Başat Gücün Tedarikçi İsteğinin ve/ya Kabiliyetinin Zayıflaması

Hiyerarşinin asimetrik sosyal sözleşmeleri “askeri, ekonomik, siyasi (ideolojik vb.) ve güvenlik ihtiyaçlarının karşılanması karşılığında hegemon devlete egemenlik devretmek” şeklindeki basit bir pazarlık sürecine dayanır (Lake, 2006a: 25, 28; 2017:

364).⁹⁴ Patron devletin ikincil devletlere kendi imkânlarıyla ulaşamadıkları petrol, teknolojik silahlar gibi özel varlıklara (specific assets) ulaşma imkânı sunması (Lake, 1996: 14; 2006a: 25-30) ve materyal kapasite üstünlüğünü koruması devletlerin itaat ve sadakatini arttırır. Patron devletin güçlü olması ikincil devletlerin daha fazla yardım alacağı anlamına gelir. Bu nedenle bir devlet ihtiyaçlarına cevap verecek olan en iyi seçeneğe yönelir (Morrow 1991: 911).⁹⁵

Dolayısıyla hiyerarşik ilişkilerde muktedi devletlerin hegemonik güçten beklentisi materyal ve soyut⁹⁶ ihtiyaçlarının olabildiğince karşılanmasıdır (Lake, 2009a: 8, 41;

Flemes ve Lobell, 2015: 141; Layne, 1993: 13). Hegemonik güç düzeninde yer alan devletlerin ihtiyaçlarını karşılamaya devam ettiği sürece bir başka deyişle hiyerarşik düzenin kendisine verdiği “tedarikçi” rolünü⁹⁷ istekle sürdürdüğü ve ekonomik, teknolojik ve askeri üstünlüğünü/kabiliyetini koruduğu müddetçe devletler üzerindeki kontrolü ve otoritesi güçlenir ve otoritesi meşru olarak kabul edilir (Stein, 1984: 355;

Flemes ve Wehner, 2015: 166-167).⁹⁸ Dolayısıyla büyük gücün otoritesi altındaki devletlere sağladığı hizmet sayısı arttıkça otoritesine karşı meydan okumaların ortaya

94 Bkz. (Gause III, 2019: 565-570; Butt, 2013: 575-576; Scharman, 2012: 190; Nieman, 2016: 666;

Mckoy ve Miller, 2012: 905-906; Schweller, 1994: 88).

95 Benzer argümanlar için ayrıca bkz. (Walt, 1984: 22; Levy ve Thompson, 2010: 18-21).

96 Hiyerarşik sitem kendisine dâhil olan devletlere siyasi destek de sağlar. Uluslararası platformlarda siyasi destek almak ya da ikincil devletlerin üçüncü tarafla yaşadıkları siyasi bir krizi hegemonik gücün, bu düzenin kurum ve ittifak üyelerinin yardımıyla daha çabuk ve daha az maliyetle çözülmesi hiyerarşinin getirdiği siyasi faydalardan bazılarıdır (Lake, 2009a: 176). Siyasi kriz anlarında yardım sağlamak ise krizlerin büyümesini, çıkmaza girmesini ve krizlerin getireceği ek maliyetleri engeller (Lake, 2009a: 104-106).

97 Hiyerarşi patron devlete bir takım rol ve sorumluluklar yükleyerek onu şekillendirir. Bkz. (Gause III, 2019: 565-570). Hiyerarşi patron devletlere önemli maliyetler yüklemektedir. Bu maliyetlerin tümünü hesaplamak zor olsa da hegemonik güçler kendilerinin ve tabi devletlerin savunma, askeri ve ekonomik ihtiyaçlarını, disipline cezalarını, diplomatik ve istihbarat faaliyetlerini karşılayacak düzeyde askeri ve ekonomik güce sahip olmalıdır. Bunun yanı sıra, bazı durumlarda kendi politik tercihlerinden ödün vererek çoğunluğun kabul ettiği politikaları tercih etmeli ve bunun getireceği maliyetlere de katlanmalıdır. Kısacası, hegemon güç alternatif düzenlere kıyasla daha net faydalar sunabilecek düzeyde bir sistemi kurmanın maddi ve manevi maliyetlerini karşılayacak düzeyde güce sahip olmalıdır (Lake, 1999: 58-65; 2009a: 32-33, 93, 101-104, 122-130; 2011: 12; Macdonald; 2017: 141; Walt, 1997: 164).

