Osmanlı İmparatorluğu, Balkan Savaşla-rı'nın ağır yaralarını henüz saramadan Almanya, Avusturya Macaristan İmparatorluğu ve Bulga-ristan'ın yanında Birinci Dünya Savaşı'na gir-di. Dört yıl süren savaşın neticesi, Osmanlılar açısından ağır oldu. 30 Ekim 1918 tarihindeki Mondros Ateşkes Antlaşmasıyla, Suriye, Filistin, Irak ve Arabistan üzerindeki Osmanlı hâkimi-yeti sona erdi. Osmanlı birlikleri terhis edildi.
İstanbul, boğazlar ve müstahkem mevkiler işgal olunarak silâh, cephane ve savaş araçlarına el ko-nuldu134.
Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 10. ve 16. maddeler uyarınca, İngiliz birlikleri, Ara-lık 1918'den itibaren Ayntâb'a geldiler. Halep ile Anadolu'nun bağlantısı pozisyonunda olan Ayntâb, coğrafi konumu itibariyle İngiltere açısından fevkalade ehemmiyetliydi135. İngiliz yetkililer, kışı geçirmek gayesiyle geldiklerini ve gelişlerinin işgal anlamına gelmediğini söy-lediler136. İngiltere, Mondros Mütarekesi'nin 7.
maddesine dayanarak 15 Ocak'ta Ayntâb'ı, res-men işgal etti. Telgrafhaneye el konuldu. Ulaşım kontrol altına alındı. Civardaki tren istasyonları, İngilizlerin kontrolüne geçti. Amerikan koleji ve civarındaki Ermeni evleri, kışla ve karargâh hali-ne getirdiler. Ayntâb'taki işgal, mütareke şartla-rına aykırı olduğundan ötürü protesto edildi137. İngilizler, 8 Mart'ta Ayntâb'ta sıkıyönetim ilan ederek şehirdeki silâh ve cephanenin teslim edil-mesini talep ettiler. Aksi takdirde silâh bulundu-ranların mahkemeye çıkarılacaklar, yüz altın lira ceza ödeyecekler ve idam edileceklerdi138. Ertesi gün, şehrin önemli noktalarına makineli tüfekler yerleştirildi139. Gelişmeler üzerine ahali silâhları-nı teslim etmek zorunda kaldı.
134. Nihat Erim, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarihi Metinleri, (Os-manlı İmparatorluğu Andlaşmaları), Cilt. I, Ankara 1953, s.519.
135. UK. NA. CAB/24/1,Committee of Imperial Defence, s.39.
136. İzzet Öztoprak, "Türkiye'nin İşgali ve Millî Direniş Hareketleri", Türkler, Cilt. XV, Ankara 2002, s.589.
137. Lohanlızâde Mustafa Nureddin, İstiklal Sevgisinin Abidesi Gaziantep Müdafaası, (Sadeleştiren, Mustafa Sağlam), Gaziantep 1974, s.16.
138. Ahmet Hulki Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, Ankara 1966, s.50.
139. Ali Nadi Ünler, Türkün Kurtuluş Savaşında Gaziantep Savunması, İstanbul, 1969, s.13–14.
Ayntâb'taki İngiliz İşgal Kumandanlığı, 15 Mart-ta ikinci defa beyanname yayınladı140. Ahali elindeki silâhların tamamını teslim etmediğinden 17 Mart-tan itibaren dükkân kapama ve sokağa çıkma yasağı uygulandı. Kapama yasağına, ekmekçiler, uncular, eczacılar, buğday ve süt satanlar dâhil değildi. İba-det etmenin dışında camilerde toplanma yasaklan-dı. Türklerin meskûn oldukları evler aranarak halka korku verildi. Binlerce silaha sahip Ermenilere karşı herhangi bir yaptırım tatbik edilmedi. Sıkıyönetim on beş gün sürdü. Şehir, silah arama bahanesiyle baskı altında tutuldu141. İngiliz Askeri Kuvvetleri Kumandanlığı 30 Martta üçüncü kez beyanname yayınlandı142. Buna göre; 31 Marttan itibaren şehir-deki dükkân kapama ve sokağa çıkma yasağı kısmen de olsa sona erdi. Sıkıyönetim devresinde özellikle Ermenilerin de tahrikiyle Türkler, çok fazla baskı al-tında tutuldular143.
