Bölge Türleri

Ekonomik kalkınmada mekan boyutu olan bölgeler ekonomik analize tabi tutulurken ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Bunlardan birincisi bölgelerin ekonomik yapılarına göre ele alınmaları; diğeri ise, ekonomik gelişme seviyelerine göre bölgelerin değerlendirilmesidir (MGK,1993: 17).

2.2.1. Ekonomik Yapılarına Göre Bölge Türleri

Ekonomik yapılarına göre bölgeleri Homojen, Polarize ve Plan bölgeler diye ayırmak mümkündür.

2.2.1.1. Homojen Bölge

Homojen bölge, bir ülkede bölgelerarası gelişmişlik farkının azaltılması politikasına yönelik bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı gelişmişlik düzeyinde olan komşu iller gelişmişlik düzeyi yönünden homojen bölge oluştururlar (Gündüz, 2006:3).

Homojen bölge, seçilen bir veya birçok kriterlere göre, aynı düzeyde olan ve birbirini takip eden kesimlerin teşkil ettiği bütün olarak tanımlanabilir. Bu durumda kriterler; iktisadi faaliyetin şekli, coğrafi durum, gelir seviyesi, üretilen mal ve hizmetlerin cinsi, nüfusun sosyal ve ekonomik özellikleri olabilir (MGK,1993:18).

Homojen bölgelere örnek vermek oldukça zordur. İster gelişmiş, isterse az gelişmiş ülkelerde bölge özellikleri birbirine yakın olan birimlerden meydana gelen yani özelliklerinin aynı olabileceği iki bölge bulmak güçtür. Bir ülkenin bölgeleri arasında bir farkın olmayışı birbirine benzer ve özdeş olması ‘’Homojen Bölgeler’’ olduklarını göstermektedir.

Eğer bölgeler arasında ekonomik, sosyal ve kültürel yönden bir benzerlik yoksa o zaman dengesizlikten bahsedilebilir. Bu durumda bölgeler homojen değil, heterojen bir

42

yapıya sahip olacaktır. Bu tür bölgelere örnek olarak Marmara ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri gösterilebilir (Gündüz, 2006:5).

2.2.1.2. Kutuplaşmış( Polarize) Bölge

Kutuplaşmış (Polarize) Bölge, bir yerleşme merkezi, onu çevreleyen, kendisinden daha küçük bir ya da birkaç yerleşme merkezini etki alanına alıyorsa, söz konusu merkez bir cazibe merkezi haline gelmiş ve kutuplaşmıştır. Bir ya da birden çok küçük yerleşme merkezlerini etkisi altına alan cazibe merkezinin, etki sahası ile birlikte kapsadığı alan, kutuplaşmış bölgeyi oluşturmaktadır (Can, 2004:107). Tüm yerleşme merkezleri arasında bir hiyerarşinin varlığı ve her yerleşme merkezinin kendisinden daha küçük merkezleri etkisi(cazibesi) altına alırken, kendisinden daha büyük merkezlerin etki alanı içine girmesi göz önünde bulundurulduğunda, en büyük merkezin ülkede birinci derecede kutuplaşmış( polarize) bölge merkezi olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır. (Dinler, 1994:101) Kutuplaşmış bölgelerin temel özellikleri; öğeleri arasında fonksiyonel ilişkilerin bulunması ve bölge merkezi, metropol, orta ölçekte şehir, kasaba ya da köy gibi yerleşme hiyerarşisine sahip olmasıdır (Can, 2004:107). Örneğin, Kayseri ili hiyerarşik yapı içinde bölge merkezi olan Ankara ilinin etkisi altında iken kendisinden küçük iller Nevşehir ve Yozgat’ı etkisi altına almış ve cazibe merkezi haline gelerek kutuplaşmıştır. Kutuplaşmış bölgeler arasında örnekte belirtildiği gibi fonksiyonel ve hiyerarşik bir ilişki bulunmaktadır.

2.2.1.3. Plan Bölge

Plan bölge, bölgesel politikayı uygulamakla görevli olan idarenin yetki alanı içerisinde kalan saha, daha dar çerçevede bölge planının uygulandığı alanlar bütünüdür (Dinler, 1994: 108).