98 Benzer argümanlar için ayrıca bkz. (Ikenberry ve Nexon, 2019: 399; Bell ve Pei, 2020: 106; Ikenberry, 2001; Gilpin, 1981: 26-27; Lobell vd. 2015: 154; Ikenberry, 2011: 76; Destradi, 2010: 914; Lake, 2009a:

32; 2018: 7).

51

çıkması beklenmez (Flemes ve Wehner, 2015: 166-167), devletlerin hegemonu takip etme (Stein, 1984: 355), onunla ortak ve benzer politika benimseme istekleri artar (Jesse vd. 2012: 5-7, 10; Lake, 2013a: 75-77; McCormack, 2019: 122).

Ancak hegemonik gücün alternatif düzenlere kıyasla muktedi devletlere daha net faydalar sunabilecek düzeyde bir sistemi kuracak ve bu sistemi sürdürecek güce sahip olması gerekse⁹⁹ (Lake, 1999: 58-65) de bu devletin gücü çeşitli nedenlerden dolayı azalabilir. Hegemonik gücün materyal kapasitesinin zayıflaması ise blok-içi dayanışmayı azaltır (Thompson ve Rapkin, 1981: 625; Lobell, 2015: 156).¹⁰⁰ Bu durum hegemonik gücün devletlerin ihtiyaçlarına yeterli düzeyde cevap vermeyeceğine yani ikincil devletlerin hiyerarşik ilişkiden daha az kazanç sağlayacakları anlamına gelir (Flemes ve Lobell, 2015: 142).

Hegemon devletin tedarikçilik isteği ve ya yeteneği sistem, devlet ve birey düzeyinde meydana gelen değişimler nedeniyle azalır ya da artar. Örneğin; tek kutuplu sisteme¹⁰¹ kıyasla iki ya da çok kutuplu sistemde rakip patron(un)ların varlığı hegemonik gücü otoritesi altında bulunan devletlerin temel ihtiyaçlarını karşılamak konusunda daha istekli kılar. İki ya da çok kutuplu yapılar çevre yarışını beraberinde getirir. Bu yarışın bir gereği olarak hegemonik güçler ikincil devletleri birbirilerine kaptırmamak ve onları cezbetmek adına yardımda bulunmak konusunda son derece istekli olur. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Soğuk Savaş’ın son bulması ABD’nin tedarikçilik isteğini azalttı. Örneğin; tek kutupluluğun etkisi ile ABD'nin, Kosova ve Bosna Hersek’e yeterli yardımı sağlayamaması AB’nin kendi ordusunu kurmasına yol açtı (Brooks ve Wohlforth, 2005: 91).

99 Ayrıca bkz. (Lake, 2009a: 32-33, 93, 101-104, 122-130; 2011: 12; 2012: 13; Macdonald; 2017: 140-141; Walt, 1997: 164; Merke, 2015: 183; Dunne, 2003: 307). Düzenin kurucu devleti kendisinin ve düzeninde yer alan devletlerin savunmasını, askeri ve ekonomik ihtiyaçlarını, disipline cezalarını, diplomatik ve istihbarat faaliyetlerini karşılayacak düzeyde askeri ve ekonomik güce sahip olmalıdır (Lake, 1999: 58-65; 2009a: 32-33, 93, 101-104, 122-130; 2011: 12).

100 Ayrıca bkz. (Cooley ve Nexon, 2020: 26-30; Walt, 1984: 20-21; Cowhey ve Long, 1983: 158; Holsti vd. 1972: 250-277; Layne, 2013: 13; Gilpin, 156-210).

101 Tek kutuplu sistemde hegemonun tedarikçi rolünde ve bu rolünün getirdiği maliyetlere katlanmakta istekli olup olmayacağına dair tartışma örnekleri için bkz. (Jervis, 2009: 195; Ikenberry, Mastanduno ve Wohlforth, 2009: 13-14; Ikenberry, 2011: 143). Örneğin; Lake (2006a: 29; 2012: 14) tek kutuplu sistemde hegemonun düzenden fayda sağladığı sürece söz konusu rolünü yerine getirmekte istekli olacağını belirtmektedir.