Ayntâb'ta nispeten ılımlı hava devam ederken İngiltere ile Fransa arasında 15 Eylül 1919 tarihinde Suriye İtilâfnâmesi/Paris Uzlaşması'yla yapıldı. Buna göre, İngiltere, Musul'u elinde tutarken Ayntâb, Urfa ve Maraş'ı Fransa'ya terk etti144. İngiltere ile Fransa'nın anlaşması, Suriye ve Kilikya'daki İngiliz
birliklerinin Fransız birlikleriyle yer değiştirmesi, Ayntâb'ta endişe ile karşılandı145. Buna karşılık Er-meniler ise son derece memnundular146. Ayntâb'ta Fransa'nın işgaline karşı protestolar yükseldi147. 25 Ekimde muazzam bir miting düzenlendi ki Ayntâb-lıların ilk defa ciddi anlamda tepkisiydi148. Heyet-i Temsiliye Başkanı Mustafa Kemal Paşa hükümete, vilayetlere ve Heyet-i Merkeziyelere işgale karşı pro-testoların yapılmasını ve kısa zamanda ciddi tepkile-rin verilmesini istedi149.
25 Ekimde Ayntâb'taki Fransız işgal süreci baş-ladı150. 27 Ekimde Albay Flye Sainte Marie, birkaç Fransız subayı ve bir miktar askerle, 29 Ekimde de iki süvari bölüğü Ayntâb'a geldi. Fransız birlikleri şehre girerken Ermeniler coşkun tezahüratlar ya-parken Türkler de ise ölüm sessizliği hâkimdi151. 30 Ekimde Fransız Askeri Kuvvetler Kumandanı Albay Flye Sainte Marie, İngiliz Askeri Kuvvetler Kuman-danı General Weir, Mutasarrıf Celâl Bey, mutasarrıf vekili Sabri Bey ile Şeyh Mustafa ve Ermeni İttihad-ı Millî Cemiyeti üyeleri Ayntâb'ın Fransa'ya devrini görüştüler152. 5 Kasımda Fransız askeri ve iki Ermeni, Akyol karakoluna çekilen bayrağı görevli polise zorla indirttiler. Olay, şehirde büyük bir öfke uyandırdı.
Halk, galeyana gelerek bayrağı yeniden yerine astır-dı153. Fransız yönetimi, Ayntâb'taki tansiyonu hayli yükseltmişti. İşgale karşı ülkenin dört bir tarafından verilen tepkiler, Ayntâblıları daha kararlı ve azimli hareket etmesine katkı sağladı. 23 Kasımda Cemi-yet-i İslâmiye, işgali protesto eden büyük bir miting düzenledi154. Ermeni ve Fransız taşkınlıkları halkın tepkisini arttırdı. Gergin hava olan büsbütün daha da elektriklendi. Türk mahallelerinde oturan Erme-niler, Ermeni mahallelerine ve Ermeni mahallelerin-de oturan Türkler mahallelerin-de Türk mahallelerine taşındılar.
Fransa, Ayntâb'ta bir taraftan takviye yaparken diğer taraftan istihkâmlarını güçlendirdi. 9 Aralıkta General Querette, karargâhını Ayntâb'a kurdu155. General, işgal için değil, Sultan ile Fransa Cumhuri-yeti arasındaki anlaşmayı müteakip Osmanlı
yetkili-Ayntab'ın İngilizlerden Fransızlara geçiş merasimi
140. Ayhan Öztürk, "Antep'te Ermeni ve Fransız Zulmü", Sömürgecilik Hareketlerinde Fransa ve Anadolu'da Fransız-Ermeni İşbirliği, (Ed.
