası yapmasına rağmen, işletmesinde ürettiği temizlik ürünleri ve deterjanlar üze-rinde doktor unvanı kullanan birisi haksız rekabette bulunmuş olur. Gerekçede,
“Paris’ten diplomalı terzi”, “ödüllü çevirmen” gibi ifadeler, örnek verilmiştir.).
4. Başkasının malları, iş ürünleri, faaliyetleri veya işleri ile karıştırılmaya yol açan önlemler almak. (Karıştırılacak benzerlik, eTK’da iltibas sözcüğü ile vurgulanmıştı. Örneğin, başkasının işletme adı, markası, ticaret unvanı, lo-gosu ve sair tanıtıcı işaretleri ile benzerlikler yaratmaya çalışmak, buraya gi-rer. Karıştırılma olasılığının varlığı araştırılırken, orta düzeyde ve normal bir müşterinin, dış görünüm olarak algısı ve değerlendirmesi ölçüt alınmaktadır.
Fakat ilgili tanıtım aracını taşıyan mal, özel bir alıcı kitlesine hitap ediyorsa bu özel kitlenin yanılma olasılığı üzerinde durulması gerekir.).
5. Kendisini, mallarını, iş ürünlerini, faaliyetlerini, fiyatlarını, gerçeğe aykırı, yanıltıcı, rakibini gereksiz yere kötüleyici veya gereksiz yere onun tanınmış-lığından yararlanacak şekilde; başkaları, malları, iş ürünleri veya fiyatlarıyla karşılaştırmak ya da üçüncü kişiyi benzer yollardan öne geçirmek. (Aldatı-cı reklamlar buraya girer. TSE belgesi almış gibi reklam yapmak, bilimsel veri olmadığı halde ürünlerinin sağlığa iyi geldiğini açıklamak gibi. Başkalarının ününden haksız yere yararlanma sağlayan, abartılı karşılaştırma içeren rek-lamlar da haksız rekabet oluşturur. Örneğin, ARKAN’ın belirttiği üzere, “Per-sil değil ama en az onun kadar iyi” biçiminde bir reklam, başkasının başarı ve gayretinden, haksız yararlanma sayılır. Kanun gerekçesinde karşılaştırmalı reklam konusunda, “Süper market (x)’den daha ucuza daha kalitelisi”, “De-terjanımız tanıdığınız (X) değildir. Şüphesiz (X)’den daha ucuz, daha etkili, üstelik (X)’den daha çevreci”, “Herkesinkinden daha ucuz ve sağlıklı”. Çünkü karşılaştırmalı reklam kural olarak hukuka aykırı değildir, kanunen dürüstlük kurallarına aykırı sayılmamış, yasaklanmamıştır. Hukuka aykırı olan, nesnel yönden gerçek dışı ve ölçüyü aşan abartılı karşılaştırmalı reklamdır” denilmek-tedir. eTK Döneminde, “Birinci”, “En büyük”, “En eski” gibi rakiplere oranla en üstünlük ifade eden ilân ve reklamlar yapılmasının belirli hallerde haksız rekabet oluşturacağı kabul edilmiştir.).
6. Seçilmiş bazı malları, iş ürünlerini veya faaliyetleri birden çok kere teda-rik fiyatının altında satışa sunmak, bu sunumları reklamlarında özellikle vurgulamak ve bu şekilde müşterilerini, kendisinin veya rakiplerinin yete-neği hakkında yanıltmak. Şu kadar ki satış fiyatının, aynı çeşit malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerinin benzer hacimde alımında uygulanan teda-rik fiyatının altında olması hâlinde yanıltmanın varlığı karine olarak kabul olunur; davalı, gerçek tedarik fiyatını ispatladığı takdirde bu fiyat değerlen-dirmeye esas olur (Bu bent, mostra=göstermelik mal ile müşteriyi avlama denilebilecek halleri kapsamaktadır.).
7. Müşteriyi ek edimlerle sunumun gerçek değeri hakkında yanıltmak (Ge-rekçeye göre, müşteriye ek edimler, örneğin armağanlar, primler gibi avan-tajlar vaad ederek, vererek veya tanıyarak müşterilerin malın kalitesi, taze-liği, defolu olup olmadığı konusunda fazla düşündürmeden yöneltilmesidir.
Hükmün ağırlık merkezi müşterinin sunumun gerçek değeri hakkında ya-nıltılmasıdır.).
8. Müşterinin karar verme özgürlüğünü özellikle saldırgan satış yöntemleri ile sınırlamak (Gerekçeye göre, hükmün temelindeki düşünce, satış yöntemi itibarıyla, müşterinin makbul sayılamayacak, güç psikolojik duruma sokula-rak satın alma zorunluluğu altında bısokula-rakılmasıdır. Bu düşünce özellikle “sal-dırgan” ibaresinde ifadesini bulur. Kastedilen, şaşırtan, beklenmedik evin ka-pısına gelerek yapılan (kapıdan), bir kamyondan veya yoldan zorla çevirerek yapılan satışlardır. “Özellikle” kelimesi hükmün uygulanabilmesinin şartıdır.
