Bağımsızlık Sonrası Suriye’de İç Politik Gelişmeler

Suriye, savaş sonrası yıllarda denenmemiş parlamenter kurumlar ve yönetme görevlerine alışkın olmayan bir siyasal liderlikle girdi.340 _{Suriye’de bağımsızlık sonra-}

sında Halk Cephesi kısa sürede dağılmış, diğer siyasi partilerin arasına iki önemli yeni parti olarak Halk Partisi ve Millet Partisi katılmıştı.341

Bağımsızlık sonrasında Suriye siyasal yaşamı askeri darbelerin peş peşe or- taya çıktığı bir ortamda belirlendi. 1949’dan 1954’e gelinen süreçte üç faklı darbeyle kurulan yönetimler ve nihayetinde çoğulcu siyasal hayata geçişle son bulan bir dö- nem olmuştur. Aynı dönem içinde yapılanmasına devam eden Baas Partisi, dönem dönem darbeleri destekleyerek dönem dönem ise darbelere karşı gelirken, ordunun iktidarı ele geçirmedeki önemli işlevinin farkına vardı. 1950’lerin ortalarına gelindi- ğinde elitlerin çıkarlarını korumaya yönelik taleplerine sıcak bakmayan ordu için Baas Partisi ideolojisi daha çekici hal almıştı. Parti’nin orduyla geliştirdiği sıcak ilişki onun iktidara geliş sürecini de belirledi.

Orta Doğu’da, İki Dünya Savaşı arası, diğer bir deyimle manda döneminde ya- ratılmış olan siyasi yapıların askeri darbelerle değiştirilmesi fikri bağımsızlık sonra- sında Arap dünyasındaki birçok devlete cazip gelmeye başladı. Manda yönetimleri bu devletlerde parlamenter sistemlerin oluşturulmasına izin vermemişlerdi. Dolayı- sıyla bu ülkelerde demokratik gelenek gelişmemişti. Suriye’de bağımsızlık tarihi yak- laştığında eski kuşak milliyetçilerle yeni kuşak milliyetçiler arasındaki görüş farklılık- ları belirginleşmeye başlamıştı. Osmanlı Devleti’nin okullarında ya da Avrupa okul- larda tahsil gören Suriye, Irak, Lübnan ve Mısır’lı eski kuşak milliyetçilerin çoğunluğu Sünni elitlerdi. Eski kuşak milliyetçiler 1. Dünya Savaşı’nın bitiminin ardından ba- ğımsızlık talebiyle ortaya çıktılarsa da amaçları daha çok var olan statükoyu koru- maktı. Bunlar, Sünni Müslüman kökenli eşraf olarak bilinirdi. Bu kesimin Suriye siya- sal yaşamına azınlık grupların, orta sınıfların ve kırsal bölgedeki köylülerin katılma- sının önünü açacak radikal milliyetçiliklerle uzlaşı içinde olmaları beklenmeye bir durumdu. 1930’lardan itibaren gelişmeye başlayan yeni kuşak ise, eski kuşaktan daha radikal fikirlere sahipti. 1930’larda kurulmaya başlanan yeni siyasi akım partile- rin temelleri bu yeni jenerasyon tarafından atılıyordu. Bu partilerden bazıları şunlar- dı: “1927’de Mısır’da Müslüman Kardeşler ( al-İkhwan al-muslimun ); 1931’de Irak’ta Ahali Grubu; 1932’de Suriye’de Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi ( al-hizb al-suri al- qawmi ); 1935’te Milli Hareket Birliği ( usbat al-amal al-qawmi ); 1943’de Baas Partisi ( hizb al-ba’th al-arabi )”. Bu partilerin hepsinin ortak ve temel amaçları devleti ele

340

Cleveland, a.g.e.,s.360. 341

97

geçirerek yeni bir siyasal yapı kurmaktı. Bu amaçlarını gerçekleştirmek için de ordu- nun gücünden yararlanmak ya da yeraltı örgütlenmesi temelinde paramiliter güçler organize ederek amaçlarına ulaşmaya çalıştılar.342