Orhan Kılıç - Mehmet Çelik), Elazığ 2003, s.129.
141. Lohanlızâde Mustafa Nureddin, Gaziantep Müdafaası, s.18.
142. Ünler, Gaziantep Savunması, s.15.
143. Mitat Enç, Selâmlık Sohbetleri, İstanbul 2007, s.45.
144. Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, (Çev.
Cemal Köprülü), Ankara 1991, s.46.
145. BOA HR. SYS. 2542–5/9.
146. BOA MV. 217/137; Tachjian, La France en Cilicie et en Haute-Méso-potamie, s.49.
147. İrade-i Milliye Gazetesi, 1 Safer 1338/26 Ekim 1919, sayı.9, s.3.
148. İrade-i Milliye Gazetesi, 1 Safer 1338/26 Ekim 1919, sayı.9, s.2.
149. Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri (1917-1938), C. IV, (Haz. Nimet Arsan), Ankara 1964, s.119-120.
150. BOA HR. SYS. 2543–4/9–12.
151. Abadie, Türk Verdün'ü Gaziantep: Antep'in Dört Muhasarası, (Haz.
Şakir Sabri Yener), Gaziantep 1959, s.22.
152. BOA HR. SYS. 2542–9/26–28;BOA HR. SYS. 2544–8/1.
153. BOA HR. SYS. 2542-2/22; BOA HR. SYS. 2543-5/7; BOA DH.
EUM. AYŞ. 26/73.
154. Lohanlızâde Mustafa Nureddin, Gaziantep Müdafaası, s.268-269.
155. BOA HR. SYS. 2544-6/4.
leriyle uyum içerisinde çalışmak maksadıyla geldikle-rini söyledi ve 13 Aralık'ta beyanname yayımladı156. Fransız yetkililer, yeni bahanelerle hükümet işlerine müdahale ettiler157. Jandarmanın ve polisin kendi emirlerinde olduğunu iddia ettiler158.
30 Aralıktaki Osmanlı İstiklâli'nin yıl dönümü kutlamalarında Ayntâblılar, belediye önündeki mey-danı doldurdular159. Mağazalar ve dükkânlar kapa-tılarak sancaklarla donatıldı160. Mitingden sonra ise gösteri yürüyüşü yapıldı. Belediye önünden hareket eden kitle, İnönü caddesini takip ederek Başkara-kol'a ve oradan Suburcu, Karagöz, Kunduracı pazarı ve Arasta yoluyla yeniden belediye önüne geldi161. Yürüyüş, büyük bir vakar ve sükûnet içinde gerçek-leşti162. Böylece Ayntâblılar, varlıklarını yüksek sesle Fransız yetkililerine duyurdular. 1920 yılının Ocak ayının başlarında İslâhiye yolunda iki askerinin öl-dürülmesiyle Fransız tazyikleri arttı163. 7 Ocakta İslâhiye'den Maraş'a giden Fransız Senegal taburu, Eloğlu mıntıkasındaki millî kuvvetlerle yaptığı mü-cadelede bir hayli kayıp verdikten sonra Maraş'a ulaştı. 12 Ocakta İslâhiye civarında Hurşid Ağa'nın köyüne giden Fransız birliği, Ayntâb yakınlarındaki Arapdar köyüne ulaştı. Hava soğuduğundan ve vakit ilerlediğinden geceyi köyde geçirmek istediler. Bu arada kumandanlarının emrini dinlemeyen Ermeni askerleri, köylülerin evlerine hücum ederek kapıları kırıp zorla içeri girdiler. Köylülere ait eşya ve hay-vanları gasp ettikleri gibi çeşit çeşit ezada ve cefada bulundular. Dahası askerlerin zulümlerinden kaça-rak dağlara sığınan köylülere top ve mitralyöz ateşi açtılar164.
