Azerbaycan-Rusya Ekonomik İlişkileri

Azerbaycan ve Rusya arasında 30 Eylül 1992 yılında yapılan serbest ticaret anlaşmasıyla ikili ekonomik ilişkiler kurulmuştur ve bu anlaşma daha sonra 2000 yılına kadar uzatılmıştır. 1994 yılında Azerbaycan'da imzalanan “Yüzyılın Antlaşması”nda hissesi bulunan Rusya şirketi Lukoil 1996 yılında aldığı payı satmıştır

69

Ancak 2008 yılından itibaren Azerbaycan'ın doğalgaz ve petrol kaynaklarının işletmesinde yeniden rol almaya başlamıştır. 1996 yılında Azerbaycan ve Rusya Hükümetlerarası Ekonomik İşbirliği Komisyonu oluşturulmuştur. (Hüseynov, 2002: 107). Komisyonun Rus kısmının başkanlığını Dmitri Rogozin, Azerbaycan kısmının başkanlığını Başbakan yardımcısı Yakub Eyyubov yapmaktadır. İlham Aliyev 2003 yılında iktidara geldikten sonra Azerbaycan korumacı ekonomik model kurmaya başlamıştır ve bu nedenle 6 Şubat 2004 yılında Azerbaycan ve Rusya kademeli olarak serbest ticaret rejiminin kaldırılması hakkında anlaşmaya varmıştır.

21-22 Şubat 2006 tarihinde Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin'in Azerbaycan`a çalışma kapsamında bir ziyaret gerçekleştirmesi Rusya-Azerbaycan ilişkilerinde ekonomik açıdan yeni bir sayfanın açılmasına neden olmuştur. Ziyaret sırasında Putin ve Aliyev Bakü`de iki ülke arasındaki stratejik ortaklığın ilerlemesi üzerine ortak deklarasyon imzalamıştır (Şakirzade, 2007: 299).

3 Temmuz 1997 yılında Vladimir Putin ve Haydar Aliyev arasında imzalanmış Dostluk, İşbirliği ve Mütekabil Emniyet Paktının, 6 Şubat 2004 yılında imzası atılan Moskova Deklarasyonu'nun devamı olarak bilinen bu deklarasyonda iki ülke arasında iktisadi, politik, askeri ve insani alanlarda çok taraflı işbirliğinin geliştirilmesi üzerine yenilendiği açıklanmıştır (Necefov, 2005: 169). “Bakü Deklarasyonu” ismiyle bilinen tebliğ iki ülke arasında en yüksek seviyede kararlı ve olumlu diyalogun gerçekleşmesini, ikili politik ve ekonomik temaslarda mütekabil danışmaların arttırılması ve iki ülkenin icra makamları arasında deneyim paylaşımının genişletilmesini içermektedir.

Vladimir Putin konuşmasında Rusya'nın Azerbaycan'la ekonominin stratejik alanlarında uzun vadeli ortaklık, Kuzey-Güney transit petrol hattıyla Azerbaycan'dan Rusya üzerinden dünya pazarlarına petrol taşınmasına ve Azerbaycan'la enerji alanında diğer ortak projelerin ortaya çıkarılmasına bilhassa ilgi duyduğunu iletmişdir.

2003-2005 yıllarındaki renkli devrimler dalgası Azerbaycan`da başarıya ulaşmasa bile komşu Gürcistan`da iktidarda bulunan Eduard Şevardnadze'yi devirmiş, Eski sovyet coğrafyasında Rus etkisinin sonlanması ihtimalini ortaya çıkarmıştır. Buna rağmen 2008 yılında patlak veren Rusya-Gürcistan savaşı ile Güney Kafkasya coğrafyasında Rusya etkisi yeni bir döneme girmiştir. Bu dönemde Rusya-Azerbaycan ilişkilerinin

70

ekonomi politiğinde de kendini göstermiştir Ağustos 2008 yılında patlak veren Rusya-Gürcistan savaşının sonrası Azerbaycan'ın dış politikasında ciddi bir dönem başlamıştır. Savaşın çıkışı coğrafyaya güvenlik meseleleri ile birlikte ekonomik dengesizliği de beraberinde getirmiştir. Savaş bittikten hemen sonra Rusya'nın uluslararası kamuoyu tarafından Gürcistan toprağı gibi bilinen Abhazya ve Güney Osetya'yı bağımsız bir devlet olarak tanıması Rusların Kafkasya'daki stratejik dengenin Batı yönümünde değişmesine müsade etmeyeceğinin açık belirtisi olmuştur. Azerbaycan hükümeti bu dönemde dengeleme politikasının Rusya ile ilişkiler açısından önemini kavramış, NATO ve AB ile bütünleşme politikasını bir daha gözden geçirmiştir (Muradyan, 2008: 96). Bundan başka Rusya ve ABD'nin desteği ile Türkiye ile Ermenistan arasında sınırların açılmasıyla birlikte ekonomik ilişkiler kurma girişimlerine başlanmasına Azerbaycan'ın cevabı sert olmuştur. Azerbaycan Türkiye ve ABD için çok önemli olan Nabucco projesini gözden geçireceğini açıkladıktan sonra Erdoğan'ın Azerbaycan`a ziyareti ve Ermenistan`la sınırların açılmayacağı vaadi ile ilişkiler düzelmeye başlamıştır. Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinde soğukluk Azerbaycan-Rusya arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilerde de etkisini göstermiştir. Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye topraklarından geçen doğalgaz ve petrol hatlarıyla Rusya`nın enerji tekelini kırmaktaydı. Türkiye-Ermenistan yakınlaşmasını protesto eden Azerbaycan dış politika eksenini Rusya'ya doğru çevirmiş ve Rusya ile Bakü-Novo Filya doğalgaz boru hattı ile ilgili anlaşmaya varmıştır (Bugajski, 2010: 50).