Manda döneminin bitimine dek Arap dünyasında ordunun rolü ön planda de- ğildi. Ordu vasıtasıyla iktidara sahip olma düşüncesi yeni kuşak milliyetçilerin İkinci Dünya Savaş’ı sonrası süreçte yalnızca Suriye’de değil neredeyse tüm Arap dünya- sında ordunun misyonuna ilişkin bakış açısı değişikliğe uğramıştı. Modernleşmeyi hayat geçirecek burjuva sınıfının burada oluşmaması, eğitimli askeri sınıfın etkinliği- nin artmasına neden olduğu gibi, yabancı etkisine karşı da ordunun varlığı ulusal övünç kaynağı haline gelmişti. Öte yandan, İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle ortaya çıkan iktidar sorunu, ordunun görüşlerini temsil eden liderlerin eline geçti. Buna ilave olarak, 1948’da İsrail’e yenilerek onun kurulmasını önleyemeyen Arap devletleri için, bu coğrafyada kurulmuş olan ve “emperyalistlerle işbirliği içindeki İsra- il’e karşı ordunun gücünün arttırılması” düşüncesi ordunun ehemmiyetini arttıran faktörlerden biriydi. 1948 Arap İsrail Savaşı sonrası milliyetçi gruplar askeri teşkilat- taki varlıklarını arttırmanın yollarını aradılar.

Manda döneminde Suriye’deki azınlıklar Fransız siyaseti gereği orduya katıl- maları konusunda cesaretlendirmişti. Fransızların bu bilinçli yönlendirmesi sayesin- de kırsal kesimde yaşayan azınlık ailelerden gelenler Humus ve Hama’daki askeri akademilerde eğitim almaya başladıkça, Alevilerin ve Dürzîl azınlıklarının ordu için- deki oranlarında artış yaşandı. Baas Partisi’nin azınlık gruplara yakın gelen ideolojisi Alevi ve Dürzî azınlıklara mensup subaylar arasında artan oranda taraftar toplamaya başladı. 1945’te Arap Sosyalist Partisi’ni kuran ve daha sonra Baas Partisi’yle birle- şen Ekrem Hurani ordudaki önemli bir role sahipti. Bu durum, ilerleyen zamanlarda Baas Partisi ile ordu ilişkilerini önemli oranda etkiledi. Fransız mandasının hüküm sürdüğü dönemde Fransızlara karşı mücadele etmiş olan Hurani, bağımsızlık sonra- sı ordu da kalmaya devam etti. Hurani, ordunun iktidara gelmenin bir aracı olduğuna inanıyordu. Hurani, Baas Partisi’nin orduyla ilişkilerinin artmasındaki en önemli et- kenlerden biri olmuştur. Buna sebep olan durum, Humus’taki Askeri Akademi’yle sıkı ilişkiler geliştiren Hurani’nin harekete katılmasıydı.

Suriye’nin bağımsızlığından sonra ülkenin okul sayısında belirgin bir artış oldu. Bu dönemde alt sınıftan gelenlerin Humus’taki Askeri Akademi’ye alım sayısında da artış oldu.343 _{Yine bu dönemde Askeri okullarda milliyetçi düşünce ve eylemeleri}

hızla artmakta ve genç subaylar yeni radikal partilerin savunduğu görüşlerden de

342 _{Özkoç, a.g.e., s.59.} 343

98

etkilenmeye başlamıştı.344 _{Yoksul ve kırsal kökenlilere ilk zamanlarda Suriye Sosyal}

Milliyetçi Partisi yakın görünürken ilerleyen zamanlarda Baas Partisi’nin Arap sosya- lizmini içeren ideolojisi daha cazip geldi. Bu durum orduyla Baas Partisi arasındaki yakınlaşmanın temelini oluşturdu. Suriye’de orta sınıf ve kırsal kesimden azınlıklar, eşraf kesimi ve büyük toprak sahiplerinin temsil ettiği geleneksel elitlere karşı milli- yetçi düşüncenin orduda örgütlenmesine yöneldiler. Bir kitle partisi olma amacıyla yola çıkan Baas Partisi’nin kabullendiği sosyalist prensipler sınıfsal konumlarıyla toplumsal yapıları uyuşan azınlık gruplarının bilhassa 1960’lı yıllarda Parti’de önemli konumlara gelmeleriyle hedeflediği amacın uzağında kaldı.

1946’daki bağımsızlıktan sonra 1954’e kadar Suriye eşrafının siyasete ege- men olmaya devam ettikleri bir dönem oldu. Baas Partisi’nin muhalefette bulunduğu 1949-1951 yılları arası, Şükrü el- Kuvetli’nin cumhurbaşkancılığı dönemiydi. Bu dö- nem yeni kuşak huzursuzluğunu Baas Partisi vasıtasıyla yansıtamaya çalıştı. 1946 yılında ortaya çıkan bağımsızlık sonrası Suriye siyasetini yöneten seçkinlerin iktida- rını temsil eden Suriye Başbakanı Cemil Merdam’ın tek dereceli seçimler yapılması teklifine karşı, Baas Partisi aktif olarak karşı çıktı.345 _{Seçimler yapıldığında Eflak ve}

Bitar kaybettiği anlaşılmıştı. Sonuçta hükümeti kurma görevi yeniden Cemil Mar- dam’a verildi.