52

2008 Avro krizinde olduğu gibi uluslararası ekonomik krizler hegemonik gücün tedarikçilik yeteneğini zayıflatan bir diğer dinamiktir. 2008 krizi Amerikan hiyerarşisinin ekonomik bağlamda eşsiz olup olmadığı konusunu tartışmaya açtı (Cooley, 2015: 49-50, 112; Lake, 2018: 6).¹⁰² Benzer şekilde II. Dünya Savaşı sonrası de-kolonizasyon sürecini başlatan önemli bir faktör 1939 Büyük Depresyon ve İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiltere’nin gücünün zayıflamaydı. Söz konusu durum İngiliz kolonilerinin hiyerarşik ilişkiden daha az kazanmalarına neden oldu. İngiltere kolonilerden bir kısmıyla arasındaki sosyal sözleşmeleri daha fazla bağımsızlık sözü vermek gibi çeşitli imtiyazlar tanıyarak revize etti (Lake, 2009a: 35).¹⁰³ SSCB’nin hegemonik altyapısı (ekonomik ve askeri gücü) Soğuk Savaş döneminde gücünün en önemli kaynağıydı. Ancak SSCB’nin gücünün zayıflaması 1990’da süper güç konumunu kaybetmesine neden oldu. Sovyetlerin bölgesel angajmanı zayıflayınca Doğu Avrupa ve Asya ülkeleri otonomilerini arttırma girişimlerine yöneldi (Cooley ve Nexon, 2020: 56).¹⁰⁴

Sistem faktörünün yanı sıra hegemon devleti kimin yönettiği (çıkar, güvenlik ve uluslararası düzeni nasıl tanımladığı vb.) de önemlidir (Ikenberry, 2011: 147). Son dönemlerde ABD Başkanı Donald Trump’ın yaptığı gibi hegemonik devletin lideri çeşitli sebepler ile (örneğin; kendi değer, inanç ve ideolojisinden kaynaklanan nedenler) devletlere yaptığı ekonomik ve askeri yardımları azaltma, kesme veya bu sorumluluğun getirdiği maliyeti düzenin diğer büyük güçlerine yükleme eğilimine girebilir. Ancak bu durum hegemonik güce karşı şüphe oluşturur ve düzen içerisinde bir krize yol açabilir.

Bu durumda krizin nedeni lider olduğu için bu güvensizlik geçicidir (Ikenberry, 2011:

3-4). Ancak Trump’ın ABD’nin tedarikçilik isteğine yönelik şüpheleri arttıran politikaları Çin, Rusya ve diğer alternatif tedarikçilerin cazibesini arttırmaktadır (Cooley ve Nexon, 2020: 286).

Devlet düzeyi (rejim türü, materyal kapasitesinin zayıflaması, muhalif gruplar, kamuoyu, senato, kongre, lobiler vb.) de hegemonik devletin tedarikçilik isteği ve

102 Bkz. (Levy ve Thompson, 2010: 7; Cooley ve Nexon, 2020: 50; Ikenberry, 2011: 5).

103 Bkz. (Barder, 2015: 6; Weyland 2018: 135-137; Thompson ve Rapkin, 1981: 632; Rose, 1998: 155).

104 Hegemonun gücü azalmasına karşın bazı devletler düzende kalmaya devam edebilir. Örneğin devletler dış tehditlerden korunmak ve rejimlerinin bekasını devam ettirmek için başat güç kaybetse dahi düzende kalmaya devam edebilir. Cezayir’in Osmanlı Devleti güç kaybettiği sırada Osmanlı’ya neden meydan okumadığını ele alan bir çalışma örneği için bkz. (Balcı, 2020).

53

yeteneğini olumsuz etkileyebilir (Jervis, 2009: 195, 205). Demokrasilerde vatandaşlardan sağlanan oy ve vergiler ve iktidarı meşru şekilde sürdürme isteği bu devlet liderini tedarikçilik rolünü sürdürmek konusunda daha isteksiz yapabilir.

Dolayısıyla demokrasilerde içten yönelecek bir baskı kaynakların muktedi devletlere aktarılmasından ziyade hegemon devletin sınırlarında kalmasına yol açabilir (Jesse vd.

2012: 10; Rose, 1998: 161; Lobell vd. 2015: 150). Bu durumda hiyerarşik ilişkiden daha az kazanmaya başlayan devletler kayıplarını telafi etmek adına alternatif tedarikçilere yönelir (Flemes ve Lobell, 2015: 142; Merke, 2015: 183; Whitaker, 2010: 1118).

Kısacası patron devletin lider, devlet ve sistem düzeyinden kaynaklanan nedenler ile tedarikçilik kabiliyetinin ve ya isteğinin zayıflaması bu devletin angajmanının zayıflamasına yol açar. Bu durumun ise muktedi devletlerin otonomi isteğini harekete geçirme olasılığı oldukça yüksektir (Lobell vd. 2015: 152-154; Jesse, 2012: 71;

Sampanis, 2012: 98).

H2c: Başat gücün muktedi devletlerin temel ihtiyaçlarını (ekonomik, askeri vb.) karşılama isteği azalır ve yeteneği zayıflar ise otoritesine karşı meydan okumaların ortaya çıkma ihtimali yüksektir.