Arapdar hadisesinden sonra milletin selâmeti için silahlı çatışmanın kaçınılmaz olduğuna inanla-rın sayısını giderek arttı. Direnişçiler, şehir dışındaki ulaşım yollarına baskınlar yaparak Fransız garnizo-nunu erzaksız ve cephanesiz bırakmaya çalıştılar. 20 Ocakta Ayntâb'tan Maraş'a hareket eden erzak kafi-lesi, Tulhum mevkiinde, Karayılan'ın (Molla Meh-med) baskınına uğradı165. Baskın sonrası yüz katır ve at, iki tane hafif makineli ve bir tane ağır makineli
tüfek, yüz altmış kadar piyade tüfeği, yirmi sandık cephane ve yüz civarında bomba, Karayılan tarafın-dan ele geçirildi166. Ayntâb - Maraş yolu üzerindeki Aksu köprüsü, Fransız müfrezesi tarafından imha edilerek telgraf hatları kesildi167. Ayntâb müfrezeleri-nin iştirak ettiği askerî harekât neticesinde Ayntâb - Maraş yolu kapatıldığından, Fransız İşgal Komutan-lığı Maraş'a askerî birlik ve yardım gönderemedi168. Buna karşılık Ayntâblılar tarafından Maraş'a kuvvet, erzak ve cephane göndermek suretiyle sürekli yardım ulaştırıldı169.
21 Ocak 1920 tarihinde Ayntâb'ta sabırları taşıran bir olay gerçekleşti. Akşama doğru on iki yaşlarında oğlu Mehmed Kâmil'le birlikte İnönü caddesindeki askerî fırın önünden geçmekte olan kendi halindeki kadına, fırındaki Fransız askerleri sarkıntılık ettiler.
Annesini savunan Kâmil, taşla hücum etti. Bunun üzerine paniğe kapılan askerler, Kâmil'i süngüledi-ler170. Kadının feryadına duyan ahalinin hücumu
Kılıç Ali ve Arslan Bey
156. BOA HR. SYS. 2453-10/9; Belge No: 415/a, Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, sayı. 16, Ankara 1956.
157. BOA HR. SYS. 2543-7/43-45; BOA DH. EUM. AYŞ. 26/7; BOA DH. EUM. AYŞ. 32/16.
158. BOA HR. SYS. 2543-7/43-45.
159. Ünler, Gaziantep Savunması, s.27.
160. Lohanlızâde Mustafa Nureddin, Gaziantep Müdafaası, s.22.
161. Yetkin, Gaziantep Savaşı Hatıralarından Derlemeler, s.120.
162. Abadie, Türk Verdün'ü Gaziantep: Antep'in Dört Muhasarası, s.29.
163. BOA HR. SYS. 2543-9/16.
164. BOA HR. SYS. 2544-17/24,25,26,27; BOA HR. SYS. 2543-11/19-24; BOA HR. SYS. 2544-17/25; BOA BEO. Siyasî 345945; BOA HR. SYS. 2544-17/23; İrade-i Milliye Gazetesi, 11 Cemaziyelevvel 1338/1 Şubat 1920, sayı.23, s.1-2; İrade-i Milliye Gazetesi, 29 Recep 1338/18 Nisan 1920, sayı.37, s.1-2.
165. Ayhan Öztürk, "Millî Mücadelede Gaziantep", Türkler XV, Ankara 2002, s.823.
166. Mehmet Solmaz, Karayılan, Gaziantep 1963, s.25.
167. BOA HR. SYS. 2544-1/9.
168. BOA HR. SYS. 2544-8/26;BOA HR. SYS. 2544-9/10; BOA HR.
SYS. 2544-9/5.
169. Bilgehan Pamuk, Bir Şehrin Direnişi: Antep Savunması, İstanbul 2009,
karşısında askerler, fırına sığındılar. Böylelikle şehirde ilk defa Fransızlara karşı fiili hareket gerçekleşti.