Her saldırgan satış yöntemi, haksız rekabet oluşturmaz. Aksi hâlde, tüm iş-portacıların, kamyon veya minibüsten satış yapanların, otomobile el sallayıp sizi lokantasına davet edenlerin bu hükmün kapsamına girmesi gerekir Oysa amaç bu değildir. Önemli olan saldırganlığın özellik taşıması ve muhatabını adeta köşeye sıkıştırmasıdır).
9. Malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerin özelliklerini, miktarını, kullanım amaçlarını, yararlarını veya tehlikelerini gizlemek ve bu şekilde müşteriyi yanıltmak (Örneğin, büyük bir tenekenin yarısına kadar zeytinyağı doldu-rulmuş olduğu halde, ucuzmuş gibi satışa sunulması).
10. Taksitle satım sözleşmelerine veya buna benzer hukuki işlemlere ilişkin ka-muya yapılan ilânlarda unvanını açıkça belirtmemek, peşin veya toplam satış fiyatını veya taksitle satımdan kaynaklanan ek maliyeti Türk Lirası ve yıllık oranlar üzerinden belirtmemek.
11. Tüketici kredilerine ilişkin kamuya yapılan ilânlarda unvanını açıkça be-lirtmemek veya kredilerin net tutarlarına, toplam giderlerine, efektif yıllık faizlerine ilişkin açık beyanlarda bulunmamak.
12. İşletmesine ilişkin faaliyetleri çerçevesinde, taksitle satım veya tüketici kre-disi sözleşmeleri sunan veya akdeden ve bu bağlamda sözleşmenin konusu, fiyatı, ödeme şartları, sözleşme süresi, müşterinin cayma veya fesih hakkı-na veya kalan borcu vadeden önce ödeme hakkıhakkı-na ilişkin eksik veya yanlış bilgiler içeren sözleşme formülleri kullanmak.
Sözleşmeyi İhlale veya Sona Erdirmeye Yöneltmek
Kanunda, bu ikinci kategoriye giren örnek olarak özellikle gösterilen dört hâl mevcuttur:
1. Müşterilerle kendisinin bizzat sözleşme yapabilmesi için, onları başkalarıy-la yapmış oldukbaşkalarıy-ları sözleşmelere aykırı davranmaya yöneltmek,
2. Üçüncü kişilerin işçilerine, vekillerine ve diğer yardımcı kişilerine, haket-medikleri ve onları işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yöneltebilecek yararlar sağlayarak veya önererek kendisine veya başkaları-na çıkar sağlamaya çalışmak,
3. İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri, işverenlerinin veya müvekkil-lerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltmek, 4. Onunla kendisinin bu tür bir sözleşme yapabilmesi için, taksitle satış, peşin
satış veya tüketici kredisi sözleşmesi yapmış olan alıcının veya kredi alan kişinin, bu sözleşmeden caymasına veya peşin satış sözleşmesi yapmış olan alıcının bu sözleşmeyi feshetmesine yöneltmek.
Başkalarının İş Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanmak
Bu üçüncü kategoriye giren örnek olarak özellikle gösterilen üç hâl mevcuttur:
1. Kendisine emanet edilmiş teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden yet-kisiz yararlanmak,
2. Üçüncü kişilere ait teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden, bunların kendisine yetkisiz olarak tevdi edilmiş veya sağlanmış olduğunun bilinmesi gerektiği hâlde yararlanmak,
3. Kendisinin uygun bir katkısı olmaksızın başkasına ait pazarlanmaya hazır çalışma ürünlerini teknik çoğaltma yöntemleriyle devralıp onlardan yarar-lanmak.
Üretim ve İş Sırlarını Hukuka Aykırı Olarak İfşa Etmek
Dördüncü sıradaki bu kategoriye, özellikle, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirilen veya başkaca hukuka aykırı bir şekilde öğrenilen bilgilerin ve üretenin iş sırları-nın değerlendirilmesi veya başkalarına bildirilmesi şeklindeki dürüstlüğe aykırı davranış örnek verilmiştir. (Rakip ilaç firmasının labaratuar yetkilisini yüksek bir ücretle transfer ederek, onun bildiği meslek sırlarını kullanmak veya açıklamasını sağlamak gibi).
İş Şartlarına Uymamak
Beşinci sıradaki bu kategoriye, özellikle kanun veya sözleşmeyle, rakiplere de yük-lenmiş olan veya bir meslek dalında veya çevrede olağan olan iş şartlarına uyma-yanların dürüstlüğe aykırı davranmış olması örnek verilmiştir (Eczanelerin nöbet sırasını ihlal etmesi).
Dürüstlük Kuralına Aykırı İşlem Şartları Kullanmak
Son kategoride örnek olarak özellikle yanıltıcı bir şekilde diğer taraf aleyhine;
1. Doğrudan veya yorum yoluyla uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan veya
2. Sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören, önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananların dürüstlüğe aykırı davranmış olacağı belirtilmiştir.