Azerbaycan`ın Rusya ile yakın ilişkiler kurmasında temel amaç Karabağ sorununu çözmektir. Bu sebeple Azerbaycan sahip olduğu jeopolitik konumunu, ekonomik ve enerji alanındaki kozlarını kullanarak nihai çözüme ulaşmayı hedeflemektedir. Başka bir deyimle Bakü bu sorunun ortadan kaldırılmasında önemli ana aktörün Rusya olduğunu iyi bilmektedir. Bu sebeple Azerbaycan hükumeti Rusya Cumhurbaşkanı Dmitri Medvedev vasıtasıyla oluşturulan Ermenistan-Azerbaycan Devlet Başkanları görüşmesine pozitif yaklaşmıştır. Bu diyalog çerçevesinde gerçekleşen ilk müzakereler 2 Kasım 2008 tarihinde Moskova´da başlamış ve görüşmelerin sonucunda taraflar Karabağ probleminin ortadan kaldırılması ile ilgili Meiendorf Deklarasyonu´na imza atmışlardır (Barışev, 2009: 612). Müzakerelerin ikinci aşaması 4 Haziran 2009 tarihinde Uluslararası Ekonomi Toplantısı kapsamında Saint-Petersburg´da, üçüncü aşaması 18 Temmuz 2009 tarihinde Moskova´da, dördüncü aşaması ise 9 Ekim 2009 tarihinde Kişinev´de BDT devlet başkanları toplantısında yapılmıştır. Görüşmelerin sonuncu

71

aşaması Rusya Cumhurbaşkanı Medvedev´in arabuluculuğu ile 25 Ocak 2010 tarihinde Rusya`nın Soçi kentinde gerçekleşmiştir (Alekseyev, 2010: 154).

Rusya ile uzun yıllar boyunca yakın ticari ve ekonomik bağlantıları bulunan Azerbaycan bağımsızlık elde ettikten sonra da Rusya ile etkili şekilde iktisadi ve ticari ilişkiler oluşturmuştur. Rusya, Azerbaycan'ın en büyük dış ticaret ortaklarından biri olup 2017 verilerine göre ülkenin toplam ticari hacminde 9.48% payla İtalya ve Türkiye´den sonra üçüncü sırada bulunmaktadır. Aynı dönem zarfında Rusya ithalatta % 17.7'lik payla Azerbaycan’ın dış ticaretinde ilk sırada yer almaktadır (https://azerbaijan.mid.ru/torgovo-ekonomiceskie-svazi, 03.09.2018).

1990-2008 yıllarında Azerbaycan ve Rusya arasında ticaret hacmi % 39,3 artarak 2.4 milyar dolar, ihracat % 42.6 artarak 1.9 milyar dolar, ithalatı ise 411.4 milyon dolar olmuştur. Federal Gümrük Servisi verilerine göre, 2017 yılında Rusya-Azerbaycan ticareti 2016 yılına göre % 34.4 artışla 2.6 milyar dolara ulaşmıştır. Azerbaycan’ın Rusya'ya ihracatı 1.9 milyar dolar, ithalatı ise 692.1 milyon dolar olmuştur. Rusya için dış ticaret işlemlerinin dengesi 1.2 milyar dolar olarak gerçekleşti (Rusya Federasyonu Azerbaycan Ticaret Temsilciliği, 2018: 8). Rusya bu sebeple Azerbaycan için en çok ekonomik anlaşma imzaladığı devletlerden biri niteliğini korumaktadır. Rusya ve Azerbaycan arasındaki ticari ve ekonomik ilişkiler bilhassa otomobil, inşaat,enerji, sağlık, ulaştırma ve telekomünikasyon alanlarını kapsamaktadır.

Tablo 2: Azerbaycan`ın Rusya`dan İthalat ve Rusya`ya İhracat Göstergeleri

Yıl 1992 1998 2003 2007 2017

İthal (bin dolar) 251 471 193 830 383 900 1 004 181 1 554 257

İhraç (bin dolar) 347 637 105 786 147 880 527 124 587 025

Kaynak: AC DİK, (https://www.stat.gov.az/source/trade/, 04.03.2019).