Ayntâblılar, galeyana gelerek günlerce dükkânlarını kapandılar. Kâmil için muazzam cenaze töreni dü-zenlendi171. Fransız İşgal Kumandanlığı'na protes-tolar yapıldı. Albay Flye Sainte Marie, taziye verdi ve özürlerini ifade ettiği gibi katilin yakalanıp kur-şuna dizilmesi için General Gouraud'dan izin iste-diğini bildirdi172. Albay, Kâmil'in babasına iki yüz altın lira tazminat teklifinde bulundu ise de Ökkeş Efendi, kabul etmedi173.
Ayntâblılar, şehirde Fransızlarla ve Ermenilerle olan ilişkilerini askıya aldılar174. Teamüle aykırı ola-rak hareket edenlere veya mal satanlara yaptırımlar uyguladılar175. Erzak ve tahkimat malzemeleri sağ-layamayan Fransızlar, ihtiyaç duydukları malzeme-leri dışarıdan temin etmek zorunda kaldılar176. He-yet-i Merkeziye, Kilis üzerinden gelecek yardımları önlemek için Ayntâb - Kilis yolunda gerekli terti-batı aldı177. Heyet-i Merkeziye, Kilis yolu Kuvây-ı Millîye Komutanlığı'na tecrübeli bir subayın geti-rilmesi gayretindeydi. Arayış içerisindeki Heyet-i Merkeziye, Mehmed Said (Şahin Bey) ile tanıştı.
Ocak ayının başında Birecik Askerlik Şubesi'ne ata-nan Mehmed Said, Muhtar Bey'in teklifiyle Kilis yolu Kuvây-ı Millîye Komutanlığı'na getirildi178.
Şahin Bey, Çapalı köyünü karargâh yaptı179. Ki-lis yolu üzerinde savunma hatları tahkim edilirken halkın desteği de sağlandı180. Kilis – Ayntâb yolu üzerinde zaman zaman çatışmalar meydana geldi.
3 Şubatta Kilis'ten hareket eden konvoy, Kertil ya-kınlarında milis kuvvetleri tarafından pusuya düşü-rülerek geri dönmek zorunda kaldı181. 11 Şubatta Şahin Bey, Fransız kumandanına haksız işgalin der-hal sona erdirilmesi, aksi takdirde dökülecek ma-sum kanından sorumluluk yüklenmeyeceğini açık-ça ifade etti182. 18 Şubatta Fransızlar, Kilis - Ayntâb
yolunu bir defa daha geçmeyi denediler. Yardım konvoyu, Şahin Bey kuvvetlerinin taarruzu karşı-sında Kilis'e çekildi. 21 Şubatta Fransız garnizon kumandanı, mutasarrıfa Şahin Bey yoldan çekilme-si yönünde nota verdi ise ehemmiyet verilmedi183.
5 Martta Fransız askerleri, milis kuvvetlerinin taarruzuna uğradı184. 8 Martta Ayntâb'a doğru yü-rüyüşe geçen yardım kolunun Şahin Bey ile girdiği çatışma neticesinde Kilis'e dönmek zorunda kal-dı185. 17 Martta Akçakoyunlu'dan gelen Fransız birliğinin ertesi gün, Kilis'e hareket edeceği yö-nündeki haberi üzerine Şahin Bey tarafından tak-viye edilen Hacı Ağa, Fransız birliğini perişan bir vaziyette Kilis'e çekilmeye mecbur bıraktı186. Kilis yolunun kontrol altında olmaması ve yardım teşeb-büslerin başarısızlıkla sonuçlanması, Ayntâb'taki Fransız garnizonun durumunu her geçen gün daha da zorlaştırdı. 24 Martta Kilis Kuvây-ı Millîye ko-mutanı Polat Bey; Ayntâb'a sevk için kuvvetli bir nakliye kolu hazırlandığını bildirdi187. 25 Martta Albay Andrea, kafileyle Kilis'ten hareket etti188. Bu-nun üzerine Şahin Bey'e karargâhını daha gerideki savunma hattına çekti. Savaş düzeninde ilerleyen Fransız birlikleri Kilis'e 7-8 kilometre mesafedeki Anaz köyünde konaklayarak saldırı için ertesi günü beklediler189.