Bu nedenle plan bölge, planlama birimlerince ulusal ve bölgesel kaynakların en verimli ve en etkili şekilde kullanılarak dengeli bir büyüme gerçekleştirebilmek amaçlı

kullanılan bir araçtır (Erkal, 1982:19).

Çeşitli yörelerin sosyo- ekonomik gelişmişlik düzeyini saptamaya yönelik olan homojen bölge, yöreler arasındaki ilişkilerin yoğunluğunun göz önüne alınmasıyla yöreler arasındaki hiyerarşiyi saptamaya yönelik kutuplaşmış bölge ve bölgesel gelişme planlarının uygulandığı alan olan plan bölge kavramları birbirinden çok farklı değil, tam

43

tersine birbirinin tamamlayıcısıdır. Bir başka ifadeyle, homojen ve kutuplaşmış bölge, plan bölgenin saptanabilmesi için karar mercilerine yol göstermektedir (Can, 2004:107).

2.2.2. Ekonomik Gelişme Seviyesine Göre Bölge Türleri

Bölge ekonomik gelişme seviyelerine göre, ‘’Az gelişmiş ve Gelişmiş’’olarak ikiye ayrılmaktadır.

2.2.2.1. Az Gelişmiş Bölge

Az Gelişmiş bölge, belli bir süre içinde çeşitli sosyal ve ekonomik faktörler açısından başka bölgelere, ülkenin bütünü ile karşılaştırıldığında iktisadi avantajları olmayan bölge olarak ifade edilmektedir (MGK,1993:11; Gündüz, 2006:11).

Az gelişmiş bölgelerin temel özellikleri şöyle sıralanabilir (Gündüz, 2006:12).

- Faktörlerin verimliliği zayıftır.

- Faktör dağılımı bozuktur.

- Altyapı yatırımları yetersizdir.

- Doğal çevre gelişmeye imkan vermemektedir.

- Bölgede gelir dağılımı düzensiz olması nüfusun dışarıya göçünü hızlandırmaktadır.

- Kullanılan teknoloji basit ve gelişmemiştir.

- Nüfusun beslenme düzeyi düşük ve artış oranı yüksektir.

- Eğitim ve sağlık düzeyleri düşüktür.

- Ekonomik yapıları tarıma dayanır.

- Az gelişmiş bölgelerin toprakları da verimli değildir. Bu yüzden topraktan

elde edilen birim başına verim de düşüktür.

Az gelişmiş bölge, mekanda görülen ve diğer bölgeler ile arasında sosyal ve ekonomik dengesizliklerin bulunduğu bir bölge olarak karşımıza çıkmaktadır (MGK,1993:21).

44

2.2.2.2. Gelişmiş Bölge

Gelişmiş bölge, gelir seviyesi ve gelir artış hızı itibariyle ülke ortalamasının üstünde olan bölgedir. Bölgedeki nüfusun ortalama kültür seviyesi ve eğitim düzeyi yüksektir. Yani sosyal ve kültürel göstergelere göre de bölge gelişmiş bir özellik taşımaktadır. Gelişmiş bölgede gelir seviyesinin yüksek olması, tasarruf oranlarının yükselmesine sebep olmakta, bölgedeki yatırım oranlarının artışını sürekli kılmaktadır.

Gelişmiş bölgelerin belirgin özellikleri şöyle sıralanabilir: (Gündüz, 2006:14).

- Üretim faktörlerin verimliliği yüksektir.

- Faktör dağılımında aşırı dengesizlik yoktur veya azdır.

- Altyapı yatırımları yeterlidir.

- Doğal çevre gelişmeye elverişlidir.

- Bölgede gelir dağılımı düzenli ve dışardan göç almaktadır.

- Gelişmiş bölgelerin kalkınma hızları yalnız geri kalmış bölgelerin değil aynı zamanda ülke kalkınma hızından da yüksektir.

- Bölgede tasarruflara bağlı olarak yatırımlar da yüksektir ve sürekli artış kaydetmektedir.