26 Martta Fransız birliklerinin büyük bir kıs-mı öncülerin gerisindeydi. Öncüler, arazi şartları-na göre, makineli tüfeklerin desteğinde üçgen kol düzeninde ilerlediler190. Fransızlar, Kızılburun'a ve yolun doğusunda Kantara köyüne kadar uzanan tepelerdeki siperlere ve yolun batısındaki Acar'a ka-dar uzanan mevzilere hücum ettiler. Sayı ve silâh üstünlüğüne sahip Fransız saldırısına karşı millî kuvvetler karşılık verdiler. Beş saat süren muhare-beden sonra Şahin Bey çekildi. Fransızlar, Sinnap köprüsü civarına yerleştiler191.
170. BOA HR. SYS. 2544-17/23.
171. İrade-i Milliye Gazetesi, 18 Cemaziyelevvel 1338/8 Şubat 1920, sayı.24, s.4; Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 11 Şubat 1336/11 Şubat 1920, sayı.8, s.23.
172. BOA HR. SYS. 2544-6/16.
173. Ünler, Gaziantep Savunması, s.28.
174. Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, s.123.
175. Hüseyin Bayaz, Antep Savunması Günlüğü, İstanbul 1994, s.71.
176. Öztürk, "Millî Mücadelede Gaziantep", s.823.
177. Ünler, Gaziantep Savunması, s.30.
178. Yetkin, Gaziantep Türkçülüğünün Bayrak Şehidi Şahin Bey, s.68.
179. Ünler, Gaziantep Savunması, s.31.
180. Pamuk, Bir Şehrin Direnişi: Antep Savunması, s.175.
181. Sahir Üzel, Gaziantep Savaşının İçyüzü, Ankara 1952, s.16.
182. Lohanlızâde Mustafa Nureddin, Gaziantep Müdafaası, s.33.
183. Saral, Türk İstiklal Harbi IV, s.124.
184. Abadie, Türk Verdün'ü Gaziantep: Antep'in Dört Muhasarası, s.37.
185. Ünler, "Gaziantep Müdafaası", s.104.
186. Ünler, Gaziantep Savunması, s.37.
187. Üzel, Gaziantep Savaşının İçyüzü, s.16.
188. Andrea, Fransızlara Nazaran Suriye ve Kilikya Muharebatı, (Çev.
Kadri), İstanbul 1341, s.4.
189. Ünler, Gaziantep Savunması, s.39.
190. Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, s.126.
27 Martta Şahin Bey, ikinci savunma hattı, Ker-til tepelerine kadar geri çekildi. Ayntâb'tan yardıma gelenler oldu ise yeterli değildi. Fransız topçusunun ateşiyle çatışma yeniden başladı. Fransızlar, Kazıklı köprüsünü geçerek Külecik köyü istikametinden saldırdılar. Fransız kuvvetleri karşısında Şahin Bey yavaş yavaş gerileyerek üçüncü savunma hattı olan Elmalı ve Bostancık sırtlarındaki mevzilere çekildi192. 28 Martta Fransızlar yürüyüşe geçtiğinde; milis kuvvetleri de savunma mevzilerinde yerlerini aldı-lar193. Fransızlar, Elmalı'nın kuzey sırtlarına ve Bos-tancık'ın kuzeyindeki kayalık tepelere taarruz ettiler.
Şiddetli saldırı karşısında Karayılan, Mizmiz deresi-ne doğru çekildi194. Böylelikle millî kuvvetlerin sağ kanadı çözüldü. Ulu Mahsere zeytinliklerindeki sol kanat dayandıysa da etkili hücum karşısında o da çö-züldü. Fransızlar, Elmalı sırtlarında konuşlanan
Şa-hin Bey'e yüklendiler. Yoğun ateş altındaki merkez kuvvetleri de çekildi. Bu sırada geri çekilmeyen Şa-hin Bey, Elmalı köprüsünde taşları siper ederek son ana kadar mücadelesini sürdürdü. Mermisi bitince süngüsüyle hücum eden Şahin Bey, Fransız piyade-lerinin süngü darbeleriyle vefat etti195. Şahin Bey'in ölümü üzerine millî kuvvetler, Ayntâb'ın kuzeyine çekildiler196. Andrea, 28 Martta Kızılhisar istikame-tinden Ayntâb'a ulaştı. Şahin Bey'in vefatı, Ayntâb ve çevresinde derin üzüntüye sebep olsa da halkı müthiş derecede hırslandırdı197.
1 Nisan'da Albay Andrea, Kilis'e dönmek üzere yola çıktığında Kuvây-ı Millîye Kumandanı Kılıç Ali'nin kuvvetleriyle karşılaştı. Balaban mevkiin-de Kılıç Ali ile Albay Andrea'nın birlikleri kıyası-ya bir çatışmakıyası-ya girdi198. Çarpışmanın neticesinde Fransızlar, güçlükle Bostancık'a ulaştılar199. Şehir
Gaziantep Savunması'nda cepheye su ve yemek taşıyan çocuklar
191. Andrea, Fransızlara Nazaran Suriye ve Kilikya Muharebatı, s.6-7.
192. Yetkin, Gaziantep Türkçülüğünün Bayrak Şehidi Şahin Bey, s.78.
193. Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, s.127.
194. Üzel, Gaziantep Savaşının İçyüzü, s.18.
196. Selahattin Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, C. III, İstanbul 1991, s.210.
197. Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, s.127-128.
198. Stanley Elphinstone Kerr, The Lions of Marash: Personal Experiences with American Near East Relief, 1919-1922, Los Angeles 1973, s.219.
dışında çatışma devam ederken aynı anda şehirde de sıcak saatler yaşandı. Albay Andrea'ya destek ol-mak üzere kolejdeki topların ateşlenmesiyle Erme-niler, Türk mahallelerine ateş açtılar200. Bu esnada cezaevinden firar eden mahkûma jandarmanın ateş etmesi, şehirde kısa süreli paniğe yol açtı201. Tuz hanının önünde Ahmed Körükçü'nün bir Erme-ni'ye ateş etmesiyle olaylar içinden çıkılmaz bir hal aldı202. Pazar yerindeki ahali dağıldı ve dükkânlar kapandı203. Bir kısım milis kuvvetleri, pazar yerine yakın askerî fırını kuşatarak yirmi civarında Fransız askerini esir aldılar204. Musullu semt reisi, Düzte-pe, Kurbanbaba, Mardin ve Azez yokuşunu tutarak Fransız karargâhını ateş altına aldı205.
Heyet-i Merkeziye, Ayntâb'taki direnişi idaresi altına aldı. Heyet, Ermeni mahalleleri karşısındaki Çınarlı, Suburcu, Balıklı, Musullu ve Kozanlı ma-hallelerini tahkim ettirdi. Çınarlı cephesine Tabak-hane semt efradını, Suburcu ve Balıklı cephelerine Türktepe semt efradını, Kozanlı cephesi ile koleji çevreleyen tepelere Şehreküstü semt efradını sevk etti. Heyet, sükûnetin sağlanmasına da çalıştı206. 3 Nisanda çatışmalar devam etti207. 4 Nisanda Kılıç Ali Bey, maiyetiyle beraber şehre geldi ve Anado-lu hanına yerleşti208. Savunma hatlarını gezen Kılıç Ali, vaziyete göre milis kuvvetlerini görevlendir-di209. Kılıç Ali, umumi bir taarruz için Büyük Kı-zılhisar'a gitti210. Bu esnada Fransızlar ve Ermeniler, ani bir baskın gerçekleştirdiler. Şiddetli saldırılar, büyük bir korku havası estirdiyse de direnişçiler so-ğukkanlılıkla mevzilerini savundular. 7 Nisandaki baskın üzerine Kılıç Ali, hemen Ayntâb'a geldi211. Şehirde yaşanan olaylar, gerek ulusal ve gerekse uluslararası platformda yer aldı. Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa, Ayntâb'taki olaylardan ötürü Fransızları şiddetli protesto etti212. 16 Nisan-da Kılıç Ali, Babilge sırtlarınNisan-da Albay Normand'ı karşıladı213. Her bakımdan üstün Fransız birlikleri
karşısında Kılıç Ali, fazla bir şey yapamayarak geri çekildi214. Çarpışmanın şehirde duyulmasıyla birlik-te Şimşek taburu ve pek çok gönüllü, yardım etmek üzere harekete geçti. Birbirlerinden habersiz bir şe-kilde yardıma gelen kuvvetler, Güllüce'deki açık arazide Fransız ordusuyla karşılaştılar ve oldukça ağır kayıplar verdiler215.
Albay Normand, güneybatı istikametinden yak-laşarak Cünüt tepesine mevzilendi ve şehri bomba-ladı216. Fransız karargâhındaki toplar da bombardı-mana katıldılar217. Salâvat yokuşu, Sarımsaktepe, Düztepe, Mardin binası ve Kurbanbaba'yı ele geçi-ren Fransızlar, kolejle irtibat kurdular. Kuşçu dağı, Çıksorut ve Hacıbaba tepelerini de alarak şehri dört bir taraftan muhasara altına aldılar. Mardintepe ve Kurbanbaba'daki milis kuvvetleri şehre giremeyerek güneye doğru çekildiler. Koleje sarkan Normand, Kozanlı cephesindeki millî kuvvetlerin şiddetli ateşi karşısında kayıp verse de şehre girdi218. Fransızların şehre girişi, bütün dengeleri alt üst etti. Büyük en-dişe içerisindeki bir kısım ahalli, şehrin kuzey tara-fından dışarı çıktı. Yıldırım taburunun iki bölüğü ile Kılıç Ali'yle birlikte semt efradının büyük bir kısmı şehir dışındaydı. Yıldırım taburunun bölüğü de şeh-re gişeh-remeyince geri çekildi219. Ağır bombardımanın şaşkınlığını üzerinden atan Ayntâblılar, hemen karşı harekete geçtiler. Aslan Bey, Kozanlı cephesindeki ikinci müdafaa hattını Musullu cephesine taşıdı. Çı-narlı cephesindekiler büyük bir metanetle mevkileri-ni muhafaza ettiler220.
Albay Normand, Makas mağarasına karargâhı-nı kurdu ve şehri kuzeyden, doğudan ve güneyden kuşattı. 17 Nisanda Albay Debieuvre, Kilis'ten Ay-ntâb'a gelerek şehrin batısındaki Azez yokuşu, Battal höyük, Çiftçi garafını çevirince kuşatmayı tamamla-dı221. Albay Normand, şehrin teslimini istedi222. Aksi takdirde bombardımanın devam edeceği yönünde
200. Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, s.128-129.
201. Sadi Koçaş, "Gaziantep Müdaafası", Resimli Tarih Mecmuası, c.2, sayı.18, İstanbul 1951, s.773.
202. Lohanlızâde Mustafa Nureddin, Gaziantep Müdafaası, s.39.
203. Enver Behnan Şapolya, Kuvây-ı Milliye Tarihi, Ankara 1957, s.186.
204. Abadie, Türk Verdün'ü Gaziantep: Antep'in Dört Muhasarası, s.43;
Ünler, "Gaziantep Müdafaası", s.107.
205. Ünler, Gaziantep Savunması, s.49.
206. Bilgehan Pamuk, Ayntab'dan Gaziayntab'a: Bir Şehrin Direnişi, İstan-bul 2012, s.170.
207. Abadie, Türk Verdün'ü Gaziantep: Antep'in Dört Muhasarası, s.45.
208. Ünler, Gaziantep Savunması, s.169.
209. Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, s.129.
210. Ünler, "Gaziantep Müdafaası", s.106.
211. Ünler, Gaziantep Savunması, s.52; Saral, Türk İstiklal Harbi Güney
211. Ünler, Gaziantep Savunması, s.52; Saral, Türk İstiklal Harbi Güney